Ahmet Mithat

Ahmet Mithat Efendi

Doğumu: 1844, İstanbul
Ölümü: 1912, İstanbul
Romancı, gazeteci.

Küçük yaşta babasının ölümü üzerine bir aktarın yanına çırak verildi. Bir süre sonra üvey ağabeyinin bulunduğu Vidin'e gönderildi. Orada ilköğrenimine başladı (1853). Ağabeyi, görevi gereği İstanbul'a dönünce, Tophane Sıbyan Mektebi'ne girdi (1859); Niş'e atanınca da Niş Rüştiyesi'nde okuma fırsatı bularak ortaöğrenimini tamamladı (1863).

Doğu kültürü üzerindeki çalışmalarıyla birlikte Fransızca dersi aldığı bu yıllarda bir yandan da Tuna gazetesinde yazılar yayımlıyordu. 1869'da gittiği Bağdat'ta vilâyete bağlı Zevra adlı gazetede ilk kitapları olan "Hûce-i Evvel" ile "Kıssadan Hisse"yi çıkardı. İstanbul'daki evinde küçük bir basımevi kurarak gazeteciliğe, yayıncılığa başladı. Bir yandan da Ceride-i Askeriyye ve Basiret gazetelerine makaleler yazıyordu. Dağarcık, Kırk Anbar dergileriyle Devir ve Bedir gazetelerini bu yıllarda yayınladı (1872-1873). Abdülaziz'in meşrutiyet yönetimini benimseyen aydınları çeşitli baskı yöntemleriyle sindirmek istediği bu yıllar, o da Dağarcık'ta yayımlanan bir yazısından ötürü Rodos'a sürgün edildi (1873-1876).

Roman türündeki ilk çalışmalara Rodos'ta sürgün bulunduğu yıllarda başlayan Ahmet Mithat, 1874-1908 yılları arasında her türe örnek gösterilebilecek olan 28 roman yazdı. Dil konusunda "Bir kelimenin Türkçesi, fakat maruf olan Türkçesi varsa, onun yerine Arapça ve Acemce bir söz kullanılmassa, lisanımızın sadeliği bir kat daha artar..." biçiminde görüşler ileri sürmesine karşın sadeleşme amacına uygun bir yazı dili kuramamıştır. Kimi romanında betimlemelerde, kimi romanında gerçek yaşamdan yansıttığı tiplerin çiziminde, diyalogların kuruluşunda belli bir başarı göstermişse de hiçbir romanında öz ve biçim yönlerinden ortalama bir düzeyi tutturamamıştır.

Yaşamı boyunca birçok konu üzerine yüzlerce makale yazan, çeviriler yapan yazarın kendine özgü kişiliğiyle halkın okuma alışkanlığı kazanmasında büyük işlevi vardır.

Başlıca yapıtları:

• "Kıssadan Hisse" (hikâye, 1870/71),
• "Durûb-i Emsâl-i Osmaniyye Hakemiyyâtının Ahkâmını Tasvir" (1874/75, roman),
• "Hasan Mellâh" ya da "Sır İçinde Esrar" (1874-75),
• "Hüseyin Fellah" (1874/75),
• "Dünyaya İkinci Geliş" ya da "İstanbul'da Neler Olmuş" (1874/75),
• "Felatun Bey ile Rakım Efendi" (1875),
• "Karı Koca Masalı" (1875),
• "Paris'te Bir Türk" (1876),
• "Süleyman Musulî" (1877), "Çengi" (1877),
• "Yeryüzünde Bir Melek" (1878-1879),
• "Henüz 17 Yaşında" (1880/81),
• "Karnaval" (1880/81), "Vahi" (1881/82),
• "Acâib-i Alem" (1881/82),
• "Dürdane Hanım" (1881/82), "Cellât" (1884),
• "Esrar-ı Cinâyât" (1883/84),
• "Hayret" (1884/85),
• "Haydut Montari" (1887),
• "Arnavutlar-Solyotlar" (1887-1888),
• "Demir Bey" ya da
• "İnkisaf-i Esrar" (1887/88),
• "Gürcü Kızı Yahut İntikam" (1888/89),
• "Müşâhedât" (1890-1891),
• "Papazdaki Esrar" (1890-1891),
• "Hayal ve Hakikat" (1891-1892),
• "Ahmet Metin ve Şirzad" (1891-1892),
• "Taaffüf" (1895/96),
• "Gönüllü" (1896-1897),
• "Eski Mektuplar" (1897-1898),
• "Jön Türk" (1908).

Ahmet Mithat Efendi

(d. 1844 - ö. 1912),
Türk yazar ve yayıncı.

Babasının ölümü üzerine çocuk yaşta çalışmaya başlamıştır. 1854 yılında ağabeyinin görevi dolayısıyla bulunduğu Vidin'e gitmiş ve orada başladığı öğrenimine Tophane Sıbyan Mektebinde devam etmiştir. 1863 yılında Niş Rüştiyesini bitirerek Rusçuk'a bir devlet dairesine memur olarak atanmıştır. Çalıştığı dönemde Fransızcayı öğrenmiş ve bu nedenle Tuna Vâlisi Mithat Paşa'nın takdirini kazanmıştır. Bunun üzerine asıl adı olan Ahmet'in yanına Mithat da eklenerek, bu şekilde anılmaya başlanmıştır.

Yazarın Tuna gazetesinde yazıları yayınlanmıştır. 1869 yılında Mithat Paşa Bağdat Valiliği'ne atanınca o da onunla birlikte gitmiştir. Bağdat'ta hem gazete yönetmenliği yapmış hem de sanat okulu öğrencileri için ders kitabı hazırlamıştır. 1871 yılında ailevî sebeplerden dönmek zorunda kaldığı İstanbul'da kendi matbaahanesini kurmuş ve eserlerini basmıştır. Bu dönemde edebiyatımızın ilk hikâye koleksiyonu olan Letaif-i Rivayat adlı eseri yazmıştır. Kendi bastığı eserlerinin yanısıra gazetelerde de yazıları çıkmıştır. 1873 yılında kendine ait Dağarcık mecmuasında yazdığı yazılar ve Yeni Osmanlılar'la yakınlığı nedeni ile Rodos'a sürülmüştür. Abdülaziz'in ölmesi üzerine İstanbul'a geri dönmesine izin verilmiştir. Bu dönemde yazdığı ve sürgüne kadarki hayatı ile sürgün yıllarını anlattığı Menfa adlı eserinde Yeni Osmanlılar'ı eleştirmiş, Üss-i İnkılab adlı eserinde de II.Abdülhamid'in siyasetini överek yeni sultanın gözüne girmiştir. 1878'de çıkarmaya başladığı Tercüman-ı Hakikat gazetesi Osmanlı basın tarihinin en uzun ömürlü ve etkili yayınlarından biridir.

Ölümüne dek ikiyüzden fazla eser yayınlayan Ahmet Mithat Türk edebiyatının gerçek anlamda ilk popüler yazarıdır. Eserlerinde Avrupa'nın bilim, sanayi ve çalışkanlığını överken Osmanlı toplumunun ahlaki değerlerinin korunması gerektiğini vurgulamıştır. Genç yazarlara destek vermiş, dilde sadeleşmeyi savunmuş, devlete ve dine itaatsizliği, tembelliği, müsrifliği, özentiliği eleştirmiştir.

Emekliliği sırasında Darülfünun'da öğretmenlik yapmış ve daha sonra Darüşşafaka'ya geçmiştir. Öğretmenlik görevi esnasında burada hayatını kaybetmiştir.

Yapıtları

Romanları

• Felatun Bey ile Rakım Efendi
• Çengi
• sevg_i sezer
• Teehhül
• kader yeter bahar gamze
• Firkat
• Esaret
• Yeniçerilerin Bozulma ve Kaldırılma Dönemleri
• Yeniçeriler
• Hasan Mellah Hüseyin Fellah
• Felsefe-i Zenan (mektup-roman formunda yazılmıştır.)(Sel Yayıncılık, Nisan 2008)
• Müşahedat

Napolyon Dönemi Fransası:

• Cellat
• Cinli Han
• Altın Işıklar

Hasan Sabbah Dönemi:

• Süleyman Musli

Türk-Yunan Savaşı Dönemi:

• Gönüllü

Bilimkurgu romanı:

• Dünyaya İkinci Geliş

Gezi romanı:

• Acâib-i Âlem

Biyografik romanları:

• Voltaire Yirmi Yaşında

İmparatorluğu oluşturan kavimlerle ilgili romanları:

• Çingene
• Karnaval
• sezar
• Kafkas

Diğer romanları:

• Hayret
• Şirzad

Oyun ve öyküleri

• Letaif-i Rivayat
• Cellat
• Demir Bey
• Fenni Bir Roman
• Haydut Montari

• Altın aşıkları

Romanları

• Musullu Süleyman

Diğer yapıtları

• Üss-i İnkılap ve Zübdetül Hakayık (3 cilt, 1877-78)
• Müdafaa (3 cilt, 1883-85)
• İstibşar (1892)
• Beşair
• Nizaı ilmü din (4 cilt)
• Şopenhavr'ın Hikmet-i Cedidesi
• Volter
• Beşir Fuad
• Avrupa'da Bir Cevelan (seyahatname, 1890'da yayımlamış)
• Menfa (özyaşamöyküsü)