Karaciğer Kelebek Hastalıkları

Karaciğer Kelebek Hastalıkları

Karaciğer büyük kelebeği (Fasciola hepatica),

2-3 cm. boyutlarında, dünyanın her yanında bulunan bir asalaktır. Asalağın ara konağı, Limnea türünden bir yumuşakçadır. Serkeryalar ikinci ara konak olarak su bitkilerinde yerleştiklerinden, hastalığa insandan çok koyun ve sığırlarda raslanır.

Bulaşma biçimi

Kurtçuklar insana, bataklık sularının içilmesi ya da yabani tere ve hindiba gibi bitkiler yenilmesiyle bulaşır.
Sindirim sisteminde kistten dışarı çıkan genç kelebek, barsak mukozasını geçerek karaciğer dış kılıfına ulaşır. Glisson kılıfı denen bu zarı yırtarak içeri girdikten sonra, safra yollarına yerleşir. Asalağın erişkin hale geçmesi üç ay kadar sürer. Yaşam süresi 10 yıldır.

Çin kelebeği

Çin kelebeği (Chonorchis sinensis), 1-2 sm boyunda bir asalaktır. Uzakdoğu’da (Japonya, Çin, Kore, Laos, Vietnam) çok yaygındır. Asalağın ilk ara konağı bir yumuşakça, ikincisiyse balıklardır.

Bulaşma biçimi

Ara konak olan balıkların çiğ ya da az pişmiş yenmesi, hastalığı insan ve hayvanlara geçiren en önemli etkendir. Midede serbest kalan genç kelebekler (metaserkerya), koledok kanalını izleyerek safra yollarına ulaşırlar. Orada bir ay içinde erişkin duruma gelen asalağın ortalama ömrü, 25 yılı aşar.

Kedi kelebeği

Kedi kelebeği (Opistorchis felineus), çin kelebeğiyle aynı evrimi izler. Hastalığa Asya ve Avrupa’da hayvanlarda ve çiğ balıkla beslenen insanlarda raslanır.

Karaciğer küçük kelebeği

Karaciğer küçük kelebeğine (Dichocoelium dendriticum) insanlarda çok ender raslanır. Çünkü ara konağı karıncalardır ve insanlara ancak bilmeden karınca yutulmasıyla geçer.

Klinik biçimler

Hangi tür kelebeğe bağlı olursa olsun, karaciğer kelebek hastalıklarının klinik görünümleri birbirine çok benzer.
Hastalık, asalağın evrimine bağlı olarak iki evrede gelişir.
Yutulmuş kistlerin (metaserkerya) sayısı ne kadar çoksa, belirtiler o derece şiddetlidir.
Uzakdoğu karaciğer kelebek hastalığına yolaçan Clonorchis sinensis ya da çin kelebeği; hastalık insana kurtçukların yerleşmiş olduğu çiğ balık etinden geçer.

Başlangıç ya da yayılma evresi

Bu evre en belirgin olarak, karın zarını geçip Glisson kılıfını parçalayarak karaciğere giren karaciğer büyük kelebeğinin yolaçtığı karaciğer kelebek hastalıklarında görülür.
Barsak bozuklukları (ishal, kabızlık) ve hafif karaciğer ağrılarıyla birlikte yalın bir bitkinlikten 38-40°C’ı bulan bir ateşe eşlik eden ciddi zehirlenmeye, enfeksiyon sendromlarıra, kurdeşen nöbetlerine, eklem ve karaciğer ağrılarına kadar çeşitli belirtiler görülebilir. Bazı hastalarda karaciğer büyüyebilir.
Eyozinofil miktarının aşırı yükselmiş bulunması, bir kelebek hastalığının belirtisidir. Hastalık tedavi edilmezse, bu evre keleaeğin türüne göre, birkaç haftadan üç aya kadar uzayabilir. Bu süre içinde belirtiler hafiflemiş, ama hasta zayıflayıp iyice bitkin düşmüştür.

Karaciğerin etkilenme evresi

Bu dönemde sarılıkla birlikte bir karaciğer iltihabı tablosu görülür. Bunun yanısıra alerji belirtileri (yarım baş ağrısı, kurdeşen, Quiacke ödemi) de vardır.
Karaciğer kelebek hastalıkları çoğunlukla süregenleşirler. Belirtiler hafiflemiş, ama genel durum bozulmuştur. Karaciğer, elle muayenede ağrılıdır ve büyümüş olduğu saptanır.

Evrim

Hastalık tedavi edilmezse, yıllarca sürebilir. Bu süre içinde hastaya asalak bulaşması sürerse (çin kelebeği durumunda olduğu gibi), ölümle sonuçlanabilir.

Teşhis

Hasta, yedikleri ve içtikleri konusunda sorguya çekilir. Bu evrede kanda eyozinofil artışı (40 -80 %) ve parçalı çekirdeklilerde artış olması, önemli kanıtlardır.
Asıl teşhis serum-bağışıklık testlerine (çökertme; protein elektroforezi) dayanır. Gerçekten, bu evrede asalaklar olgunlaşmamış olduklarından, dışkıda yumurta aranması sonuç vermez.
Karaciğerin etkilenme evresi
Kan eyozinofil düzeyi normaldir ya da hafifçe düşmüştür. Dışkıda yumurta aranması incelemelerinin bu evrede yapılması gerekir: Asalaklar artık olgunlaşmış ve yumurtlamaya başlamışlardır. Bu incelemeler, özel laboratuvarlarda yapılır.
Kesin teşhis, karaciğer üstünde bütün araştırmalar, özellikle de karın içine bakma muayenesi (laparoskopi) yapıldıktan sonra ortaya konur.

Tedavi

Tedaviye ne kadar erken başlanırsa, sonuçlar o kadar başarılıdır.
Yayılma evresinde kullanılabilecek tek etkir ilaç emetindir. Ancak bu madde, yalnızca karaciğer büyük kelebeğini etkiler. Hastalık süreğen” bir görünüm taşıdığında, her üç ayda bir emetin tedavisi tekrarlanmalı, ayrıca ağızdan klorokin fosfat verilmelidir.
Cerrahi girişim yararsızdır.

Korunma

Korunmanın tek yolu beslenme rejimini değiştirmektir: Asalak taşıyan bitkileri yememek; balıkları iyi pişirmek.

Karaciğer Kelebeği Hakkında

Belirtiler

Başlıca konağı olan koyunlarda asa­lak, “karaciğer çürüğü” denen bir du­ruma yol açar. İnsanlarda karaciğer ke­lebeği enfeksiyonunun ilk evrelerinde pek belirti görülmez. Ancak, asalak ka­raciğere yerleştiğinde karın ağrısı, kara­ciğer büyümesi ve ateş yapar.

Zamanla safra yollarının tıkanması­na ve neden oldukları iltihaba bağlı be­lirtiler de görülebilir. Bu durumda has­tada sarılık başlar.

Hastalık yerleşirse karaciğer, hem safra salgısından beslenen asalaklarınetkisiyle hem de yumurtalarını çevrele­yen apse ve iltihap nedeniyle tahrip ol­maya başlar.

Korunma ve tedavi

Korunma son derece önemlidir, çün­kü insanlar asalağı ancak su kenarında yerleşen bitkileri yiyerek alırlar.

Bu nedenle enfeksiyon kaynağı ola­bilen hayvanların (sığır, koyun, keçi ve deve gibi ot çul, geviş getiren hayvanlar) veteriner denetimi altında bulundurul­ması gerekir. Hastalıktan korunmanın önemli bir bölümünü de ara konaklama etkili bir biçimde savaş oluşturur. Ba­taklıkların kurutulması, yumuşakçaların yok edilmesi, asalağın son konağa geçişine önemli bir engel oluşturur.

Söz konusu asalağı alma olasılığının bulunduğu bölgelerde yaşayanların hij­yen konusunda aydınlatılmasına yöne­lik toplum sağlığı çalışmaları da önem­lidir. Suların kaynatılması ve bulaşma­ya neden olan bitkilerin çiğ yenmemesi gibi kişisel önlemlerin de rolü vardır.

Hastalık, tanı konduktan sonra, “emetin” adı verilen bir ilaçla tedavi edilir. Bu ilacın kalp ve böbreklere ver­diği zarar dolayısıyla tedavide dikkatli olunmalıdır.

Tedavi süresince hasta gözlem altın­da bulundurulur, kalp ve böbrekler iş­lev açısından yakından izlenir.
Ne yazık ki bazen ilaçlar etkili olama­maktadır ve karaciğerde oluşan apsele­rin tedavisinde ameliyat gerekebilmektedir.

Karaciğer kelebeklerinin insana, kirli suların içilmesiyle geçtiğini duydum. Doğru mu?

Hayır. Bu asalağın larvası, mide asidince parçalanmaktan koruyucu kılıfını elde edebilmek için bir bitki yüzeyine yerleşmek zorundadır. Yüzen türden larva içeren sulardan içilse bile, asalak bir zarar veremeden midede yok edilir.

Karaciğer kelebeği neden kanla sürüklenmeyip karaciğerde kalır?

Karaciğer kelebeğinin hem ağzı hem de vantuza benzeyen bir organı vardır. Karaciğer dokuları içinde hareket ettiği aşağı yukarı kesindir. Acıktığında küçük safra kanallarına gider, doyunca da büyük kanallara ya da safra kesesine geri döner.

Karaciğer kelebeğinin saptanmasını sağlayan bir kan tahlili var mıdır?

Yalnız ona özgü bir tahlil yoktur. Ancak bu tip asalaklar, “eozinofil”adlı özel bir akyuvar türünde sayıca artışa yol açarlar. Kanda eozinofillerin sayılması ve artışın saptanması bir asalağın varlığı konusunda kanıt sayılabilir.

Karaciğer kelebeği için deri testi de yapılabilir: Erişkin kelebekten hazırlanan bir çözelti hastanın derisine enjekte edildiğinde görünür bir tepkiye yol açar.

Karaciğer kelebeği insana nasıl geçer?

Bu asalağın insana geçişi, genellikle bataklık kenarlarında yetişen ve asalağın larva evresinde üstüne tutunduğu bitkinin yenmesiyle olur.