Asetilen

ASETİLEN ya da "etin" kolayca alev alan renksiz bir gazdır. Havada oldukça isli ve sarı bir alevle yandığı halde oksijenle karıştırıldığı zaman göz kamaştıracak kadar parlak, akkor halinde bir alev verir. Saf asetilen hafif eter kokusundadır; ama saf olmayan ticari aseti­len, içindeki katışkılar nedeniyle sarmısak gibi kokar.

Asetileni 1836'da Sir Humphry Davy'nin yeğeni Edmund Davy buldu. Bu bileşik önce­leri kalsiyum karbürün suyla tepkimeye so­kulmasıyla elde ediliyordu. Basit asetilen üreteçlerinde de kalsiyum karbür üzerine su damlatılarak bu yöntem uygulanır. Örneğin deniz fenerlerindeki basit asetilen üreteçleri çok büyük çapta olduğundan, kalsiyum kar­bür ve su eklemeye gerek kalmadan aylarca çalışabilir. Ama, kireçtaşı ile kokkömürünün elektrik fırınında ısıtılmasıyla elde edilen kal­siyum karbürün üretimi çok pahalıdır. Bu yüzden, asetilen bugün daha çok petrolün yüksek sıcaklık ve basınç altında parçalanma­sıyla (kraking yöntemiyle) elde edilir. Aseti­len basınç altında tutulduğunda patlayarak bileşenlerine ayrılır ve bu patlama sırasında büyük bir ısı açığa çıkar.

Asetilenin Kullanımı
Elektrikle aydınlatma çağının başlamasından önceki yıllarda, kolayca tutuştuğu ve çok parlak bir alevle yandığı için aydınlatmada asetilen kullanılıyordu. İlk bisikletlerin ve otomobillerin farları da asetilen lambalanyla donatılmıştı. Bugün asetilen lambaları daha çok şamandıralarda, deniz fenerlerinde, fener gemilerinde, ayrıca kara ve demiryollarındaki bakım ve onarım çalışmaları sırasında kulla­nılır.

Bazen gemilerdeki cankurtaran simitlerine de Holmes feneri denen küçük bir aydınlatma aygıtı takılır. Bu aygıt, içinde kalsiyum karbür ve kalsiyum fosfür karışımı bulunan, metal­den yapılmış kapalı bir kutudur. Gece olan bir deniz kazasında cankurtaran simitleri de­nize atılınca bu kutu açılır ve deniz suyunun kutudaki kimyasal maddelerle tepkimeye gir­mesiyle asetilen ve fosfin (fosforlu hidrojen) gazları açığa çıkar. Fosfin havayla karşılaşınca alev alarak asetileni tutuşturur; böylece olu­şan duman ve alev de kazaya uğramış kişiye cankurtaran simidinin yerini belli eder.

Sanayide çok kullanılan oksiasetilen ham­laçlarının metalleri kesecek ya da eritecek kadar sıcak olan alevi de asetilen ile oksijenin birleşmesiyle oluşur. Bu hamlaçları besleyen asetilen, patlamaması için propanon denen bir sıvıyla birlikte basınçlı çelik tüplere doldu­rularak depolanır. Tüpten gelen asetilen gazı ile gene çelik bir tüpte depolanmış olan oksijen gazı özel bir yakıcıda karıştırılarak yakıldığında, sıcaklığı yaklaşık 3.000°C'yi bu­lan akkor halinde bir oksiasetilen alevi olu­şur. Bu sıcaklık metalleri eriterek birbirine kaynatmaya yetecek kadar yüksek olduğun­dan otomobil, gemi ve uçak yapımındaki kaynak işlerinde hep oksiasetilen hamlacı kullanılır (bak. Kaynak). Oksiasetilen alevi çeliği de kolayca kesebildiği için eski çelik yapıların ve hurda makinelerin parçalanma­sında da bu aletten yararlanılır. Oksiasetilen hamlacıyla çalışanlar, gözlerini alevin parlak ışığından ve çıkan ısıdan korumak için yüzle­rine kaynakçı maskesi takarlar.

Bugün asetilenin sanayideki en önemli kul­lanımı plastiklerin üretiminde başlangıç mad­desi olmasıdır (bak. Plastikler). Örneğin kısaca PVC olatak bilinen ve çok yaygın bir kullanımı olan polivinil klorürün temel bileşe­ni (vinil klorür), asetilen ile hidroklorik asidin tepkimesiyle elde edilir.