Felsefe Platformu (Felsefe Hakkında Makaleler) - Sayfa 2

Güzel ve Çirkin

Hiçbir şey, bizim güzel/lik duygumuz şartlı ya da bir çerçeve içine alınıp sınırlandırılmış değildir, diyelim. Güzelliği, insanın insandan hoşnutluğundan ayıran kişi, ayağını bastığı zeminin, derhal ayağının altından kaydığını görecektir. “Kendinde güzel”, bir kavram bile değildir; sadece bir ibaredir.Güzelde insan, kendisine bir mükemmelleştirme standardı belirle; bazı özel durumlarda ise “güzel”deki kendisine tapar. Bir insan türü, kendisini bu şekilde tasdik etmekten başka bir şey yapamaz. İnsanın en derin tabiatı, yani kendini koruması ve kendini geliştirmesi, bu tür ulvileştirilmiş biçimlerde hala görünürdür. İnsan, bizatihi bu dünyanın güzelliklerle dolu olduğuna inanır; ama bu güzelliği yaratanın kendisi olduğunu çabucak unutuverir. Dünyaya bu güzelliği, yalnızca insan bahşetmiştir; tabii yalnızca beşeri güzelliği ama salt beşeri güzelliği… İnsan, kendisinin güzel olarak gördüğü kendi yansımasını veren şeylerde kendisini aksettirir: Güzel/liğ/e ilişkin verilen karar, insanın kendi türünün kibridir… Zira, küçük bir kuşku, kuşkucunun kulağına şöyle fısıldar: Dünya, aslında insan dünyayı güzel gördüğü için mi güzeldir acaba? İnsan, bu dünyayı beşeri bir dünyaya dönüştürmüştür: Hepsi bu. Bununla birlikte, insanın, güzelin / güzelliğin modelini oluşturduğunu bize garanti edecek hiçbir şey yoktur, kesinlikle yoktur. Yüksek bir zevk / beğeni, arabulucunun gözünde, insanın ne tür bir figür oluşturacağını kim bilebilir ki? Küstah biri mi acaba? Yoksa gülünç biri mi? Ya da bir parça gelişi güzel biri mi?... “Ey Dionysius! Yüce Tanrı! Neden benim kulaklarımı çekiyorsun?” diye sormuştu bir zamanlar, Ariadne Naxos’ta ünlü diyaloglarından biri sırasında, filozof, aşığına, “Kulaklarında bir komiklik görüyoru, Ariadne: Neden çok büyük kulakların acaba?” diye ilave etmişti ikinci kez.

Dejenere olmuş / yozlaşmış insandan başka hiçbir şey çirkin değildir; işte burada, estetik yargı alanı tarif edilmiş oluyor böylelikle. Fizyolojik olarak değerlendirildiğinde, çirkin olan her şey, insanı zayıflatır ve hüzne boğar. Çirkinlik, insana, çöküşü, tehlikeyi ve güçsüzlüğü / iktidarsızlığı hatırlatır; insan, çirkinlikle birlikte, gerçekten bir enerji kaybından ıstırap çeker. Çirkinliğin etkisi, bir dinamometre ile ölçülebilir. İnsan ne zaman bir şekilde depresyona girmiş hissederse kendisini, işte o zaman, “çirkin” bir şeylerin olacağını sezinler. İnsanın kudret hissi, güç iradesi, cesareti, onuru hepsi birden, çirkinlikle ve çirkinlikle birlikte düşer, güzelle ve güzellikle birlikte ise artar… Bunlardan birinde olduğu gibi, ötekinde de şöyle bir sonuca varırız: Bunların öncülleri / temelleri, insanın tabiatında / saiklerinde olağanüstü bollukta biriktirilmiştir. Çirkin/lik, bir dejenerasyon göstergesi ve belirtisi olarak anlaşılır: Ne kadar uzak derecelerde de olsa dejenerasyonu hatırlatan her şey, bizde “çirkin” yargısı/nı oluşturur. Bıkkınlık, insanın üzerine bir ağırlık çökmesi, yaşlılık, bunalım hali, her tür özgürlük yoksunluğu durumu gibi belirtiler, ister icbari / dayatmacı, isterse bir kötürümleşme / felçleşme sonrasında ortaya çıksın, bir sembolden daha fazla anlam ifade etmeyecek noktada bile olsa, çözülmenin, yozlaşmanın bütün kokuları, renkleri ve şekilleri, bunların hepsi, aynı tepkiyi üretir: “Çirkin”e ilişkin değer yargısını. Ardından nefret / kin duygusu belirginleşmeye başlar; iyi de, insan niçin kin duyar ki acaba? Ama bunu cevabını açıkça vermekten de kaçınamaz: Tipinin bozulması’ndan. Sonra da, türünün en derin tabii özelliklerine karşı da kin duymaya başlar: Bu nefrette, dehşet, önsezi, derinlik, uzak-görüşlülük vardır; varolan en derin nefrettir bu. Sanatın derin olması adına vardır bu…

Çağdaş İnsan Rönesansla Yaşıt

Koestler, “çağımızın büyük ızdırabı, komiserle yogi arasındaki anlaşmazlıktır” diyor. Yogi bakışlarını iç dünyaya çeviren, madde dünyasındaki fetihleri küçümseyen fikir adamı. Asya’dır yogi. Komiser kainatın sırlarına akıl erdirmek suretiyle mekaniğe, müspet ilimlere dayanan Batı’dır, Rusya veya Amerika’dır. Bu iki kutup arasında düşüncenin çeşitli nüansları uzanır. Yogi için komiser ahmak bir robottur, mevcut değildir ki diyaloğa geçsin.

Çağdaş insan Rönesansla yaşıt. Ortaçağ’da Batı, bir parça Doğu’dur. Eğer Doğu mistiğin, tevekkülün, rüyanın, şiirin vatanıysa, İbn Haldun yogiden çok, komisere yakın.

Ortaçağ’da papa ve imparator vardır. İnsanoğlu kendisi doğmadan yazılan bir trajediyi oynamak için gelir dünyaya. Henüz milletler yoktur, Hıristiyanlar vardır. Bir bakıma huzur içindedir insan, hürriyet tehlikelerle dolu bir dünya, kendi yolunu kendinin çizmesi insanın.

Dünya dillerine Machiavelique, Machiavelisme diye iki kelime ihsan eden Makyavel, çağdaş insanın ilk temsilcisi. Vazifesini harfiyen yerine getiren, mütevazi bir memur.

Rönesans kilisenin dogmalarına karşı insan zekasının isyanı, Ortaçağ’ın vesayetinden kurtuluşu.

Rönesans bir dünya düzeninin sona ermesidir, imparatorluğun ve papanın sonudur bu. Yeni monarşiler kurulur. İspanya, Fransa, İtalya.

II.Frederic, Prusya tahtına çıkmadan önce Anti-Makyaveli kaleme almıştır.

“Ben milyonlarla meşgulüm, onbinlerle değil” diyen Lenin’de, Hitler’de makyavelisttir.

Jean Giono, “Makyavel’in büyüklüğü insan denen saati bütün zemberekleriyle önümüze dökmesidir” der.

Rönesansla iki büyük düşünce akımı başlar. Makyavel’in, Hobbes’un ampirizmi, Thomas Morus’un, Campanella’nın ütopizmi.

Yogi insana, “Tat Twam asi” (sen Tanrısın) der, halbuki Marquis de Sade “Köpeksin” der. İnsan Pascal’ın dediği gibi ne melektir, ne hayvan. Fevzi-i Hindi’nin dediği gibi:

Haki eğer be zulmet-i hesti mukayyedi
Arşi eğer be nur-u ilahi münevveri


Cemil Meriç, Sosyloji Notları, İletişim Y.

Gazzali'de Metafizik Bilginin İmkanı Açısından Rüya

Tabiatı icabı bilmek isteyen insanın kendisine ve çevresindeki varlıklara ilişkin soruları, bir başka ifadeyle sorgulamaları vardır. Esasında insanın temel soruları da metafiziğe dairdir. İnsanın metafiziğe dair sorularının bir cevabı var mıdır? Bir başka ifadeyle metafizik bilginin imkânından söz edebilir miyiz? Böyle bir imkan söz konusu ise bunun için hangi araçlar kullanılabilir? Rüya metafizik bilgiye ulaşma konusunda bir araç olabilir mi? Bunun gibi pek çok soru düşünce tarihinde birçok düşünür tarafından dile getirilmiştir. Rüya konusu felsefe tarihinde özellikle de Müslüman filozoflar tarafından bir problem olarak tartışılmıştır.

Bu anlamda Müslüman filozofların özgün rüya teorileri ortaya koydukları görülmektedir. Rüyaya ilişkin özgün açıklama modeli ortaya koyanlardan birisi de Gazzali’dir. Farabi ve İbn Sina gibi Müslüman filozofların geliştirdikleri felsefe sistemlerine, özellikle de metafizik anlayışlarına köklü eleştiriler getirmiş olan Müslüman bir entelektüel olarak Gazzali, İslam düşüncesinde farklı bir metafizik anlayış geliştirmiştir. Bu çerçevede Gazzali, rüyayı hem metodik şüphesinin bir aracı olarak; hem de metafizik bilginin imkanına ilişkin bir argüman olarak ortaya koymuştur.

Varlığın görünen (alem-i mülk/alem-i şehâdet) ve görünmeyen (alem-i melekût/alem- i gayb) kısımlarından söz eden Gazzali’ye göre rüya ile metafizik hakikatlere ulaşmak mümkündür. Gazzali, böylesine bir imkânı sadece peygamberlerin vahiy almasıyla sınırlandırmamaktadır. Rüyaları doğru (sadık) ve aldatıcı (kazip) rüyalar şeklinde iki kısma ayıran Gazzali’ye göre, peygamberlerin dışındaki insanlar için de doğru rüyalar, bir başka ifadeyle metafizik hakikatleri içeren rüyalar söz konusu olabilmektedir. Böylesi rüyalar için kişinin ahlaki yetkinliğini gerçekleştirmiş olması gerekmektedir.

Kaynak: Makaleoku