Kelile ve Dimne - Beydaba

Kelile ve Dimne

Sanskrit dilinde KARATAKA DAMANAKA, hükümdarlara öğüt vermeye yönelik, ahlaki içerikli Hint masal derlemesi.

Doğu uygarlığının ölümsüz yapıtları arasında yer alır. Adı yapıtın başkahramanları olan iki çakaldan (daha eski çevirilerde Kalilag ve Domnag) gelir. Bir giriş bölümü ve 15 öyküden oluşur. İS 3. yüzyılda Vişnu mezhebine bağlı bir Brahman tarafından Keşmir’de yazıldığı sanılmaktadır.

Sasani hükümdarı I. Hüsrev’in özel hekimi Burzo’nun 6. yüzyılda derlemeden yaptığı Pehlevice çeviri, üç yüzyıl kadar sonra İbn Mukaffa tarafından Arapçaya aktarıldı. Arapça metin Yunanca, Farsça, İbranice, Latince, İspanyolca, İtalyanca, Slavca, Türkçe, Almanca, İngilizce, Felemenkçe ve Fransızca gibi dillere yapılan çevirilerin çoğuna temel oluşturdu.

Kâşifi’nin 15. yüzyılda Envar-ı Süheylî adıyla yaptığı Farsça çeviri Türk edebiyatını en çok etkileyen çeviridir. En yetkin Farsça çeviri olarak kabul edilen bu yapıt Hüseyin Baykara’nın vezirlerinden Emir Ahmed Süheyli adına yazılmıştır. Derlemenin ilk Türkçe metni ise Kul Mesud’un Aydınoğlu Umur Bey’e sunduğu yapıttır. Ebu’l-Maali Nasrullah bin Mehmed’in Gazneli Behram Şah adına Arapçadan Farsçaya çevirdiği metnin eski Anadolu Türkçesine çevirisi olan bu yapıt (1934’te Kraköw’da basılmıştır), daha sonra I. Murad adına manzum biçimde yeniden kaleme alındı. Alaeddin Ali’nin (Vasi Alisi) Hümayunname (ös 1835) adıyla I. Süleyman’a (Kanuni) sunduğu yapıt, Türk edebiyatındaki en önemli çeviriler arasında sayılır.

Osmanzade Taib’in Zübdetul-Eshar, Adanalı Ramazanizade Abdünnafi Efendi’nin Nafiul-Aşari adlı çevirileri de Hümayunname' den yararlanılarak yapıldı. Ahmed Midhat II. Abdülhamid’in emriyle Elümayunname'yi sadeleştirdiyse de bu yapıt yayımlanmadı. Taşkentli Fazlullah bin İbrahim’in Doğu Türkçesine, Abdülallam Faiz Hanoğlu'nun da Kazan Türkçesine çevirdiği (1889’da basılmıştır) derleme, günümüz Türkçesine Ömer Rıza Doğrul tarafından İbn Mukaffa’nın Arapça nüshası temel alınarak Kelile ve Dimne adıyla çevrildi ve bir araştırma yazısıyla birlikte yayımlandı (1941).

FABL: Hayvanlar ya da cansız varlıklar arasında geçen bir olayı, çoklukla manzum olarak anlatan ve öğüt veren yazılara fabl denir.
Fablların kahramanları genellikle havyanlardır. Ama bu hayvanlar insanlar gibi düşünür, konuşur ve tıpkı insanlar gibi davranır.

Kelile ve Dimne

Kişilerinin çoğunluğunu hayvanların oluşturduğu, felsefî düşüncelerle beslenmiş öykücükleri içeren ünlü kitap. 1. yüzyılda yaşadığı sanılan ve bu yaşantısı üzerine bilgi bulunmayan, adı Beydba, Beydeba, Bidpai, Pilpay vb. biçimlerde okunan Hintli bir düşünürün Sanskritçe yazdığı bu yapıt, dünyanın birçok dillerine çevrilmiştir. 14. yüzyıldan bu yana birçok kez Türkçeye de çevrilen yapıt, Hint ve Doğu yaşam felsefesini yansıtır.

İran Hükümdarı Hüsrev Nuşirevan'ın (531-579) buyruğuyla Berzeveyh adında bir bilgince Sanskritçeden Pehlevi diline "Envâr-ı Süheyli" adıyla, Abdullah İbn Mukaffa tarafından 762'de Farsçadan Arapçaya, Salikoğlu Molla Ali tarafından da "Hümayunname" adıyla Türkçeye çevrildi.