Eşyükselti Eğrisi (İzohips)

Deniz seviyesinden itibaren aynı yükseklikteki noktaların birleştirilmesiyle elde edilen eğrilere izohips eğrileri denir.

İzohipslerin özellikleri şunlardır:

İç içe kapalı eğrilerdir.

Yeryüzü şekillerinin yükseltilerini ve biçimlerini canlandırırlar.

Sıfır (0) m izohipsi deniz seviyesinden başlar. Kara ile denizin birleştiği deniz kıyısını düz bir çizgi halinde takip eder. Buna kıyı çizgisi adı verilir.

İzohips eğrileri dağ doruklarında nokta halini alır. Buralar zirve olarak tanımlanır.

İzohipsler yeryüzü şekillerinin kuşbakışı görünümünü belirler.

En geniş izohips halkası en alçak yeri, en dar izohips halkası ise en yüksek yeri gösterir.

Aynı izohips üzerinde bulunan bütün noktaların yükseltileri birbirine eşittir.

İki izohips eğrisi birbirini kesmez.

Birbirini çevrelemeyen komşu iki izohipsin yükseltileri aynıdır.

İzohipslerin sıklaştığı yerler eğimin arttığını, seyrekleştiği yerler ise eğimin azaldığını gösterir.

Çukurluklar, derinlik istikametinde ok işareti konularak gösterilir. (Krater, polye, obruk gibi)

Her izohips eğrisi kendisinden daha yüksek bir izohipsi çevreler. Ancak çukur yerlerde bunun tersi geçerlidir.

İki izohips eğrisi arasındaki yükselti farkına eküidistans (izohips aralığı) denir.

İzohipslerin sık geçtiği deniz kıyılarında kıta sahanlığı (şelfi) dar, seyrek geçtiği kıyılarda kıta sahanlığı geniştir. Başka bir ifade ile, alçak kıyılarda deniz sığ, yüksek kıyılarda deniz derindir.

Kıyıdan 200 m. derinliğe kadar olan sahaya kıta sahanlığı (şelf alanı) denir. Yüksek kıyılarda şelf alanı dar (Karadeniz ve Akdeniz kıyıları), alçak kıyılarda şelf alanı geniştir. (Ege ve Marmara kıyıları)

• Deniz seviyesine göre aynı derinlikteki noktaların birleşmesi ile elde edilen çizgilere izobat (eş derinlik) eğrileri denir. Kıyı çizgisi, izohips ile izobat eğrilerinin başlangıç çizgisidir.

Özellikleri:
İç içe kapalı eğrilerdir.

En geniş izobat eğrisi derinliği en az olan yeri, en dar izobat eğrisi ise derinliği en fazla olan yeri gösterir.

İzobatların sıklaştığı yerlerde eğim artarken, seyrekleştiği yerlerde eğim azalır.

İzobat eğrileri arası, kıyıdan derinlere doğru açık maviden koyu maviye doğru renklendirilir.

İZOHİPS HARİTALARINDA BAZI YERYÜZÜ ŞEKİLLERİNİN GÖSTERİLMESİ
1. Boyun
Tepe ve sırtlar arasında nispeten alçakta kalan düzlüklerdir.

2. Vadi
izohipslerin zirveye doğru “ Ù ” şeklinde girinti yaptıkları yerlerdir. Vadi yamacının eğimine göre “ Ù ” şeklindeki girintinin biçimi de değişir. “ Ù ” nin açık ağzı suyun akış yönünü, kapalı kısmı kaynak yönünü gösterir.

3. Sırt
İki yamacın birleştiği, su bölümü çizgisinin geçtiği sınırdır.

4. Çanak (Kapalı Çukur)
Çevresine göre yükseltisi az olan sahalardır. Çanakların kolaylıkla tanınabilmesi için, eğim yönünde merkezi gösteren bir ok işareti konur.

5. Kıyı Çizgisi
Deniz seviyesini gösteren sıfır metre eğrisidir.

6. Delta
Akarsuların denize döküldükleri yerlerde denize doğru uzanan, üçgen şeklindeki çıkıntılardır.



HARİTALARDAN YARARLANMA

1. İzohips haritalarından profil çıkarma

Yeryüzü şekillerinin yandan görünüşüne (kesitine) profil denir. Profil şu şekilde çıkarılır:
Profili çıkarılacak olan noktaların arasına bir doğru çizilir.

Bu doğrunun kestiği izohipslerin yükselti değerleri, alt kısma çizilecek yükselti ölçeği ile kesiştirilir.
Kesişen noktalar birleştirildiğinde profil çıkarılmış olur.

Şu üç özellik kontrol edilerek profil bulunabilir.

a)Tepe sayısı b) Eğim c) Yükselti

2. İzobat haritalarından profil çıkarma
İzobat haritalarından profil çıkarma işleminde, aynen izohips haritalarından profil çıkarılırken izlenen yollar uygulanır.


3.Yükselti Bulma
İki izohips arasındaki yükselti farkı dikkate alınarak, yükseltisi bilinen yerden başlamak üzere izohipsleri sayarak, istenilen noktanın yükseltisi bulunabilir. İzohips aralığı sayısının, iki izohips arası yükselti farkına çarpımı, toplam yükseltiyi verir.


4. Yön bulma
Haritalar genellikle kuzey - güney istikametinde çizilirler. Bundan yararlanarak yön tayin edilebilir.

Ayrıca paralel ve meridyenlerden de yararlanılabilir. Bunun yanında harita üzerindeki yön okları da bize bu konuda bilgi verir.

5. Eğim bulma
Haritalardan yararlanarak, herhangi bir arazinin eğimi ölçülebilir. Herhangi iki noktanın yükselti farkının, yine aynı iki nokta arasındaki yatay mesafeye oranına eğim denir.


Yatay mesafe arttıkça, eğim azalır,

Yatay mesafe azaldıkça, eğim artar.

Eğim şu formülle bulunur:

EĞİM % = h(yükselti farkı) X 100 : L(yatay uzaklık)

h = Yükselti farkı

L = İki nokta arasındaki yatay uzaklık.

kaynak

İzohips (Eş Yükselti Eğrisi) Nedir

Yeryüzünde deniz seviyesine göre aynı yükseltiye sahip olan noktaların birleştirilmesi ile elde edilen kapalı eğrilerle gösterilir. Bu eğrilere izohips (Eşyükselti) eğrileri denir. En sık kullanılan yöntemdir. Eğrilerin sık ya da seyrek olması yüzey şekilleri hakkında bilgi verir. Deniz seviyesine göre aynı derinlikteki noktaların birleştirilmesi ile oluşturulan eğrilere ise "izobat" (eş derinlik) denir. Kıyı çizgisi, izohips ile izobatların kesişme noktalarıdır. İzohips yöntemi haritalarda yer şekillerini gösterme yöntemlerinden en yaygın olanıdır. Bu yöntemle çizilmiş haritaların kullanımını kolaylaştırmak için belirli yükseltiler farklı renklerle gösterilir.

İzohipslerin Özellikleri

1. İç içe kapalı eğrilerdir.
2. Yeryüzü şekillerini yükseltilerini ve biçimlerini canlandırırlar.
3. En geniş izohips eğrisi en alçak yeri, en dar izohips eğrisi en yüksek yeri gösterir.
4. 0 metre eğrisi deniz kıyısından geçer. Kara ile denizin birleştiği deniz kıyısını düz bir çizgi halinde takip eder. Buna kıyı çizgisi adı verilir.
5. İki izohips eğrisi arasındaki yükselti farkına eküidistans (izohips aralığı) denir.
6. Yükseltinin arttığı yöne doğru "U " harfi oluşmuş ise buna sırt denir.
7. İzohipsler eşit yükselti aralıklarıyla çizilirler. Birbirini takip eden iki izohips eğrisi arasındaki yükselti farkı (equidistans) haritanın tamamında aynıdır. (NOT: İzohipsler arasındaki yükselti farkını haritanın ölçeği belirler. Büyük ölçekli haritalarda yükselti farkı küçük iken, küçük ölçekli haritalarda fark büyüktür.)
8. Bir eğri üzerinde bulunan bütün noktaların yükseltileri aynıdır. (Başka bir deyişle; aynı izohips üzerinde bulunan bütün noktaların yükseltileri birbirine eşittir.)
9. Her izohips eğrisi kendisinden daha yüksek izohips eğrisini çevreler.
10. İzohips eğrileri dağ doruklarında nokta halini alırlar.
11. İzohipsler birbirini kesmezler.
12. Birbirini kuşatmayan komşu iki izohips aynı yükselti değerlerine sahiptir.
13. Akarsuyun her iki yanındaki eğrilerin yükseltisi aynıdır.
14. Eş yükselti eğrilerinin sık geçtiği yerlerde eğim fazla, seyrek geçtiği yerlerde eğim azdır.
15. İzohips eğrilerinin sık geçtiği yerlerde; a) Eğim fazladır. b) Akarsuların akış hızları fazladır. c) Akarsuların aşındırma gücü fazladır. d) Akarsuların aşındırması derine doğrudur. e) Kıta sahanlığı dardır. f) Dağa tırmanma zordur. g) Zirveyle etek arasındaki mesafe azdır.
16. İzohips eğrilerinin seyrek geçtiği yerlerde; a) Eğim azdır. b) Akarsuların akış hızları azdır. c) Akarsuların aşındırma gücü azdır. d) Akarsuların aşındırması yana doğrudur. e) Kıta sahanlığı geniştir. f) Dağa tırmanma kolaydır. g) Zirveyle etek arasındaki mesafe fazladır.
17. İzohips eğrileri dağ doruklarında nokta halini alır. Buralar zirve olarak tanımlanır.
18. İzohipsler yeryüzü şekillerinin kuşbakışı görünümünü belirler.
19. En geniş izohips halkası en alçak yeri, en dar izohips halkası ise en yüksek yeri gösterir.
20. Her izohips eğrisi kendisinden daha yüksek bir izohipsi çevreler. Ancak çukur yerlerde bunun tersi geçerlidir.
21. İzohipslerin sık geçtiği deniz kıyılarında kıta sahanlığı (şelfi) dar, seyrek geçtiği kıyılarda kıta sahanlığı geniştir. Başka bir ifade ile, alçak kıyılarda deniz sığ, yüksek kıyılarda deniz derindir.
22. Çukurluklar, derinlik istikametinde ok işareti konularak gösterilir. (Krater, polye, obruk gibi)

İzohips Haritalarda Yeryüzü Şekillerinin Gösterilmesi


1. Tepe (Doruk, Zirve): İzohips haritalarında iç içe geçmiş eğriler şeklinde gösterilir. En içte bulunan eğri en yüksek yeri gösterir. Burada bir nokta (.) bulunur. Bu da en yüksek noktanın bulunduğu yeri gösterir.


2. Vadi: İzohipslerin en dar izohips istikametine doğru “V” şeklinde girinti yaptıkları yerlerdir.



3. Boyun: İki tepe arasında kalan en alçak kesimlerdir. İzohips haritalarında birbirini kuşatmayan komşu izohipsler arasında kalan yerlerdir.

4. Sırt: İki yamacın birleştiği yüksek kesimlerdir.İzohips haritalarında eğriler, yükseltinin arttığı yöne doğru ağzı açık “V” şeklinde uzanırlar. Sırtlar su bölümü çizgilerini oluştururlar.
5. Yamaç: Sırtların her iki tarafında kalan kısımlardır.



6. Çanak: Çevresine göre alçakta kalan çukur sahalardır. Çanağın başladığı yerden bittiği yere kadar ok işretleri ile gösterilir. Kabarık eğrilerde her eğri daha yüksek olan eğrileri kuşatırken, çukur yerlerde durum bunun tam tersinedir; her eğri daha alçak yerleri kuşatır.


7. Delta: Akarsuların denizi doldurmaları sonucunda oluşan ovalardır. Haritalarda kıyı çizgisi denize doğru üçgen şeklinde uzanan çıkıntıyla gösterilir.

8. Kıyı Çizgisi: Denizle karanın birleştiği kesimlerdir. Kıyı çizgisi daima 0 m olarak kabul edilir.



9. Haliç: Gelgit akıntıları nedeniyle akarsu ağızlarının genişlemesi sonucunda oluşan koylardır. Kıyı çizgisi akarsu ağzında karanın içerisine doğru girmiştir.



10. Plato: Akarsular tarafından derince parçalanmış yüksek düzlüklerdir. Plato düzlüklerinde izohips sayısı azalır. Akarsu çevresinde izohipslerin sıklaştığı görülür.



11. Falez (Yalıyar): Dik yamaçlı kıyılardır. Haritalarda falez, birkaç izohips eğrisi, kıyı çizgisi üzerinde üst üste çakışmaktadır.
Fiziki Haritalardan Yararlanma

a. Profil Çıkarma: Haritada profili istenen doğrultunun geçtiği yerlerin özellikleri göz önünde bulundurularak çıkarılabilir. Bunun için doğrultunun;

1. Başladığı, geçtiği ve bittiği yükseltiye,
2. Geçtiği tepe sayısına,
3. Geçtiği yerlerin eğimine bakılarak bulunabilir.

b. Yükselti Farkı: İzohips aralığıyla, iki izohips arasındaki yükselti farkı çarpılarak bulunur.

c. Sıcaklık Farkı Bulma: sıcaklık değerleri her 100 m'de 0.5°C değişir. Yükselti arttıkçasıcaklık azalırken, yükselti azaldıkça sıcaklık artmaktadır.

d. Eğim Hesaplama: Bir yüzeyin yatay bir düzleme yapmış olduğu açıya eğim denir. Başka bir ifade ile iki nokta arasındaki yükselti farkının yatay uzunluğa oranıdır.




Örnek 1

A - B arasındaki uzaklık 1 / 600.000 ölçekli haritada 4 cm gösterilmiştir. Aralarındaki yükselti farkı 1200 m. olduğuna göre, A ile B arasındaki eğim binde (%o) kaçtır?
Çözüm

A B arasındaki gerçek uzaklık; 4 * 6 = 24 km olduğuna göre,

Eğim = Yükseklik Farkı (m) / Yatay Uzaklık (m) * 1000
Eğim = 1200 / 24.000 * 1000
Eğim = %o 50'dir.

UYARI: Eğim yüzde (%) olarak hesaplanırken 100 ile, binde (%o) olarak hesaplanırken 1000 ile çarpılır.
Örnek 2

Ölçeği 1:25.000 olan bir haritada, iki nokta arasındaki uzaklık, 10 cm'dir. Buna göre iki nokta arasındaki uzaklık, yüzde kaçtır?
Çözüm

İki nokta arasındaki (gerçek) uzaklık (l):
GU = HU x Ölç.Pd => GU = 10 x 25.000
GU(l) = 250.000 cm = 2500 metre.
h = 250 metre, l = 2500 metre ise; E = ( 250 / 2500 ) x 100 = %10