Azerbaycan Siyasi Yapısı

SSCB Dönemi’nden Bağımsızlığa Geçiş Süreci

Azerbaycan’ın bugünkü siyasi kültürünü 70 yıl süren totaliter Sovyet yönetiminden bağımsız olarak değerlendirmek imkansızdır. Sovyet yönetimi yıllarında tek parti olan Komünist Partisi’nin iktidarında tek elden yönetilen Azerbaycan, 1991’de bağımsızlığını kazanmasıyla birlikte bir dönüşüm sürecinin içine girmiştir ve hâlâ Sovyet döneminde yerleşen otoriter siyasi kültür üzerine demokratik bir sistem inşa ediyor olmanın sancılarını çekmektedir.

Sovyetler’de komünizmin çökme süreciyle beraber 1989’da ilk defa Azerbaycan’da Komünist Partisi’ne muhalif teşkilatlar kurulmaya başlanmıştır. Ermenilerle yaşanan Karabağ sorunu ve bu sorunda Moskova’nın Ermenistan’a destek vermesi, Azerbaycan’da Sovyetler’den ayrılma isteğini ve milliyetçiliği tetikleyen unsur olmuştur. İdeolojik bölünmelerin ön planda olmadığı, birincil hedefin milli demokratik istekler olduğu böyle bir ortamda, kitlesel bir hareket olan Azerbaycan Halk Cephesi (AHC) kurulmuştur. “Halk Cephesi, kendi sıralarında sınıfsal kökenine bakmadan toplumun en geniş tabakalarını birleştirmekteydi. Bu nedenle de, Halk Cephesi’nin üyeleri arasında hem komünistlere, hem sosyal demokratlara, hem de radikal milliyetçilere rastlanmaktaydı. Ama bu teşkilatın hem hareketlendirici kısmını hem de temel ideolojik yönünü milliyetçiler ve milliyetçilik oluşturmaktaydı.” Kuruluş kongresinde parti başkanlığına Ebulfeyz Elçibey seçilmiştir. Bu dönemde siyasal partiler Sovyetler tarafından meşru kabul edilmemekteydi. Bu nedenle, Komünist Parti yönetiminden duyulan hoşnutsuzlukla kurulan Halk Cephesi’nin meşruiyeti, Sovyet ordusunun 1990’da komünist rejimi korumak için Bakü’ye girmesinden sonra, halkın gözünde daha da artmıştır. Bakü’de etnik çatışmaların artması üzerine müdahale eden Sovyet ordusu müdahale sırasında Azerbaycan halkına vahşet uygulamış, 130’dan fazla sivil katledilmiş, 600 kadar kişi sakat kalmıştır. Halk Cephesi büroları kapatılmış, olağanüstü hal ilan edilmiş, Komünist Parti Genel Sekreteri Vezirov görevden alınarak yerine Ayaz Mutellibov getirilmiştir. Azerbaycan’a 1991’de bağımsızlık statüsünün verilmesinin ardından Mütellibov, diğer adayın adaylıktan çekilmesiyle başkan seçilmiştir. Ancak parlamentoda muhalefetin baskısıyla karşılaşmış, muhalefetin ısrarı üzerine içinde muhalefetin bulunacağı alternatif bir Milli Meclis kurmuştur. Mart 1992’de Hocalı’da Ermenilerce gerçekleştirilen katliam sonrasında istifaya zorlanmış, Halk Cephesi’nin harekete geçmesiyle Moskova’ya gönderilmiştir. Böylelikle Azerbaycan’ın gerçek anlamda komünist dönemi geride bırakması ancak 1992’de Mütellibov ve ardılı Memedov’un düşürülmesi sonrasında gerçekleşebilmiştir. Gerçekleştirilen seçimler sonrasında Elçibey cumhurbaşkanı seçilmiştir. Elçibey, Türkiye yanlısı ve Moskova karşıtı politikalarıyla bilinmektedir. Fakat devlet kurumlarındaki bozulmanın önüne geçememesi ve Karabağ sorununa çözüm bulamaması kısa sürede arkasındaki halk desteğini azaltmıştır. Bunun üzerine genç bir ordu komutanı olan Surat Huseyinov bir ihtilal gerçekleştirmiş, cumhurbaşkanlığına eski komünist ve “Yüksek Sovyet” üyesi eski başkan Haydar Aliyev’i getirmiştir. Aliyev'in başkan olmasının dış güçler tarafından desteklendiği tahmin edilebilir. Özellikle Azerbaycan'ın Elçibey zamanındaki Türkiye ve Batı dünyası yanlısı politikasının ortadan kaldırılması ve ülkenin yeniden Rusya'ya yönelmesi için Rusya'nın Surat Huseyinov'u desteklemiş olması ihtimali vardır.

Azerbaycan’da ideolojik olarak birbirinden ayrılan siyasal partilerin kurulması ve siyasette farklı seslerin duyulmaya başlaması 1992 yılında demokratikleşme sürecinin başlamasıyla gerçekleşmiştir. Parlamentoda, yeni yasa standartları bakımından Avrupa ülkelerindeki benzeri yasalardan geri kalmayan “Siyasal Partiler Yasası” çıkarılmıştır. Bununla beraber, 1993 seçimiyle Aliyev’in iktidara gelişi ile çok partili siyasal sistemin gelişmesinde duraklama yaşanmıştır. Yeni partilerin kurulması engellenmemiş, ama güçlenen otoriter eğilimler, muhalefet partilerinin normal siyasal faaliyeti için ciddi engeller oluşturmaya başlamış, muhalefet üzerindeki hükümet baskısı giderek artmıştır. 1995 yılında halk oylamasıyla yürürlüğe konan anayasa, cumhurbaşkanına yasama, yürütme ve yargı üzerinde denetim kurma hakkını vermiştir. Seçimler de şeffaflık ve güvenilirlikten yoksundur. 1998’de gerçekleştirilen devlet başkanlığı seçimleri de uluslararası gözlemciler tarafından özgür ve adil kabul edilmemektedir. 12 Kasım 1995’teki parlamento seçimlerini Aliyev’in partisi Yeni Azerbaycan Partisi (YAP) kazanmış, böylece Milli Meclis’te çoğunluğu bu parti oluşturmuştur. YAP, yasama işlemlerinde Aliyev’den bağımsız hareket etmemektedir. Anayasa ifade ve basın özgürlüğünü garanti altına almasına rağmen bu haklara riayet edilmemektedir. Devlet görevlilerini ve cumhurbaşkanını eleştirdikleri yazılar sebebiyle gazeteciler tutuklanmaktadırlar.

12 Aralık 1945 ‘te Azerbaycan Milli Hükümeti kuruldu. S.C. Pişeveri liderliğinde kurulan Milli Hükümet modern Devlet olgusu esasında örgütlendiği ve işlediğini söylemek mümkündür. Azerbaycan kimliğini esas alan Milli Hükümet, modern Devlet aygıtları olarak bilinen hükümet, meclis, parti ve ordu gibi kurumların düzenli ve yasal ilişkisi çerçevesinde ortaya çıkmıştı.

12 Aralık 1945 ‘te Azerbaycan Milli Hükümeti kuruldu. S.C. Pişeveri liderliğinde kurulan Milli Hükümet modern Devlet olgusu esasında örgütlendiği ve işlediğini söylemek mümkündür. Azerbaycan kimliğini esas alan Milli Hükümet, modern Devlet aygıtları olarak bilinen hükümet, meclis, parti ve ordu gibi kurumların düzenli ve yasal ilişkisi çerçevesinde ortaya çıkmıştı.

Milli Hükümetin kayda değer bir karneye sahip olmasının sebebini de, Pişeveri ve arkadaşlarının modern Devlet olgusunu ortaya çıkarmalarının bir sonucu olarak ta görebiliriz. Milli Hükümetin başarılarının nedeni siyasi sistemin ve bürokrasinin doğru ve düzenli bir temel üzerine oturtulmasından kaynaklanmaktadır. Söz konusu durum milli Hükümetin iş yapma yeti ve kapasitesinin artmasına sebep olmuştu. Milli Hükümet bir siyasal sistem olarak kendi içinde iş bölüm mekanizmasına sahip idi. Söz konusu iş bölümü neticesinde siyasal yapını oluşturan kurumlar organik ve düzenli ilişkiler çerçevesinde çalışmıştır.

Çalışmamızın amacı Milli Hükümet içinde var olan kurumlar ve kurumlar arasında olan sistematik ilişkinin anatomisini çözmek ve analize tabi tutmaktır. Başka bir ifade ile bu çalışmada hedefimiz Azerbaycan Milli Hükümetinin siyasal yapısını ortaya koymaktır. Yazıda Devletin kuruluş süreci, siyasal kadroları, Milli Meclisin ortaya çıkışı ve yapısı, bakanlar kurulunun yapısı ve Meclis- Hükümet -halk orduları ilişkisi analiz edilecektir.

Azerbaycan Demokrat Partisini Oluşumu

İkinci Dünya savaşından sonra İran’da demokrasi rüzgarının esmesiyle çeşitli siyasi partiler ortaya çıkmaya başladı. Bu dönemde Güney Azerbaycan’da Tudeh* partisinin önemli bir yere sahip olduğunu görmekteyiz. Tudeh Partisi kısa bir süre içinde Azerbaycan’da geniş bir şekilde yayılmayı ve örgütlenmeyi başarmıştı. Tudeh’in Azerbaycan’daki lider kadrosuna (Padigan, Biriya, Danişiyan, Şebisteri, Velayi) bakıldığında bu insanların çoğu milliyetçi eğilim ve söyleme sahip olan kişiler olduğunu görmekteyiz. Nitekim milliyetçi parti olan Azerbaycan Demokrat Partisi kuruduktan sonra bu insanlar Tudeh partisini bırakarak Azerbaycan Demokrat Partisine katıldılar.

S.C. Pişeveri, S. Cavid, C. Kavyan’ı 3 Eylül 1945’te Azerbaycan Demokrat Partisini kurdular.Azerbaycan’da milliyetçi düşüncesine sahip olmakla bilinen ve Tudeh Partisinden milliyetçi düşüncelerinden dolayı dışlanan Ali Şebisteri kurduğu “Azerbaycan Cemiyeti” ve “Azerbaycan” gazetesiyle birlikte 5 Eylül’de partiye katıldı. 7 Eylül’de ise Tudeh partisinin Azerbaycan il teşkilatı partinin Tahran’daki merkezi bürosuna haber vermeden Azerbaycan Demokrat Partisine katıldılar.

Demokrat Partinin Siyasal Yapısı

Demokrat Parti1 Ekim 1945’te ilk kongresini gerçekleştirerek isteklerini ve amaçlarını kapsamlı bir şekilde açıkladı. Bu dönemden sonra 21 Kasım’da 744 kişinin katılımıyla ‘Azerbaycan Milli Kongresi’ yapıldı.


Ad Doğum yeri, tarihi Siyasal Geçmiş Milli Hükümette Görevi

S.Cafer Pişeveri Halhal, 1893 Gilan Sovyetler Cumhuriyeti Dış İşler Bakanı, gazeteci,10 yıl hapis Başbakan
Selamullah Cavid Halhal, Hiyabani ve Lahuti hareketinde bulunmu, 2 yıl hapis, hakim İç işler bakanı
Ali Şebisteri Şebister, 1898 Meşrutiyet devrimi ve Hiyabani hareketinde bulunmuş, gazeteci Milli Meclis başkanı
Cafer Kavyan Tebriz, 1901 Hiyabani hareketinde bulunmuş, işçi partisi kurucusu, 7 yıl hapis Halk orduları bakanı
Sadık Padigan Tebriz, 1899 Hiyabani hareketinde bulunmuş, Tudeh Partisi il teşkilat başkanı Meclis başkan yardımcısı
Rahim Velayi Tebriz, 1911 Azerbaycan gazetesinin sorumlu yardımcısı, 1937’de tutuklandı Başbakan yardımcısı
Z.abidin Giyami Tebriz, 1889 Hiyabani harekatında bulunmuş, millet vekili Yüksek Mahkeme Başkanı
Feridun Ebrahimi Astara, 1918 Tudeh Partisinde üyelik, gazeteci, avukat Başsavcı
Rabi kebiri Marağa, 1889 Tudeh Partisinin il başkanı, valilik ve maliye müdürü Ulaştırma, telgraf, teflon Bakanı
Nusretullah Cahanşahlu Zencan, 53 kişilik grupta bulunmuş, Tudeh Partisi Zencan il başkanı,hapis Başbakan yardımcısı
G.Yahya Danişiyan Sarap, 1901 Zencan, Sarap, Miyana Tudeh Partisinin örgütleyicisi, hapis Fedayı teşkilatının başkanı
Muhammed Biriya Tebriz, 1914 Azerbaycan işçiler birliğinin başkanı, Tudeh Partisinde aktif Kültür Bakanı



Milli Meclis’in Oluşumu ve Yapısı

Kongrede Milli Meclisin kurulması yönünde karar alınıp Milli Meclis seçimlerini gerçekleştirmek için 39 kişilik bir kurul oluşturuldu. Bu kurulun görevi Azerbaycan’da seçim gerçekleşmesi için hazırlık yapmak idi. Azerbaycan’da sağlıklı bir seçim yapılması için Gözlemci Komisyonlar oluşturuldu. Bu komisyonlarda toplumun bütün sınıf ve katmanları üye bulundurmak hakkına sahip idi. Komisyon kurularak eşit bir seçim süreci başlatıldı. Azerbaycan Demokrat Partisi içerisinden gözlemci komisyon için başkanlık heyeti de seçildi.

Milli meclis seçimleri sürecinde gözlemci komisyon olarak Ayanlar, Esnaflar, Malikler, Çiftçiler, Sanatkarlar, Tacirlerden dört kişilik ve güvenilirler olarak tanımlayacağımız deneyimli siyasetçilerden 12 kişilik kadroyla seçimleri izleme görevi verildi.*

27 Kasım ‘tan başlayarak 1 Aralık’a kadar, Güney Azerbaycan’ın bütün bölgelerinde Milli Meclis seçimleri güvenilir, sağlıklı ve başarılı bir şekilde gerçekleşti. Seçimlerin sonucu 101 milletvekili kendi bölgelerini temsil etme hakkını kazanarak Milli Meclis’e girmeyi başardılar.

Azerbaycan Milli Meclisin yapısını İran meclisiyle karşılaştıranlar iki meclis arasındaki belirgin farklılıklar açıklamak zorunda kalmışlardı. Nitekim Tahran’da yayınlanan gazeteler de “Azerbaycan meclisinde bizim meclisten daha çok genç ve okumuş insan bulunmaktadır” şeklinde ifadeler yer almaktaydı. Azerbaycan milli meclisini Aydın(16), Köylü(12), Memur(10), Öğretmen, Tacir(10), Molla(2), İşçi(15), Malik(12), Fabrikatör(2), Sanatkar(14) oluşturmuştu.

12 Aralık 1945’te Azerbaycan Milli Meclisin en yaşlı milletvekili olan Nizamuddevle Rafii tarafından açılmıştır. Milli Meclis ilk iş olarak başkanlık kurulunu seçmiştir. Milli Meclis başkanlığına S. Ali Şebisteri, Başkan yardımcılığına ise S. Padigan, Rafii, H, Cevdet, Meclis sekreterliğine M. Azima, M.R. Velayi ve Meclis başkanlık kurulunun üyeliğine ise A. Dibaiyan, Dilmegani, M.A. Teymuri seçilmiştir.

Milli meclisin başkanlık kurulu seçildikten sonra yapısını oluşturmak amacıyla tüzüğünü ve iç komisyonlarını hazırladı. Milli Meclisin tüzüğüne dayanarak meclisin iç kuruluşunu “Meclisin Genel Oturumları”, “Meclisin Başkanlık Heyeti” “Meclisin İç Komisyonları” ve “Güvenilirler Konseyi” olarak sınıflandırmak mümkündür.

Meclisin iç komisyonları düzenli bir şeklide hükümet işlerini denetleme amacıyla oluşturulmuştur. Meclis iç komisyonları “Halk orduları işleri üzere”, “Maliye işleri üzere” ve “Adalet işleri üzere” üç alanda teşkil olunmuştur.

Azerbaycan Milli meclisinin açık oturumlarına tüm milletvekilleri; sosyal kuruluşların başkanları, diplomatik temsilciler ve basın temsilcileri; kapalı oturumlarda ise milletvekilleri, bakanlar ve yardımcılarının katılımları ön görülmüştür.

Yüksek mahkeme başkanını ve başsavcıyı atamak meclis yetkisi içerisinde kararlaştırılmıştır. Meclis kararı ile yüksek mahkeme başkanlığına Z. Giyami ve başsavcılığa Feridun İbrahim’i atanmıştır.

Milli Meclis askeri güçleri de denetleme ve kontrol etme yetkisine sahip olmuştur. Bu sebepten Milli Ordu’nun kurulmasını kararlaştırmıştır. Milli Meclis, Milli Ordunun kurulma kararını, Azerbaycan Milli Hükümeti merkezi yönetim karşısında korumak amacıyla verdiğini bildirmiştir.

Milli Hükümetin Oluşumu

Milli Meclis kendi iç yapılanmasını bitirdikten sonra hükümet kurulması yolunda harekete geçmiştir. Meclis, Milli Hükümeti kurma görevini S. Cafer Pişeveri’ye vermiştir. Pişeveri bakanlarını seçtikten sonra milli Meclisten güven oyu almak için meclise sunmuştur. Milli Meclis, Pişeveri hükümetine güven oyu vererek Milli Hükümetin işe başlamasına izin çıkmıştır. Bakanlar kurulu üyeleri sadece Demokrat Partisinden seçilmemiştir. Sağlık, Adalet ve Ticaret gibi uzmanlık gerektiren bakanlıklara bu alanlarda uzman kişiler getirilmiştir.

Seyit Cafer Pişeveri Başkanlığındaki Milli Hükümetin İç İşleri Bakanlığına Selamullah Cavit, Adalet Bakanlığına Yusuf Azima, Maliye Bakanlığına İlhamı, Kültür Bakanlığına Muhammed Biriya, Sağlık Bakanlığına Dr. Orengi, Ticaret Bakanlığına Ali Şems ve Tarım Bakanlığına ise Mehtaş bakan olarak görevlendirilmişlerdir.

Yüksek yürütme organı olan Azerbaycan Milli Hükümeti, Milli Meclis karşısında sorumlu idi. Milli Meclis, hükümeti değiştirmek yetkisine, hükümet ve bakanlar hakkında gensoru açmak hakkına sahipti. Devlet bütçesi meclisin görüşmelerinde onaylandıktan sonra yasa şekli alırdı. Devletin karar tasarılarını meclis onaylayıp veya reddedebilirdi.

Halk Orduları

21 Aralık 1945’te Azerbaycan Milli Meclis’in 4. genel oturumunda halk orduları hakkında yasa kabul edildi.. Bu yasada halk ordularının kuruluşu ile ilgili önemli kararlar bulunmaktaydı. Alınan kararlarda Halk Orduları Bakanlığından Halk Ordusunun kurulması istenilmişti. Alınan kararlarda Milli Ordunun yönetmek için askeri ve savaş uzmanlarından oluşan bir Askeri Şura kurulması öngörülmüştü. Askeri Şura’nın iç tüzüğü ve çalışma tarzının belirlenmesi ise Halk Orduları Bakanlığına devredilmişti. Askerlik yapmak zorunlu, askerlik yaşı 20 ve süresi ise 18 ay olarak kararlaştırılmıştı.

20 Aralık 1945’te Azerbaycan Milli Meclisi, Kızılbaş Halk Ordularının kurulması hakkında yasa çıkarttı. Milli Hükümet yeni yaratılmış orduya Şah İsmail Hatayı’nin ordusuna ait olan Kızılbaş adını verdi. Azerbaycan Milli Hükümeti, Halk Orduları bakanlığının karşısına büyük görevler koydu.

Kızılbaş Halk Ordularının baş karargahı yaratılmış ve 9 kişiden oluşan heyet, karargaha başkanlık organı gibi seçilmiştir. Harbi karargahın başkanlığına General Mahmut Panahiyan, askeri harp –siyaset okulu başkanlığına Z.Giyami ve polis okulu başkanlığına ise general Milaniyan seçilmiştir. Genellikle halk orduları biriminde 8 general,14 Albay, 300 kişiye kadar rütbeli asker bulunuyordu. Fedai ve yeni yaratılmış resmi Kızılbaşlardan oluşturulmuş Azerbaycan ordusunda 8 bin* Fedai ve 10 bin Kızılbaş bulunmaktaydı.Fedailer, Azerbaycan sınırları içerisinde güvenliği sağlamakla görevli Kızılbaşlar ise düzenli ordunu oluşturuyordu.

Sonuç

1945-46 yılları arasında faaliyet gösteren güney Azerbaycan Milli Hükümetinin başarılı performansı yukarıda da anlattığımız gibi onun siyasal sistemin yapısını doğru bir şekilde yerine oturtmasından kaynaklanmaktadır. Eğer yukarıdaki anlattıklarımızı göz önünde bulundurursak bir yıllık bir süre içerisinde böyle bir siyasal yapının ortaya çıkışı gerçekten ilginçtir. Kurumlar arası ilişkilerin sürekliliği ve Milli Hükümetin kurduğu yerel yönetimler bu yapının dinamik şekilde iş yapmasına en büyük olanağı sağlamıştır.

Milli Hükümetin siyasal başarısının bir diğer nedeni ise demokratik siyasal davranış ve kültürün hem hükümet hem de toplum arasında yaygın ve köklü olmasından kaynaklanmaktadır. Bir yıllık süre içerisinde Milli Hükümetin siyasal iktidarının devamlılığı ve sarsılmaz temeller üzerinde iş yapması siyasal yapının doğruluğunu göstermektedir.


*. Tudeh partisi “53 kişi” grubu adıyla ün kazanan ve çoğunu Azerbaycan Türkleri oluşturan Rıza han hapishanesinde yıllarca yatan insanlar tarafından kuruldu.

*. Gözlemci Komisyonun Başkanlık Kurulu Başkan: Zeynelabidin Giyami.Başkan yardımcısı: Ali Mustefayi.Sekreterler: Dilme gani, Noberi, Rafii.Üyeler: Feyzipur, İlmulhuda, Hasan Zefiri.Yardımcı üyeler : S. Padigan, C. Ahgeri, A. Maşınçi, M. Hoyi, H. Şukuhi, Mecidulmülk, Nasirulvuzera, A. Mevlevi, A. Emuzeynettin, T. Mevlevi.
*. Burada verilen bilgilere Fedai sayıları hakkında kesin bilgiler değil çünkü o dönemde fedai sayısı 50 binden fazla söylenmektedir.

Devlet Başkanı : İlham ALİYEV

Milli Meclis : 100'ü tek adaylı seçim bölgelerinden seçilen, 25'i ise parti listesinden gelen 125 üyeden oluşan Milli Meclis.

Azerbaycan Cumhuriyeti 12 Kаsım 1995 tarihinde referandum yoluyla kabul edilmiş olan Anayasa ile idare edilmektedir. Anayasa'ya göre; Azerbaycan Devleti demokratik, laik ve üniter bir Cumhuriyettir. Kuvvetler ayrılığı prensibi benimsenmiştir. Yasamayetkisi Milli Meclis'e, icra yetkisi Cumhurbaşkanına, yargı yetkisi de mahkemelere aittir. Cumhurbaşkanı hem devletin hem de icranın başıdır ve "Ferman" adı verilen hukuki kararlar verme yetkisine sahiptir.




Azerbaycan Cumhuriyeti "Rayon" adı verilen idari bölgelere ayrılmıştır ve 59 rayon (bölge), 11 şehir ve Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'nden oluşmaktadır. Baku ve Genсе kendilerine bağlı Rayonları bulunması sebebiyle Büyükşehir olarak tanımlanmaktadir. Rayonların yürutme yetkileri munhasıran Cumhurbaşkanı tarafından atanаn "İcra Hakimleri" (İcra Ваşçısı) tarafından kullanılmaktadır. 12 Aralık 1999 tarihinde, ilk yerel seçimler уарılmış ve İcra Hakimiyeti sistemi ile birlikte belediye sisteminin de uygulamasına geçilmiştir.

Siyasi Durumu:
18 Ekim 1991 tarihinde bağımsızlığını ilan eden Azerbaycan Cumhuriyeti’nin yönetim şekli Cumhuriyet olarak belirlenmiştir . Başkanlık Sistemi’nin hakim olduğu ülkede Cumhurbaşkanlığı ve Milletvekilliği seçimleri 5 yılda bir yenilenmektedir .
Yeni Azerbaycan Cumhuriyeti’nin genel seçimle işbaşına gelen Cumhurbaşkanı ve Parlamentosu mevcuttur . Cumhuriyet yönetimi idari yapı itibariyle ''Rayon '' adı verilen ve Ülkemizde İllere karşılık gelen idari bölgelere ayrılmıştır . Her rayonun başında bizdeki Vali ve Belediye Başkanlıklarının yetki alanına tekabül eden “İcra Başçısı” ( İcra Hakimi ) bulunmaktadır . Azerbaycan , 11 şehir , 74 rayon ( Rayonların 11’i Bakü’ye , 5’i Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’ne , 2’si Gence’ye bağlı olup , diğer 56’sı ise Cumhuriyetin Merkezi yönetimine bağlıdır ) , 4 . 242 köyden oluşmuştur . Dağlık Karabağ bölgesi ile Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Azerbaycan toprakları içinde yer almaktadır .
Azerbaycan’ın mevcut Anayasası 12 Kasım 1995 tarihinde yapılan Referandumla kabul edilmiştir . Azerbaycan Anayasa’sına göre;
Devlet egemenliğinin tek kaynağı halktır . Azerbaycan Halkı bağımsız olarak kendi kaderini tayin etme ve yönetim şeklini belirleme hakkına sahiptir .
Azerbaycan Devleti demokratik , laik ( dünyevi ) , üniter bir hukuk Devletidir . Devlet egemenliği kuvvetler ayrılığı prensibine dayanmaktadır . Yasama yetkisini Azerbaycan Cumhuriyeti Milli Meclisi , Yürütme yetkisini Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı , Yargı görevini ise Azerbaycan Mahkemeleri yerine getirmektedir .
Azerbaycan Cumhuriyeti’nin para birimi Manat , Devlet Dili Azerbaycan Dili , Başkenti Bakü’dür . Başbakan ve Bakanlar Cumhurbaşkanı tarafından atanmakta ve Milli Meclis tarafından onaylanmaktadır . Başbakan ve Bakanlarda milletvekili olma şartı aranmamaktadır .
Azerbaycan Milli Meclisi 125 milletvekilinden ibarettir . Bunların 100’ü bağımsızlardan , 25’i de siyasi partilerden oluşmaktadır . Yasama görevini yürüten Meclis seçimleri 5 yılda bir yenilenmektedir . Milletvekili olabilmek için 25 yaşını doldurmuş olma şartı aranmaktadır .
Anayasa’ya göre yasa teklifi verme hakkı milletvekillerine , Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı’na , Yüksek Mahkeme ile Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Ali ( Yüksek ) Meclisi’ne aittir .
Cumhurbaşkanı hem devletin , hem de icranın başıdır . Kanun Hükmünde Kararname niteliği taşıyan “Ferman” adı verilen hukuki kararlar alma yetkisi vardır . Fermanlar icrai hüviyete sahip olup , bu yönüyle Cumhurbaşkanı yasama yetkisine de sahiptir .
Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı’na 35 yaşını doldurmuş , Azerbaycan Cumhuriyeti topraklarında 10 yıldan fazla yaşamış , ağır bir suçtan mahkum olmamış , başka devletlere karşı yükümlülük altında olmayan , sadece Azerbaycan Cumhuriyeti vatandaşı olanlar aday olabilirler . Cumhurbaşkanlığı seçimi halk tarafından kişisel ve gizli oylama ile 5 yıllık süre için yapılır . Cumhurbaşkanı oylamaya katılanların 2/3 oy çokluğu ile seçilir . 1 . turda bu oy çokluğunun sağlanamaması durumunda bir hafta sonra 2 . tur oylama yapılır . 2 . oylamaya 1 . oylamada en çok oy alan 2 aday ya da en çok oy alan ve adaylığını geri alan adaylardan sonra gelen 2 aday katılabilir . Oylamanın 2 . aşamasında oy çokluğunu sağlayan aday Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı seçilir . Hiç kimse 2 kezden fazla Cumhurbaşkanı seçilemez .

Kaynak: