Halifelik (Hilafet) Nedir?

İslam ilk halifelikler döneminde ayrılmaya başlamıştır. Biad'ın peygamber tarafından damadı Hz Ali'ye verilmesi fakat önce Hz Ebubekirin seçilip kısa sürede ölümü üzerine sırasıyla Hz. Ömer ve Hz. Osman'ın gelmesi ve ikisinin de öldürülmesi sonrası Hz. Ali halife olmuş fakat Muaviye'nin halifeliği Ali'den alması üzerine İslam Sünni'lik ve Ali taraftarlarının oluşturduğu Şii'lik bölümünlerine ayrılmış ve daha sonra bu iki bölüme ait çeşitli imamların görüş ayrılıkları ile mezhepler oluşmuştur.

Daha ileri tarihte ise bu iki bölümden ayrı Haricilerin oluşması İslam mesheplerinin sınıflandırılmasını 3 ana dala yükseltmiştir.

Hz. Ömer ve Hz Osman'ın cinayetlerini Ali'nin yaptırdığı iddiları iki büyük mezhebin aralarının açılmasının en önemli nedenidir.

Birinin yerine geçme anlamına gelmektedir. Hilafet aynı zamanda Hz. Muhammed'in ölümünden sonra bütün müslüman milletlere önderlik etme ve islam şeriatının koruyuculuğu görevidir. Hz. Muhammed devlet yönetimiyle din yönetimini elinde bulundurduğundan dolayı imam ünvanını da taşıyordu. İmamlık görevine "imamet" denilmekteydi. Zaman içerisinde imamet ile hilafet kelimeleri aynı anlamda kullanılmaya başlanmıştır.

HILAFETIN KALDIRILMASI

1 Kasim 1922'de saltanatin kaldirilmasi ile, Sultan- Halife gibi, çifte görevi olan Osmanli hükümdarinin elinden egemenlik haklari, devlet yetkileri alinmisti. Eski Osmanli hükümdarina sadece, dini baskanlik yetkiler taninmisti. Hükümet, TBMM'nin seçtigi Halife Abdülmecid Efendi'den, sadece Müslümanlarin Halifesi ünvanini kullanmasini, gösterisli hareketlerde bulunmamasini istemisti. Abdülmecid, halife seçildikten sonra kendisine verilen talimata aykiri olarak, "Halife-i Müslimin" ünvanindan baska sifat ve ünvanlar tasiyarak, Cumhuriyet hükümetinin talimati disina çikmistir.
Bazi politikacilar ise; "Hilafet ayni hükümettir, hilafetin hukuk ve görevini iptal etmek hiç kimsenin hiç bir meclisin elinde degildir" diyerek, Halife'yi, Padisah gibi yasatmak istiyorlardi. Bu durum halifelik kurumu hakkinda bir an önce önlem alinmasini gerektiriyordu. Fakat Gazi Mustafa Kemal Pasa'yi halifeligin kaldirilmasi için zorlayan önemli sebep, Halife mevcut oldukça Türkiye'de yapilmasi zorunlu olan sosyal ve laik karakterdeki devrimlerin yapilamayacagi idi.
3 Mart 1924 tarihli, "Hilafetin ilgasina ve Hanedan-i Osmaniye'nin Türkiye Cumhuriyeti memalik-i hariciyesine çikarilmasina dair kanun"la hilafet kaldirilmistir. Böylece, yeni Türkiye önemli bir adim daha atmistir. Hilafetin kaldirilmasinin Türkiye'de ve dünyada genis yankilari olmustur. Hilafetin kaldirildigi 3 Mart 1924 günü, bir diger kanunla da Ser'iye ve Evkaf Vekaleti (Bakanligi) kaldirilmistir. Ser'iye ve Evkaf Vekaleti'nin kaldirilmasi sonucu, bu vekalet tarafindan yönetilen okullar ve medreseler de kaldirilmistir. Ayrica ayni gün, Erkan-i Harbiye-i Umumiye vekaleti de kaldirildi. Böylece ordu siyaset çatismasinin da önüne geçilmis oldu. Tevhid-i Tedrisat kanunu da o gün kabul edilmisti.

Bu kelimenin birbirinden farklı birkaç anlamı vardır. Buna göre:

1- Birisinin yerine vekil ola­rak geçen kimse,
2- Hz. Muhammed (S.A.V)'den sonra ona vekalet etmek üzere yerine geçen kimse,
3- Kalfa, baş ustadan sonra gelen yetişmiş, ehil kimse.

Halife kelimesinin en yaygın kul­lanıldığı yer Peygambere vekâlettir.

Hz. Peygamberin vefatından sonra onun yerine geçene halife denmiştir. İlk halife bilindiği gibi Hz.Ebu Bekir'­dir. Ondan sonra gelen Hz. Ömer, Osman Ali ile birlikte bu ilk dört halifeye İslâm tarihinde Hulefâ-i Raşidin (ergin, yetkin halifeler) denir. Peygamberin yerine geçen kişi anla­mında olmak üzere halifeye "imam" da denir. Burada imam bilinen anla­mından çok farklı olarak "devlet başkam" demektir. Halife veya imam Peygamberin vekili veya halefi (yeri­ne geçen kimse) olarak Müslümanla­rın lideri durumundadır. Dinî emirle­rin uygulanmasına hem önderlik hem de nezaret eder.

Halifelik İslam dünyasında sonu gelmez tartışmalara sebep olmuştur. Bu tartışma, hatta mücadele, Pey­gamberden sonra yerine ilk olarak kim geçmeliydi (Ebu Bekir mi, Ali mi?) diye başlamış, yüzyıllarca sür­müş, birçok dinî-siyasî mezhep türe­mesine yol açmıştır.
1517'de Yavuz Sultan Selim, Mı­sır'ı fethetmesinden sonra, Mısırda­ki son Abbasi halifesi Mütevekkil Alallah'tan halifelik yetkisini almış ve böylece halifelik Osmanlılara geçmiş­tir. Bundan sonra Osmanlı padişah­ları "HalifeH rûy-ı zemin" yeryüzü­nün halifesi) veya HaIîfe-i müslimin" (Müslümanların halifesi) -diye anılmıştır. Dört halife devrinden itibaren zaman zaman halife yerine "emiri'l-mü'minîn" (mü'minlerin emiri) ifadesi de kullanılmıştır.

Halife ve halifelik tasavvuf ilmi sahasında da önemli bir terimdir. Bir tarikatın en üst düzeydeki temsilcisi­nin yani kurucusunun veya şeyhinin tarikat mensupla! ından liyakat sahi­bi birini kendine vekil seçmesi duru­munda bu seçilen kimseye halife de­nir. Bir tarikatta bu rütbeye yükselen kimseye artık hem şeyhi hem de tari­katı temsil edecek, tarikatla ilgili ka­rar ve görüş ortaya koyabilecek ölçü­de yetkili biri demektir.

Halifelik Nedir?
Peygamber Muhammet`in vekilliği halife sıfatı, unvan ve makamı.


Halifelik Peygamber Muhammet`in ölümünden sonra Müslümanlar tarafından geçim yolu ile gelen ilk dört halife devrinden (Hulefayı Raşidin)sonra, Emevî, Abbasî ve Osmanlı hanedanlarına geçmiş, babadan oğula geçen bir unvan olarak kullanılmıştır.

Dördüncü halife, Ali`nin Küfe mescidinde namaz kıldırırken İbni Mülcem adlı birisi tarafından zehirli bir kılıçla yaralanması ve birkaç gün sonra ölmesinden (661) sonra, Kûfeliler, yerine büyük oğlu Hasan`ı halife seçtiler. Irak Müslümanlarının çoğu Hasan`ı halife olarak tamdılar. Ancak Suriye ve Mısır Emevîlerinden Muaviye`nin egemenliğini tanıdı, iki taraf arasında bir savaşın baş göstermesine doğru, kuvvetsiz kalan halife Hasan, Muaviye lehine halifelikten ayrıldığını bildirdi. Bir süre sonra Hasan`ın kardeşi Hüseyin`in Kerbelâ`da öldürülmesi üzerine de tamamen Emevîlere geçmiş oldu. Emevîler devrinde, halifelik ,Emevî hükümdarlarının imtiyazında olan bir unvan durumuna gelmiştir. Emevî hanedanından 14 halife gelmiştir.

Emevîlerin saltanatının son bulması, Emevî devletinin yıkılması üzerine (750) halifelik makamı, Peygamber Muhammet`in amcası Abbas`ın neslinden gelen Abbasî ailesine geçmiştir. Abbasî egemenliğine 1258 yılında Hülâgû tarafından son verilmesi üzerine, bu tarihe kadar gelen 37 halife Zahirin oğlu Ahmet`in Mısır`a sığınması ve Baybars`ın yardımı ile 1261 yılında Mustansır adiyle halife ilân edilmesi üzerine Abbasî halifeliğinin Mısır kolu devri başlamıştır. Fakat, siyasî bir egemenlikten kuvvet alamayan bu halifelik, çok sönük olarak geçmiş ve bu koldan gelen 17 halife ne İslâm tarihinde ne de siyasî tarihte bir iz bırakmamıştır. Abbasilerin Mısır kolunun halifeliği, Yavuz Sultan Selim Mısır`ı işgal ettiği 1517 yılma kadar sormuştur. Yavuz Sultan Selim, Mısır`daki Memlûk devletini yıkınca, son halife Müvekkil` İstanbul`a getirmiş ve Ayasofya`da yapılan bir törenle Müvekkil`den halifeliği devralmıştır. Bu tarihten sonra halifelik, Osmanlı hükümdarlarına babadan oğula kalmak suretiyle geçmiştir.

Osmanlı Devleti`nin Birinci Dünya Savaşı`ndan yenilgi ile çıkması ve Anadolu`da Millî Mücadelecin başlaması ile, Osmanlı saltanatı, halifelikle birlikte eski önemini ve kuvvetini kaybetmiş, son Osmanlı hükümdarı Vahdettin`in İstanbul`dan kaçması üzerine de 1 Kasım 1922 de saltanat Türkiye Büyük Millet Meclisi`nin bar kararı ile halifelik unvanı Osmanlı Veliahdı Abdülmecit Efendi`ye verilmiştir.

Ancak, aradan çok geçmeden, 3 Mart 1924 tarihinde, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından halifeliğe de son verilmiş, Osmanlı hanedanının Türkiye dışına çıkarılması üzerine de son halife Abdülmecit, Türkiye dışına çıkarılmıştır.