Güneydoğu Anadolu Bölgesi Barajları

Güneydoğu Anadolu Bölgesi'ndeki Barajlar

Atatürk Barajı ve Hidroelektrik Santrali
Atatürk Barajı, Şanlıurfa ve Adıyaman illeri arasında, Fırat Nehri üzerinde kurulu olup, enerji ve sulama amaçlıdır. 1983 yılında inşaatı başlamış olan baraj 1992 yılında işletmeye açıldı. 8 türbine sahip barajın yüksekliği 169 metredir. 2400 MW gücüyle yıllık 8900 GWh elektrik üretim kapasitesine sahiptir. Kaya dolgu tipinde bir barajdır. Gövde hacmi 84 500 000 m³ tür. Dış yüzeyi kaya içi kil ve topraktır. Baraj gölünün baskısı ile ilk inşaasındaki yüksekliği 10 metre kısalmıştır.
GAP Projesi içinde, Karakaya Barajının 180 km mansabında, Şanlıurfa ilinin Bozova ilçesine 24 km uzaklıkta Fırat Nehri üzerinde kurulan baraj.
İnşaatına; 4 Kasım 1983 tarihinde başlandı. 1994 senesinde bitirilmesi planlanan baraj; sulama ve enerji elde etmek maksadıyla yapılmıştır. 2400 megavat, yılda 8.9 milyar kilovatsaat elektrik enerjisi üretecek kapasitededir. 84.4 milyon m3 kaya ve toprak dolgu ile dolgu hacmi bakımından bugüne kadar dünyada inşa edilen barajlar arasında beşinci sıradadır. Meydana gelen göl alanı 817 kilometre karedir. Yıllık ortalama su akışı 26.654 milyar metreküptür. Toplam su depolama hacmi 48.7 milyar metreküptür.
Her bir grupta; gücü 300.000 kilovat olan 8 adet türbün jeneratör bulunmaktadır. 25 Temmuz 1992'de bu 8 üniteden ikisi hizmete açılmıştır. Halen inşaatı devam eden Şanlıurfa Tünelinin de tamamlanması ile, Şanlıurfa, Harran, Mardin, Ceylanpınar, Siverek-Hilvan ovaları ile beraber 1.43 milyon dönüm arazi sulanır hale gelecektir.Temelden yüksekliği 169 metredir. Nehir seviyesinden yükseklik bakımından minimum su kotu 513, ideal su kotu 526, maksimum su kotu ise 524 metreye ulaşır. Barajda elektrik üretimi için derinliğin en az 133 metre olması gerekir. Baraj duvarının boyu 1644, eni ise 15 metredir.
Atatürk Barajı, dolgu hacmi bakımından dünyanın en büyük 6. barajı durumundadır. Hidroelektrik Santralı da, dünyada halen yapımı sürenler arasında 3., inşa edilmiş olanlar arasında da 5. en büyük santraldır. Aynı zamanda Avrupa'nın ve Türkiye'nin en büyük barajıdır.
Atatürk Barajı, tamamen Türk işçi ve mühendisinin emek ve alınteriyle gerçekleştirilmiştir. Bu dev barajın gövdesi 80 ay gibi kısa bir zamanda bitirilmiştir.
Batman Barajı ve Hidroelektrik Santrali
Batman Barajı, Batman'da, Batman Çayı üzerinde, sulama, taşkın önleme ve enerji üretmek amacıyla 1986-1999 yılları arasında inşa edilmiş bir barajdır. Kaya gövde dolgu tipi olan barajın gövde hacmi 7.181.000 m³, akarsu yatağından yüksekliği 85,00 m, normal su kotunda göl hacmi 1175,00 hm³, normal su kotunda göl alanı 49,25 km²'dir. Baraj 37.744 hektarlık bir alana sulama hizmeti verirken, 198 MW güç ile de yıllık 483 GWh'lik enerji üretmektedir.

Birecik Barajı ve Hidroelektrik Santrali
Birecik Barajı, Gaziantep ile Şanlıurfa sınırları üzerinde olmasına karşın idari yapı olarak Şanlıurfa iline bağlıdır. Baraj, elektrik üretme ve sulama amaçlı olarak 1985-2000 yılları arasında inşa edilmiştir. Zeugma antik kentinin bir kısmı baraj gölü altında kalmıştır. Beton ağırlık ve kaya gövde dolgu tipi olan barajın gövde hacmi 9.400.000 m³, akarsu yatağından yüksekliği 63,00 m, normal su kotunda göl hacmi 1220,20 hm³, normal su kotunda göl alanı 56,25 km²'dir. Baraj 92.700 hektarlık alana sulama hizmeti verirken 672 MW güç ile de yıllık 2.518 GWh'lik enerji üretmektedir.
Özel sektör tarafından YİD (Yap İşlet Devret) modeli ile yapılıp işletilmekte olan en büyük baraj ve elektrik üretim tesisi olup, 2015 yılında kamu kuruluşu EÜAŞ (Elektrik Üretim AŞ)'ye devredilecektir. Ayrıca bu elektrik üretim santrali Türkiye'nin ortalama %1,2'lik elektrik ihtiyacını da karşılamaktadır.

Devegeçidi Barajı
Devegeçidi Barajı, Diyarbakır (il)'inde, Devegeçidi Çayı üzerinde, sulama amacıyla 1965 - 1972 yılları arasında inşa edilmiş bir barajdır.
Kaya gövde dolgu tipi olan barajın gövde hacmi 3.240.000 m³, akarsu yatağından yüksekliği 32,80 m, normal su kotunda göl hacmi 202,32 hm3, normal su kotunda göl alanı 32,14 km²'dir. 10.600 hektarlık bir alana sulama hizmeti vermektedir.

Dicle Barajı ve Hidroelektrik Santrali
Dicle Barajı ve HES, Diyarbakır ili sınırları içerisinde Diyarbakır'a 50 km mesafede, Maden ve Dibni çaylarının birleşerek Dicle Nehri'ni meydana getirdiği mevkiiden 800 m mesafede ve Kralkızı Barajı aksının 22 km mansabında yer almaktadır. Proje çalışmalarına 1986 yılında başlanmıştır. Kaya gövde dolgu tipi olan barajın gövde hacmi 3.120.000 m3, akarsu yatağından yüksekliği 87,00 m., normal su kotunda göl hacmi 595,00 hm3, normal su kotunda göl alanı 24,00 km2'dir.
Projenin amacı sulama ve enerji olup, Dicle sağ sahil ovalarından 126.080 hektarlık arazi sulanacaktır. Ayrıca santral 2 * 55 = 110 MW gücünde olup, yılda 298 milyon KWh elektrik enerjisi üretecek kapasitededir.
Kralkızı-Dicle entegre projesinin bir parçası olan Dicle Barajı ve HES Projesinin gerçekleşmesi ile birlikte, Dicle Barajı ve HES'den yılda 298 milyon KWh elektrik enerjisi üretilerek, ekonomiye 1997 yılı fiyatlarıyla 2 trilyon 980 milyar TL, sulamadan yılda 9 trilyon 800 milyar TL olmak üzere toplam 12 trilyon 780 milyar TL katkı sağlamaktadır. 25 Ekim 1997'de su tutulmaya başlayan projede 30 Aralık 1997'de inşaat bitirilmiştir. 1997 yılı fiyatlarıyla hesaplanan proje maliyeti yaklaşık 22 trilyon TL'dır.

Dumluca Barajı
Dumluca Barajı, Mardin'de, Buğur Çayı üzerinde, sulama amacıyla 1985-1991 yılları arasında inşa edilmiş bir barajdır. Toprak gövde dolgu tipi olan barajın gövde hacmi 1.685.000 m3, akarsu yatağından yüksekliği 30,00 m., normal su kotunda göl hacmi 22,06 hm3, normal su kotunda göl alanı 2,23 km2'dir. Baraj 2.400 hektarlık bir alana sulama hizmeti vermektedir.

Göksu Barajı
Göksu Barajı, Diyarbakır'da, Göksu Çayı üzerinde, sulama amacıyla 1987-1991 yılları arasında inşa edilmiş bir barajdır.
Kaya gövde dolgu tipi olan barajın gövde hacmi 1.632.000 m3, akarsu yatağından yüksekliği 52,00 m., normal su kotunda göl hacmi 62,00 hm3, normal su kotunda göl alanı 3,90 km2'dir. Baraj 3.582 hektarlık bir alana sulama hizmeti vermektedir.

Hacıhıdır Barajı
Hacıhıdır Barajı, Şanlıurfa'da, Şehir Çayı üzerinde, sulama ve taşkın kontrolü amacıyla 1985-1989 yılları arasında inşa edilmiş bir barajdır. Kaya gövde dolgu tipi olan barajın gövde hacmi 1.201.000 m3, akarsu yatağından yüksekliği 42 m., normal su kotunda göl hacmi 67,60 hm3, normal su kotunda göl alanı 4,40 km2'dir. Baraj 2.080 hektarlık bir alana sulama hizmeti vermektedir.

Hancağız Barajı
Hancağız Barajı, Gaziantep'in Nizip ilçesinde, Nizip Çayı üzerinde, sulama amacıyla 1985-1989 yılları arasında inşa edilmiş bir barajdır. Toprak gövde dolgu tipi olan barajın gövde hacmi 3.600.000 m³, akarsu yatağından yüksekliği 45,50 m, normal su kotunda göl hacmi 100,00 hm³, normal su kotunda göl alanı 7,50 km²'dir. Baraj 10.736 hektarlık bir alana sulama hizmeti vermektedir.

Ilısu Barajı ve Hidroelektrik Santrali
Ilısu Barajı ve Hidroelektrik Santrali. Yaklaşık 15.000 yıllık Hasankeyf Şehrini sular altında bırakacak olan Ilısu Barajı, yörenin kültürel mirasını yok etmenin yanında 78.000 kişiyi evsiz bırakacak ve 1.2 milyar Euro'dan fazla kredi borcu getirecektir. Baraj "20 farklı kültürün izini barındıran ve 10 bin yıllık tarihi ile UNESCO'nun 10 Dünya mirası kriterinden 9'unu karşılayan" Hasankeyf İlçesi'nde yapılacaktır. Baraj için kredi verecek olan Almanya, İsviçre ve Avusturyalı dış kredi kuruluşları, proje için öne sürdükleri şartların karşılanmadığını görerek desteklerini çekti.
Barajın yapımı ile hedeflenen enerji artışı, varolan santrallerin verimli kullanılması ile fazlasıyla sağlanabilecekken, barajın yapımı Türkiye'nin "kültürel mirasına sahip çıkamayan cahil ülke" imajını güçlendirecektir.
2013 yılında hizmete alınması planlanan proje, kurulu güç ve yıllık enerji üretim kapasitesi bakımından da, Atatürk Barajı, Karakaya Barajı ve Keban Barajı'ndan sonra 4'üncü büyük HES olma özelliğini kazanacak.
Ilısu Barajı; Mardin ve Şırnak İl sınırları arasında Dargeçit ilçesinin 15 Km. doğusunda, Dicle Nehri üzerinde yer alacak. Ilısu Barajı kil çekirdekli kaya dolgu tipinde olup temelden yüksekliği 138 m olacak. Barajın maksimum su kotu 526,82 metre, toplam gövde hacmi 44 milyon metreküp, rezervuar hacmi ise 11 milyar metreküp olacak. Barajın kurulu gücü 1200 MW olup üreteceği toplam enerji 3,833 milyar KWh’tır. Ilısu Barajı ile üretilecek olan enerji, şu an ülkemizde hidroelektrik santralleri vasıtasıyla üretilecek olan enerjinin %10’unu oluşturacak.
Bu enerji üretiminin yanı sıra Ilısu Barajında regüle edilen ve daha sonra inşa edilecek Cizre Barajına bırakılacak sularla Nusaybin, Cizre, İdil, Silopi ovalarında toplam 121 bin hektar alanın modern sulama teknikleriyle sulanması da mümkün olacak.

Ilısu Projesi’nin Tarihçesi ve Tanımı
Ilısu Barajı ve Hidroelektrik Santrali Projesi (Ilısu Projesi), 1954 yılında Dicle Nehri’nin toprak ve su kaynaklarının geliştirilmesine ilişkin çalışmalar doğrultusunda, DSİ tarafından başlatılmıştır.
Ilısu Barajı; Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde, Suriye sınırına yaklaşık 45 km. mesafede, Dicle Nehri üzerinde inşa edilecek olup, tamamlandığında 1 200 MW kurulu güç ile yılda ortalama 3 833 GWh enerji üretecektir.
Tesis işletmeye alındığında; gövde hacmi açısından Türkiye’nin 2. kurulu güç bakımından da 4. büyük barajı olacaktır.
Bilirkişi raporları
Kredi ajanslarının oluşturduğu bilirkişlerden oluşan uluslararası heyetin hazırladığı raporda şu eksikliklerin altı çizilmiştir:

Projede yeterli sayıda uzman yok
Proje kapsamında Batman'da yapılması düşünülen tesis faaliyete geçtiğinde Dicle'yi kirletecek
Karasal ve su ekosistemlerinde biyoçeşitlilik araştırmaları yapılmamış
Kamulaştırma konusunda sorunlar var
Ev tazminatları düşük ve uluslararası standartlara aykırı
Tarihi eserlerle ilgili çalışmalar yetersiz

Ilısu Projesi'nin önemi
Tamamlandığında, üretilmesi planlanan yıllık ortalama 3,833 milyar kWh enerji üretilecektir.
Hasankeyf ilçesinin 10.000 yıllık tarihini neredeyse tümüyle yokedecektir.
78.000 kişiyi evsiz bırakacaktır.
Yöre turizmini baltalayarak Hasankeyf halkını işsiz bırakacaktır.
Türkiye'nin çevreye, kültüre ve tarihe duyarsız ülke imajını sağlamlaştıracaktır.
Tamamlandığında, üretilmesi planlanan yıllık ortalama 3,833 milyar kWh enerji diğer barajlardaki verimlilik artırılarak sağlanabilecektir.
İnşaatı süresince, yukarıda sayılan bölgelerde, 600–700 milyon ABD doları tutarında bir ticari faaliyet sağlayacağı öngörülmektedir.
Ilısu Baraj Gölü altında kalan mevcut yol, köprü, demiryolu ve köylerin yeniden yapılması ayrı bir mali yük getirecektir.

Ilısu Projesi'nin finansmanı
Ilısu Projesi müthiş bir dış kredi yükünü de beraberinde getirecektir. Proje için borçlanılacak toplam dış kredi tutarı 1.200.000.000 €’dur.
Projeye kredi vermeyi planlayan Almanya, İsviçre ve Avusturyalı dış kredi kuruluşları Türkiye'nin taahütlerini yerine getirememesi sonucu 7 Temmuz 2009 tarihi itibariyle desteklerini çekmişlerdir.
1999–2001 yılları arasında yaptırılan ÇED Raporu; 2872 sayılı Çevre Kanunu, Dünya Bankası ve IFC kriterleri doğrultusunda HCE firması tarafından güncellenmiş ve hem DSİ hem de yatırımcı kredi kuruluşları tarafından onaylanmıştır. Buna karşılık, yatırımcı kuruluşların görevlendirdikleri bilirkişiler proje ile ilgili ciddi sorunlar tespit etmiş, bu sorunlar, verilen sürenin sonunda giderilmediği için de projeden çekilmişlerdir.
Ilısu Projesi’nin maksimum su kotundan etkilenmeyen Hasankeyf Yukarı Şehir Alanı’nda yer alan kültürel varlıklar, bu bölgenin geliştirilmesiyle birlikte bir “Arkeolojik Park ve Açık Hava Müzesi”nde yeniden hayat bulmaya devam edecektir. Suyun altında kalacak kültürel varlıklar dolayısıyla bölgenin türizm gelirlerinde önemli bir düşüş beklenmektedir.
Her yıl için %15’lik yüzey çalışması ve %15’lik kazı ve taşımanın yapılacağı kabul edilmektedir. Bu kabule göre yüzey çalışmaları, kazılar ve taşımalar için ayrılan tahmini bütçe 53.000.000 ABD doları olarak belirlenmiştir.

Ilısu Projesi Bünyesinde Çevresel Etkileri
Projenin çevresel sonuçları arasında şunlar vardır.

• Soyu tükenen hayvanları besin ve habitatlarının yok edilmesi
• Kitlesel balık ölümleri
• Çökelme ve ötrofikasyon
• Su kalitesinde ciddi düşüş
• Sıtma gibi su kaynaklı hastalıklarda artış
• Su kaynaklı çatışmalarda artış (özellikle Türkiye ile komşu devletler arasında)
• Hasankeyf Kültür Varlıklarının Korunması ve kurtarılması

10.000 yılı aşkın bir tarihi geçmişe sahip olan Hasankeyf’teki kültürel varlıkların yok edilmesine neden olacak baraj, Anayasaya ve Uluslararası Kültür Sözleşmesi’ne aykırıdır. Buna rağmen, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü ve Ilısu Konsorsiyumu koordinasyonunda hazırlanan, Hasankeyf Master Rehber Projeleri Türkiye Cumhuriyeti’nin resmi makamları tarafından onaylanmıştır.
Ilısu Projesi’nin maksimum su kotundan etkilenmeyen Hasankeyf Yukarı Şehir Alanı’nda yer alan kültürel varlıklar, bu bölgenin geliştirilmesiyle birlikte bir “Arkeolojik Park ve Açık Hava Müzesi”nde yeniden hayat bulmaya devam edecektir.
Ilısu Baraj Gölü altında kalacak olan bütün kültürel varlıklar ve yerleri YYEP çalışmaları çerçevesinde belirlenmeye çalışılmıştır. Bu kültürel varlıkların Ilısu Barajı altında kalmadan taşınacağı gibi olanaksız bir şey iddia edilerek projenin etkisi göz ardı edilmeye çalışılmaktadır.
Her yıl için %15’lik yüzey çalışması ve %15’lik kazı ve taşımanın yapılacağı kabul edilmektedir. Bu kabule göre yüzey çalışmaları, kazılar ve taşımalar için ayrılan tahmini bütçe 53.000.000 ABD doları olarak belirlenmiştir

Karakaya Barajı ve Hidroelektrik Santrali
Karakaya Barajı, Diyarbakır ili Çüngüş ilçesi sınırları içinde, Fırat Nehri üzerinde, Güneydoğu Anadolu Projesi'nin bir parçası olarak elektrik enerjisi üretimi amacıyla 1976-1987 yılları arasında inşa edilmiştir. Barajın yapılmasıyla birlikte bir çok köy başaltılmıştır. Diyarbakır'a 150 km uzaklıkta bulunan baraj adını yakınında bulunan Karakaya Köyünden almıştır.

Beton kemer gövde ağırlık tipi olan barajın gövde hacmi 2.000.000 m3, akarsu yatağından yüksekliği 173,00 m., normal su kotunda göl hacmi 9.580,00 hm3, normal su kotunda göl alanı 268,00 km2'dir. Baraj 1.800 MW güç ile yıllık 7.354 GWh'lik enerji üretmektedir.

Köprüler
Karakaya Barajı üstünde şu an faal olan iki köprü vardır. Kömürhan Köprüsü ve İsmet Paşa Demiryolu Köprüsüdür. ayrıca bu köprülerin eski tarihte yapılanları ise barajın altında kalmıstır

Karkamış Barajı ve Hidroelektrik Santrali
Güneydoğu Anadolu Projesi’nin bir bölümünü teşkil eden, sınır Fırat Projesi’nin ikinci ünitesi olan Karkamış Barajı ve HES Tesisi, Fırat Nehri üzerinde, Suriye Sınırı’na 4.5 km. mesafede, beton ağırlık ve toprak dolgu tipinde ve Türkiye’de nehir santrali tanımıyla gerçekleştirilen ilk uygulamadır.
180 MW kurulu gücündeki santralin yılda 652 GWh enerji üretmesi hedeflenmiştir. Enerji üretmekte olan barajın, baraj rezervuar alanı sağ ve sol sahil koruma seddeleri de yapılarak, 336 m. kotunda olan baraj gölünün işletme kotu 340 m.’ye çıkarılarak, baraj gölü altında kalan mesken ve 433 hektar tarım arazisinin korunması amaçlanmıştır.
Yüksel İnşaat’ın; Temelsu ve Avusturya firmaları Va Tech Elin, Voith Hydro, Verbundplan ile uluslararası konsorsiyum oluşturarak inşasını gerçekleştirdiği Karkamış Barajı'nın barajın gövde hacmi 2.100.000 m3, akarsu yatağından yüksekliği 29,00 m., normal su kotunda göl hacmi 157,00 hm3, normal su kotunda göl alanı 28,40 km2'dir.

Kayacık Barajı
Kayacık Barajı, Gaziantep'ta, Tüzel Çayı üzerinde, sulama amacıyla 1995-2002 yılları arasında inşa edilmiş bir barajdır. Toprak gövde dolgu tipi olan barajın gövde hacmi 1.858.000 m³, akarsu yatağından yüksekliği 50,00 m., normal su kotunda göl hacmi 116,76 hm³, normal su kotunda göl alanı 13,10 km²'dir. Baraj 13.680 hektarlık bir alana sulama hizmeti vermektedir.

Kralkızı Barajı ve Hidroelektrik Santrali
Kralkızı Barajı ve HES, Diyarbakır ili sınırları içerisinde Diyarbakır'a 81 km, Dicle ilçesine 6 km mesafede Dicle Nehri'nin ana kolu olan Maden Çayı üzerinde yer almaktadır. Enerji üretmek amacıyla 1985-1997 yılları arasında inşa edilmiştir.
Kaya gövde dolgu tipi olan barajın gövde hacmi 15.172.000 m3, akarsu yatağından yüksekliği 126,00 m., normal su kotunda göl hacmi 1919,00 hm3, normal su kotunda göl alanı 57,50 km2'dir. Baraj 90 MW güç ile yıllık 146 GWh'lik enerji üretmektedir.
Elektrik üretimi için gölünde 2 milyar metreküp su olması gereken Kralkızı Barajı'ndaki su miktarı kuraklık nedeniyle 520 milyon metreküpe indi. Su seviyesinin düşmesi nedeniyle barajda Ocak 2007 de 46 gün elektrik üretimine ara verilirken, enerji üretimi için su seviyesinin en az 700 milyon metreküp olması gerektiği bildirildi.
Kralkızı-Dicle entegre projesinin bir parçası olan enerji amaçlı bu projede yılda 146 milyon GWh elektrik enerjisi üretilerek, ekonomiye 1997 yılı fiyatlarıyla 1 trilyon 460 milyar TL sağlanmaktadır. Kralkızı Barajı ayrıca, Dicle barajı için depolama görevi görmektedir. 25 Ekim 1997'de su tutulmaya başlayan projede 30 Aralık 1997'de inşaat bitirilerek üretime geçilmiştir. 1997 yılı fiyatlarıyla hesaplanın proje maliyeti yaklaşık 31 trilyon TL'dır.

Seve Barajı
Seve Barajı, Kilis'de, Sinnep Deresi üzerinde, sulama ve içme suyu amacıyla 1995-2002 yılları arasında inşa edilmiş bir barajdır. Kaya gövde dolgu tipi olan barajın gövde hacmi 1.340.000 m3, akarsu yatağından yüksekliği 41,00 m., normal su kotunda göl hacmi 20,86 hm3, normal su kotunda göl alanı 1,96 km2'dir. Baraj 14.000 hektarlık bir alana sulama hizmeti vermektedir.

DEVAMI
Güneydoğu Anadolu Bölgesi - Genel Bilgi
Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP)