Tavla Nedir? Nasıl Oynanır?

Tavla

MsXLabs.org & Temel Britannica

İki kişilik bir oyun olan tavla, iki ayrı renkte 15'er pul ve bir çift zarla, özel tahtası üzerinde oynanır. Hapis, gülbahar, müstecir, otuz bir gibi değişik adları ve değişik kuralları olan çeşitli tavla oyunları vardır. Bunların en yaygını ve tavla denince ilk akla geleni kuşat ya da düz tavla denen oyundur. Türkiye'de çok yaygın bir oyun olan tavlanın kaynaklandığı oyunların tarihi İÖ 3000'lere kadar gider. Eski Romalıların da günümüzün tavla oyununa benzer bir oyun oynadıklarını biliyoruz. ()


Tavla pulları ve zarlar, dikdörtgenler priz­ması biçiminde yassı bir kutu olan tavla tahtası içinde bulunur. Oyuna başlanacağı zaman oyuncular karşılıklı oturur. Eşit bü­yüklükte iki kapaktan oluşan kutu açılıp kapakları birleştiren ve eşik adı verilen menteşeli kenarın bir ucu bir oyuncunun, öbür ucu rakibinin önüne gelecek biçimde ortaya konur. Kapakların oyuncuların önlerine gelen kısa kenarları 6'şar haneye bölünmüştür.
Oyu­nun başında, oyuncular aldıkları 15'er pulu belirli bir düzenle tahtaya dizerler ve sırayla birer kere zar atarak oyuna başlarlar; atılan zarda gelen sayı pulların kaç hane ilerleyece­ğini gösterir. Oyuncular attıkları zara göre hareket ettirdikleri pullarını kendi toplanma alanlarına taşırlar. Bütün pullar taşındıktan sonra gene atılan zara göre pullar toplanır. Pullarını rakibinden önce toplayıp bitiren oyuncu oyunu kazanır.
Toplanma alanlan tavla tahtasının bir kapağında karşılıklı olarak yer alır ve bu alanlardaki altı hane, tahtanın dış kenarlarından içeri doğru numaralanır. İki tarafın pullan toplanma alanlanna taşınırken birbirine ters yönde hareket ettirilir. Eğer bu sırada bir pul rakibin bir pulu üzerine gelirse o pulu "kırmış" olur ve kırılan pul oyundan çıkar. Bir pulun kınlabilmesi için, o pul bulunduğu hanede tek olmalıdır. Bu durum­daki pullara "açık" denir. Kınlmış olan bir pul rakibin toplanma alanında, atılan zara uygun bir haneye konularak oyuna yeniden sokulur ve sırası gelince, kendi toplanma alanına taşınmak için hareket ettirilir. Bir oyuncunun en az iki taşının bir hanede üst üste olması durumuna "kapı" denir ve bu durumdaki taşlar kınlamaz. Kapı bulunan bir haneye rakip taş gelemez. Bu nedenle oyun­cular taşlarını kapılar oluşturacak biçimde ha­reket ettirmeye çalışır. Oyuncular attıkları zardaki sayıya göre, istedikleri taşı oynarlar (hareket ettirirler).
Eğer iki zarda da aynı sayı gelmişse bu sayı dört kere oynanır. Kırılmış olan bir pul rakip toplanma alanına yerleştirileceği zaman, eğer atılan zara göre pulun konabileceği hanelerde kapı varsa pul oraya konamaz. "Gele" denen bu durumda, gele atmış olan oyuncu attığı zan oynayamaz ve zar atma sırasının yeniden kendine gelmesini bekler. Rakibi pullarını toplamaya başlama­dan önce pullannı toplayıp bitiren oyuncu, rakibini "mars etmiş" olur ve iki sayı kazanır. Bir tavla partisi beş ya da yedi sayıda biter.
Tavlada atılan zarlann sayılan genellikle Farsça söylenir.
Birden altıya kadar olan sayılara yek, dü, se, cihar, penç ve şeş denir. Çift sayılar hepyek (1-1), dubara (2-2), düse (3-3), dörtcihar (4-4), dübeş (5-5) ve düşeş (6-6) olarak adlandınlır.

Tavla hakkında daha detaylı bilgi için

Tavlanın icadı

TAVLA

İki zar ve otuz pulla oynanan bir oyun.
"Tavla" denilen, iki kısma ayrılmış, açılır kapanır, dörtgen biçimde, 4-5 cm. yüksekliğinde bir kenarla çevrilmiş ve altışar haneli dört kısma ayrılmış bir tahta üzerinde oynanır. Tavlayı iki kişi karşılıklı oturarak oynar. Her oyuncu kendisine düşen on beşer pulu ikişer, beşer, üçer, beşer olarak yerlerine koyar. Sonra oyuncular, birer zar alarak, tavlanın içine atarlar. Yüksek zarı atan oyuna başlar. Attıkları zarlara göre pulların yerlerini değiştirirler. Pulları, kendine ait bölmeye toplayan ve rakibinden önce kaldırmayı bitiren oyunu kazanır. Karşısındaki, pullarını kendi tarafına toplayıp en az bir pul kaldıramadıysa "mars" olur. Böylece, bir yerine iki oyun kaybeder.

Tavlada zarlar Farsça deyimlerle adlandırılır. 1-1: hepyek; 2-2: dubara; 3-3: düse; 4-4: dörtcihar; 5-5: dübeş; 6-6: düşeş. Türkiye'de tavla oyunu çok oynanır. En önemli ve en yaygın olan tavla "İzmir", "Küşat", "Hapis", "Osmanlı", "Tokat" diye adlandırılan oyunlardır.

TAVLA a. (ital. tavola, masadan).
1. Karşılıklı 12'şerden 24 haneye (bölüme) ayrılmış özel bir tahta üzerinde 2 zar ve iki ayrı renkte 15'er pulla oynanan oyun.
2. Bu oyunun oynandığı özel tahta.
3. Tavla atmak, tavla oynamak.

—ANSİKL. Tavla genellikle iki kişi arasında oynanır. Çeşitli adlar taşıyan, kuralları değişik tavla oyunları vardır:
1. düz tavla ya da küşat;
2. hapis ya da mahpus;
3. gülbahar ya da hepyek;
4. müstecir ya da müptecil (İzmir tavlası); 5. otuzbir Bunların yanı sıra bir de çocukların oynadığı "kız tavlası” ya da “yahudi tavlası" denen daha basit bir oyun vardır. Ayrıca 2,3 ya da daha çok çift tarafından, sadece bir çiftin attığı zarla oynanan takım oyunu halindeki tavla vardır ki buna da “üniversite tavlası" ya da "talebe tavlası” adı verilir.
Küşat oyununda oyuncular, kendi taraflarında kalan 12 hanenin sağdaki 6 hanesini pul toplama alanı olarak seçtiklerinde, karşı tarafta sağdan birinci haneye 2, on ikinci haneye 5, kendi önünde sağdan altıncı haneye 5 ve sekizinci haneye 3 pul yerleştirirler. Amaç, sağdan sola doğru pullarını kendi alanının sağ bölümüne taşıyıp sonra da toplamak ve bu işi karşısındakinden önce yapmaktır. Tek pulun üzerine rakibin pulu gelirse, alttaki pul kırılmış (vurdlmuş) olur ve yeniden rakibin pul toplama alanından oyuna sokmak gerekir. Kırılmamak (vurulmamak) için en az iki puldan oluşan "kapı"lar almak gerekir. Atılan zar sayıları genellikle farsça söylenir ve birden altıya kadar şöyle sıralanır: yek, dü, se, cihar, penç, şeş. Çift sayılar ise hepyek (1-1), dubara (2-2), düşe (3-3), dörtcihar (4-4), dübeş (5-5), düşeş (6-6) olarak adlandırılır. İki zar da aynı geldiğinde (çift), sözkonusu zardan 4 tane oynanır (sözgelimi 6-6 atıldığında dört tane altı oynanır). Rakip oyuncu eline pul toplamayı başaramadan bütün pullarını toplayan oyuncu oyunu "mars etmiş" olur ve bu iki sayı sayılır; bir "parti" oyun 5 ya da 7 sayıda biter. Önceden kararlaştırılan bu sayıya ilk ulaşan partiyi kazanmış olur.
Müptecil ya da müstecir oyunu ise daha çok Ege yöresinde oynanan bir tavla oyunudur Oyuncuların ikisi de 15’er pullarının en az üçünü karşısındakinin 12. hanesine koyar ve geri kalan pulları ellerinde tutarlar. Partiye başlamak için önce tek zar atılır. Büyük sayılı zar atan, kendi attığı sayı ile karşısındakinin attığı sayı kadar ilerideki haneye bir pul koyar. Amaç, bu pulun öncelikle oyuncunun kendi önündeki hanelere geçirilmesidir. Müstecirde vurmak ya da kırmak yoktur. Tek pul bir kapı oluşturur. Kendi.önündeki hane ya da kapıları kapatmak ilk pulu karşı tarafa geçtikten sonra mümkündür. Ancak, bu halde dahi çıkış, noktasındaki kapıların beş tanesi kapatılabilir, biri boş bırakılır. Altıncı kapıyı da kapatıp karşısındaki oyuncuya yolu tıkamâkjiçin, .ikinci hane boşsa yedinci ve sekizinci1 haneleri kapatmak gerekir. Bu oyunu kazanmak için, pullarının tamamını kendi toplama sabasına getirip sonra da rakibinden önce toplamak gerekir.
Otuzbir oyunu hapis ve gülbahar oyununa benzer; bu oyunda da tek pu) kapı sayılır, kınlamaz ve hapsedilemez. Gülba- har gibi atılan çift Sayılar da kendisinden sonraki çiftleri de içerecek biçimde yukarı doğru oynanarak tamamlanır: yani dubara atan oyuncu dört tane 2, dört tane 3, dört tane 4, dört tane 5 ve dört tane 6 oynat. Bu oyuna 6 atmadan başlanamaz ve ilk el atılan çift oynanmaz, zar yeniden atılır; bir pul dolaşıp kendi alanına gelmeden (müptecildekı gibi) Öteki pullar oynanamaz, bir oyuncunun oynayamadığı zarları rakibi oynayarak tamamlar. Bütün pullarını toplayıp bitiren 'oyuncu,! rakibinin toplanmamış pullan kâdâr puan (mars yapıldığında on beş puan) alır. Otuz bir puanı ilk toplamış olan oyuncu oyunu kazanır
Kıztavlasındaher oyuncu önündeki ilk üç haneye üst üste üçer, sonraki üç haneye de üst üste ikişer pul dizer. Oyunda amaç, atılan zarın karşılığı olan hanede üst üste duran pulların hepsini önce aşağıya indirmek, sonra da göne atılan zara göre ele toplamaktır. Rakip eline pul alamadan bütün pullarını toplayan oyuncu "mars" yapmış olur, 5 sayı kazanan oyuncu, partiyi alır.