PLAZMA (alm. Plasma; yun. plasma, oluşum'dan).
1. içinde hücrelerin (alyuvarlar, akyuvarlar ve trombositler) yüzdüğü kanın sıvı kısmı. (Bk. ansikl. böl. Hematol.)
2. Dondurulmuş taze plazma. tek bir vericiden alındıktan sonra altı saat içinde dondurulmuş, hücresel öğelerinden ayrılmış plazma. (Bir yıl süre ile saklanabilir; donu çözüldükten sonra sıvı taze plazmanın bütün niteliklerini taşır Plastik 200 ml'lik torbalar içinde saklanır özellikle aşın kan kaybı şoklannda, büyük miktarda yapılan kan nakillerinde, vücut dışı dolaşımla gerçekleştirilen kalp ameliyatlarında ve bazı pıhtılaşma etmeni yetersizliklerinde çok kullanılır.) || Uyofilleşmiş plazma, kuru hale getirilmiş olan ve sıvı plazmanın bütün sabit yapı elemanlarını (albüminler, immünoglobülinler) içeren, ama değişken pıhtılaşma etmenlerinin çok azını taşıyan (etmen V ve VII) plazma. (Birçok vericiden gelen karma bir plazmadan elde edilerek hazırlanır. Saklanma süresi beş sene olup büyük bir yedek plazma deposudur. Gerekliliği (dolaşımdaki kan hacmini ve yoğunluğunu acil olarak eski hale getirme) bazı özgül maddelerin (daha yüksek ya da aynı yoğunluktaki al- bümin) dondurulmuş taze plazma bulunmamasıyla sınırlıdır.
—Biyol. Döl plazması, VVeismann'a göre, üreme hücrelerinde bulunan ve kalıtsal karakterleri taşıdığı varsayılan madde.
—Böcbil. Kutupsal plazma, TOHUM" BE- LİRLEYlCl’nin eşanlamlısı.
—Fiz. Elektriksel açıdan yansız gaz moleküllerinden, pozitif iyonlardan ve negatif elektronlardan oluşmuş akışkan. (Kimi fizikçiler bu terimi, ancak yansız atom oranının % 1 ’i geçmediği ortamlar için kullanmaktadır. Bu adlandırmayı, 1928'de bu ortamın kararsızlığını, koruma zorluklarını ve jelatinsi niteliğini vurgulamak için amerikan Langmuir önermiştir.) [Bk. ansikl. böl]
—Ted. Plazma tedavisi, insan plazmasının tedavi amacıyla kullanılması (eskimiş bir yöntemdir).
—Uz. havc. Plazma itmesi, içinde plazma halinde bulunan itici etkenin bir elektromanyetik alanla ivmelendiği elektriksel itme biçimi.
—ANSİKL. Fiz. Dar anlamda bir plazma, yalnızca tümel yansızlığı sağlayacak oranlarda yüklü parçacıklardan, yani elektronlardan ve pozitif iyonlardan oluşur. Örneğin hidrojen plazması, eşit nicelikte elektron ve protondan oluşur. Nitekim plazmalar “tümüyle iyonlaşmış gaz"lardır ve bunların artan bir sıcaklık ölçeğinde katilar, sıvılar ve gazlardan sonra gelen “maddenin dördüncü hali" olduklanndan söz edilir. Bu dördüncü hal, yıldızlann temelini oluşturur: Evren’deki maddenin % 99’unun plazma biçiminde olduğu sanılmaktadır.
Plazmalann, temel bir farka karşın, gazlarla ortak belli sayıda mekanik özelliği vardır: Coulomb çekim ve itimleri çok uzaklardan da etkili olduklarından, plazmanın her parçacığı öbürleriyle sürekli olarak etkileşim halindedir. İletkenlik, bir manyetik alanın etkisi gibi elektriksel özelliklere gelince bunlar tümüyle farklıdır Bu nedenle kötü bir dil kullanımıyla "elektriksel olmayan" bütün özellikleri yansız gazlannkinin aynı olan kısmen iyonlaşmış gazlara da "plazma" denilmesi alışkanlık haline gelmiştir
Plazmalar özellikle astrofizikte ve çok yüksek sıcaklıklar teknolojisinde söz konusu olur.
Astrofizik alanında, yalnız yıldızlann ve özellikle Güneş'in oluşumuna ilişkin değil ama, uzay araşörmalannın gelişmesiyle birlikte Yer'i çevreleyen iyonlaşmış katmanlara ilişkin de birçok inceleme yapılmıştır.
Çok yüksek soaklıklar tekniğine gelince, bu teknik sayesinde sıcaklığı 15 000 °C'a erişen hamlalar gerçekleştirilebilmişse de bu alandaki araşbrmalann ana hedefi, termonükleer tepkimelerin günlük hayata uygulanabilmesidir Gerçekte, milyonlarca derecelik bir sıcaklıkta atomlar bütün elektronlarını yitirir: bu durumda iki çıplak atom çekirdeği, aralanndaki çekirdek çekimi, Coulomb itimini yenecek biçimde birbirierine yaklaşabilirse hafif çekirdekler sözkonusu olduğunda, bunlar büyük bir enerji açığa çıkararak tabirleriyle kaynaşır. Termonükleer patlamaya yol açmadan hafif çekirdeklerin kaynaşmasını kontrollü bir biçimde gerçekleştirmek için milyonlarca dereceye dek ısıtılmış bir plazmayı, çeperlerine değmeyecek biçimde bir kabın içine hapsetmek gereklidir İster Joule dayı, ister çok güçlü bir laser aracılığıyla olsun, plazmanın ısıtılması gerçekleştirilebiliyorsa da, korunması hâlâ bir sorundur. En çok incelenmiş olan yöntem özel ve uygun yapıdaki manyetik alanların plazma içinde doğurduğu kuvvetlerden yararlanmaya dayanmaktadır. Ama ne yazık ki elde edilen rejimler olağanüstü kararsız olduğundan plazmanın konumunu ancak saniyenin on binde biri kadar küçük süreler için gerçekleştirebilmektedir.
Metalürjide büyük enerjili sürekli bir elektrik arkının ürettiği plazma huzmesinden, metalleri kaynak yapma ve kesmede olduğu kadar kırılgan metalleri yerel ve yüzeysel olarak ısıtmada ve işlemede de yararlanılır. Plazmalar son derece saf metaller elde etmede kullanılır (silisyum ve SKF yöntemiyle çelik üretimi).
—Hematol. Plazma % 95'i su olmak üzere proteinler (albümin, globülin ve özellikle fibrinojen), lipitler, glusitleı; potasyum, sodyum, kalsiyum, bikarbonatlar, aminoasit- ler ve hormanlardan oluşur. Kan naklinde, merkezkaçlamayla elde edilmiş plazma (liyofilleşmiş plazma ya da dondurulmuş taze plazma) öylece kullanılabildiği gibi başlıca yapı elemanlarına (albümin, fibrinojen, immünoglobülinler, antihemofilik etmen A ya da dondurularak çöktürülmüş etmen, RRS.B.) ayrılarak da kullanılabilir. Yüksek yoğunlukta hazırlanmış olan bu bileşenler, içlerinden birinin ya da birkaçının eksikliğini duyan hastalara şırınga edilebilir.
Kaynak: Büyük Larousse
Plazma nedir?
