Yeryüzü Şekilleri - Düden (Obruk/Dolin)

Düden

Sponsorlu Bağlantılar

Kalkerli arazide erime ile oluşan daire biçimli kapalı çukurluklara düden denir. Düdenler yer altı sularını birbirine bağlayan kanallardır. Düdenlere halk arasında su çıkan, su batan gibi adlar da verilir. Karstik bölgelerde karstik maddelerın sular tarafından çözünmesi veya mağara ta yanının çökmesi ile oluşan, birkaç metreden birkaç yüzmetre derinliğe kadar ulaşabilen kuyu. Kireçtaşı, alçıtaşı gibi sularla eriyebilen taşların, tabakaların geniş yer tuttuğu, karstik bölgelerde oluşan çeşitli biçimde, türlü büyüklükte çanaklar. Düden, yerine göre değişmekle beraber, Batı dillerindeki dolin teriminin dilimizdeki karşılıklarının biridir. Düden kelimesi, yurdumuzun bir çok yerlerinde yaygındır. Düden’in eskiden beri kullanıldığ bilinmektedir Yüzlerce yıl önceki kaynaklarda düden bataklık, girdab anlamına gelmiştir. Düdene benzer birtakım çukurluklara yurdumuzda obruk adı da verilir. Düdenler türlü derinlikte olur. Bir kaç metreden birkaç yüz metre derinliğe kadar. Düdenlerin kimisi doğruca suyun eritmesinden, kimisi de mağara tavanların çökmesinderı doğmuştur. Düdenlerden kir içinde sular birikerek göl olur ki, bunlara düden gölu adı verilir. Kireç taşlarının çözünmesi ile oluşan huni biçiminde bir karst şeklidir. Bazı göl ve akarsular, düdenlerce yutularak yer altı akarsularını oluşturur.

Görselde gördüğünüz deprem sonucu oluşan bir çukur değil. Dünya'nın "toz pembe", "kusursuz" veya "dingin" olmadığının en çarpıcı örneklerden biri. Bu, "küvet deliği" olarak da bilinen bir obruk! Üstelik düdenlerin oluşma ihtimalinin yüksek olduğu yerler olsa da, bir düden her an, her yerde oluşabilir ve siz de dahil olmak üzere etraftaki birçok şeyi bir anda yutabilir!
Obruklar, doğal süreçler ve ya karstik süreçler sonucu oluşan çukurlardır. Bu deliklerin çapı ve derinliği 1 – 600 metre arasında değişirken kase ve kaya kenarlı kanyonlar gibi çeşitleri vardır.
Birdenbire meydana gelebilecekleri gibi, yavaş yavaş da meydana gelebilirler ve su kanallarının, durgun suların olduğu yerlerde oluşabileceği gibi yüksek ve kuru yerlerde de oluşabilir. Bu yapının oluşumu, erozyon, mağara çatısının çökmesi, az çözünür kayaçların su sızıntısıyla yavaş yavaş yok olması gibi doğal süreçleri içerisine alır.
Toprağın altındaki karbonat kayaların, tuz yataklarının ya da yer altı suyu ile çözülebilecek türden kayaların bulunduğu yerler de görülen obruklar daha fazladır.
Yavaş yavaş oluşan bir obrukların oluşumuna örnek verecek olursak, yer altı sularının etkisiyle kum taşı partiküllerini birlikte tutan çimento yavaş yavaş yumuşamaya başlar ve bu yumuşayan parçaların taşınmasıyla da çukurlar oluşur.
Diğer obruk oluşum çeşidi ise, yüzeyin altındaki toprağın çökmesine rağmen, destek bitene kadar yüzeyin bundan hiç etkilenmediği obruk şeklidir. Bu şekilde destek yetersizleştiği an yüzey aniden çöker. Bu ise aniden oluşan obruktur.

Guatemala'da oluşan ve 30 katlı bir binayı içine yerleştirebileceğiniz kadar geniş ve derin olan bir obruk (yaklaşık 18 metre çapta ve 90 metre derinlikte)


Belize'nin meşhur "Mavi Delik" obruğu: