Atatürk'ün Trabzon Ziyaretleri

Trabzon'un 7 km. güney batısında, Soğuksu tepesinde yer alan Atatürk Köşkü şehrin bir simgesidir. Köşk, 1903 yılında Konstantin Kabayanidis isimli bir Rus tarafından yapılmış, 1916-1918 yıllarındaki işgal sırasında Rusların karargahı olmuştur. Cumhuriyetin ilanından sonra mülkiyeti hazineye geçmiş, Atatürk'ün 15 Eylül 1924'te Trabzon'u ziyaretinde de O'na hediye edilmiştir. Atatürk, Trabzon'a 1930 ve 1937 yıllarındaki gelişlerinde burada kalarak vasiyetinin bir bölümünü yazmıştır. Atatürk'ün ölümünden sonra köşk, kızkardeşi Makbule Atadan'a geçmiş.

17.4.1943'te de Trabzon Belediyesi'nce kamulaştırılmıştır. 1964 yılından itibaren Müzeye dönüştürülmüştür.

XIX. yüzyıl Avrupa mimarisi özelliklerini taşıyan köşk, dört katlıdır. Birkaç mermer basamakla çıkılan birinci katın ortasında bir salon ve bunun çevresinde sıralanmış odalar vardır.Salonun ortasında bir bilardo ile duvarda 15 Eylül 1924 Pazartesi günü Trabzon Belediyesi'ne Atatürk'e verilen ziyafette Belediye Başkanı Kazazoğlu Hüseyin Efendi'nin nutkun'a karşılık Atatürk'ün söyledikleri yazılıdır. Ayrıca burada Atatürk'ün Trabzon'a gelişi ile ilgili resimler sergilenmiştir. Misafir odasında ampir uslüpta oturma takımları, çini vazo ve bir vitrin içerisinde biblolar sergilenmiştir. Diğer odalarda yemek takımları, eski bir radyo, orjinal etejerler, mutfakta kristal ve antika yemek takımları porselenler görülmektedir. Ahşap bir merdivenle çıkılan ikinci katta muhafızlara ait odalar, banyo dairesi ve yatak odası bulunmaktadır. Yatak odasında Atatürk'ün yattığı yatak, çalışma masası ve çizmiş olduğu bir harita ile tarihteki Türk devletlerini simgeleyen bayraklar görülmektedir.

Üçüncü katta ise depo olarak kullanılan odalar dikkat çekmektedir. Yapının alt katında ise kalorifer tesisatı ile kurnalı küçük bir hamam vardır.

M.Volkan CANALİOĞLU - İl Turizm Müdürü



Güzel evler, özenli bahçeleri ve şehre hakim konumu nedeniyle Trabzon için özel bir yere sahip olan Soğuksu Mevkii'nin en özel mekanı, hiç kuşkusuz ki Atatürk Köşkü'dür. Kendine özgü mimarisi ve geçmişten bu yana kişiliğinde sakladığı manevi miras, onu tüm diğer yapılardan daha önemli kılar çünkü.

1903 yılında o döneme özgü, Avrupai bir tarzda inşa edilen binanın, giriş sütunları, manzaraya açılan panaromik balkonları ve farklı çatı sütrüktürü binaya özgünlük katıyor. Atatürk'ün ilk kez 15-17 Eylül 1924 tarihlerinde Trabzon'u ziyareti sırasında Soğuksu çevresinde otomobiliyle gezinti yaparken görüp beğendiği ve bir müddet de oturup dinlediği köşk, 1931'de satın alınarak; İl Daimi Encümeni'nin kararıyla Atatürk'e armağan edilmiş.

Trabzon'a 1937 yılında yaptığı son ziyaret sırasında da bu köşkte tercih eden Ata'nın ölümünden sonra, bina içinde konumlandığı bahçesiyle birlikte kız kardeşi Makbule Hanım'a intikal etmiş, daha sonra ise müze olarak düzenlenmiş.


Bodrumuyla birlikte toplam dört kat olan köşk, doğu ve kuzey yönlerine doğru cephelendirilmiş. Taş binanın iç bölümleri tuğla ile örülürken, ahşap doğramaların yanısıra merdivenlerde gerçekleştirilen ustalık çok dikkat çekici. Giriş katın kalbi niteliğinde olan kare formdaki salon, bu katta yeralan diğer mekanlara da geçit tanıyor. Atatürk'ün yaptığı önemli konuşma metinlerinin de asılı olduğu salonun ısıtmasını ise bir şömine sağlıyor. Dönemine göre oldukça yalın, ancak seçkin mobilya ve aksesuarlarla dekore edilen binanın doğusunda bir misafir odası, batısında yemek odası, güneyinde telefon odası, kuzeyinde ise Ata'nın dinlenme odası yeralıyor. Üst katı yatak odalarına ayrılan binanın çevresi ise, çamlarla sarılmış vaziyette.

Ormanlık arazinin ortasında konumlanan bahçe, güzelliğini büyük bir sevgi ve itina ile gösterilen bakıma borçlu. Mekanı her mevsim renkli ve yeşil kılacak biçimde düzenleyen Asım Aktürk, emeğini ve bilgisini iki yıldır bu bahçeye sunuyor. Toplam üç dönümlük geniş araziyi kapsayan bahçenin çevresini saran çam türlerinin yanısıra, ıhlamur ve çeşitli türlerdeki meyva ağaçları da göze çarpıyor. Formal karakterli tasarımın en önemli yapısal unsuru ise ana yolu köşke bağlayan cephede yer alan havuz. Yapının dört tarafında yer alan kanatlarını açmış kuş biçimindeki dekoratif fiskiyeler tasarıma hareket katıyorlar. İçinde güzel balıkların dolaştığı havuzun çevresi rengarenk mevsimlik türlerle örülmüş. Japon sardunyası, Halime Macide, vapur dumanı, kasımpatı, petunya, ateş dikeni, hüsnü yusuf, mine, bahçe açelyası ve güller mekanın güzel renklerinden bazıları.


Köşeler için top şimşirler tercih edilirken, bordürlere her yıl mart ayında budanarak şekillendirilen ve çitlerde kullanılan türler tercih edilmiş.

Her yıl iki defa bitki değişimi yapılan çiçek tarhları ise küçükten büyüğe doğru giderek büyüyen yuvarlak formlarıyla tasarımı zenginleştiriyorlar. Kadife, yıldız, dinya, vapur dumanı, kasımpatı, petunya, ateş çiçeği ve çeşitli güller ise bu unsurlarda kullanılan sayısız türden yalnızca birkaçı.

Tasarımdaki bitki çeşitliliğine saz ve palmiye türlerinin katkısı büyük. Mevsimlik türlerin yanısıra kullanılan bu bitkiler, düzenlemenin biçimini ortaya çıkartacak şekilde yerleştirilmiş. Bahçenin sağında kalan ve kenarları taş korkuluklarla çevrelenen merdivenlerden ulaşılan taraçalı kısmın ilk bölümünde leylaklara yer verilmiş. Gözalıcı renkleriyle hemen dikkat çeken bitkiler, çok canlı pembe tonda. Merdivenin iki yanına simetrik olarak yerleştirilen konik saksılara ise bahçe açelyası ve vapur dumanı ekilmiş. Adeta bitkilerle örtülmüş bir tüneli andıran çardakları ise hanımelleri, leylaklar ve mor salkımlar süslüyor.


Oturma alanı olarak düzenlenen arka bahçe de mevsimlik türlerin güzelliği ve renklerinden nasibini almış. Ortancalar, güller, kasımpatılar, kadifeler ve margaretlerle içleri doldurulan biçimsel çiçek tarhlarını, yine ulu çamlar gölgeliyor. Köşkün beyazlığına yakışır, aynı renkte zarif ferforje fenerlerle aydınlatılan bahçe, isabetli bir tercih sonucunda yine aynı türdeki parmaklıklarla çevrelenmiş.

Atatürk, Trabzon'a 15-17 Eylül 1924 tarihlerinde ilk ziyaretini gerçekleştirdi.

15 Eylül 1924 tarihinde geminin iskeleye yanaşmasıyla birlikte Mustafa Kemal Paşa Eşi Latife Hanım ve yanındaki İstanbul Milletvekili Hamdullah Suphi Bey, Gaziantep Milletvekili Kılıç Ali Bey ve Bozok Milletvekili Salih Bey ile birlikte karaya çıktığında iskeledeki mahşeri kalabalık tarafından coşkun tezahüratlarla karşılanmıştı. Mustafa Kemal Paşa, sevgi gösterileri arasında ilk olarak Belediyeyi ziyaret etti. Belediyeden beraberindekilerle birlikte Halk Fırkası'na hareket eden Gazi Mustafa Kemal Paşa, Halk Fırkası binasında bir müddet dinlendikten sonra hükümet binasına geçerek binadaki kuruluşları gezdi ve çalışmalar hakkında bilgi aldı. Daha sonra kendisi için hazırlanan eski karargah binasına (şimdiki Trabzon Müzesi) geçti. Aynı günün akşamı ise Trabzon Belediye Başkanı Kazazzade Hüseyin Efendi'nin onuruna verdiği yemeğe katıldı.

İkinci gün Adalet Bakanlığı mensuplarını kabul ederek onlardan çalışmaları hakkında bilgi alan Mustafa Kemal Paşa daha sonra Ziraat Müdürü ve Milli Eğitim Müdürü'nü kabul ederek, sorunlarını dindi. Trabzon Lisesi ve ardından Öğretmen Okulu'na giden Büyük Önder, burada öğretmenlerle sohbet ederek sorunlarını yakından dinledi. Son gün ise Trabzon Tüccar ve Esnafını dinleyerek Hamidiye Kruvazörü ile Rize'ye gitmek üzere uğurlandı.

27 Kasım 1930 Perşembe Günü Ulu Önder yanında İçişleri Bakanı Şükrü Kaya ve Başyaver Rasuhi Beyleri alarak Trabzon'a ikinci ziyaretini gerçekleştirdi. Atatürk arkadaşları ile birlikte Kendisi için hazırlanan Türk Ocağı'na geçti. Daha sonra vilayet binasına geçen Mustafa Kemal Paşa, gerekli incelemelerden sonra Belediye'ye geçerek Belediye Başkanı Temel Nücumi Bey'den Trabzon'un sorunları hakkında bilgiler aldı.

Mustafa Kemal Paşa, ikinci gün öğleden önce Şükrü Kaya, Hasan Saka, Recep Peker ve Salih Omurtakla bir süre baş başa görüştükten sonra, saat 14.00'de Cumhuriyet Halk Fırkası'na geçti. Burada bir süre yetkililerden Trabzon'un sorunları hakkında bilgi aldıktan sonra salondakilerle uzunca sohbet etti. Daha sonra topluluğa hitaben yaptığı konuşmada, kuruluşu ve başkanı bulunduğu Halk Fırkası ile olan gönül bağının sonsuz ve sınırsız olduğunu belirterek sözlerini

"Başlangıçtan beri birlikte çalıştık, sonsuza kadar da beraber çalışacağız."

diye sürdürdü.

29 Kasım 1930 Cumartesi günü öğle saatlerinde iskeleye hareket eden Mustafa Kemal Paşa, bir kez daha Trabzon'dan uğurlandı.

Atatürk'ün Trabzon'a yaptığı son ziyaretini 7 yıllık bir aradan sonra 10 Haziran 1937 Perşembe günü gerçekleştirdi..

Atatürk halkın büyük ve coşkun tezahüratları arasında Trabzonlular tarafından kendisine hediye edilen Soğuksu'daki köşke giderek bir süre dinlendi. Üçüncü Genel Müfettiş Tahsin Üzer tarafından onuruna verilen akşam yemeğine katıldı.

İkinci gün saat 16:00'da İçişleri Bakanı Şükrü Kaya, Genel Müfettiş Tahsiz Uzer, Ordu Müfettişi Orgeneral Kazım Orbay ve Korgeneral Muzaffer Ergüder olduğu halde Vilayet Makamını ziyaret ederek şehrin sorunları hakkında bilgi aldıktan sonra Halk Fırkası'na geçti. Daha sonra Halkevi binasında incelemeler yapan Atatürk Belediye Başkanı Cemal Turfan'dan kentin sorunları hakkında bilgi aldı. Belediye'den Kalepark'a geçen Mustafa Kemal Paşa liman hakkında bilgi aldıktan sonra Erdoğdu'daki askeri kışlaya geçerek bazı küçük tatbikatlar yaptırdı ve daha sonra kendilerine teşekkür ederek köşke geçti.

Akşam saat 18.30'da köşkte Genel Müfettiş Tahsin Uzer Atatürk onuruna gece şöleni düzenlendi. Şölene katılanlar, bu mutlu anı adeta halk şenliğine dönüştürmüştü. Atatürk Özel Kalem Müdürü Süreyya'yı yanına çağırarak

"Bu geceki duygularımı; Başbakan ismet inönü'ye, onun güzel okuyuşuyla Millet Meclisi'ne ve bütün dünyaya duyurulmasını bildirmek isterim. Söyleyeceğim sözleri not ediniz"

emrini verdi:

'Trabzon Özel İdaresi'nin bana kıymetli bir hediyesi olan köşküme gittim. Orada da beni yalnız bırakmadılar. Her türlü yüksek misafirperverlik örneği ile karşılaştım. Geceyi çok rahat ve huzur içinde geçirdim. Bugün (Cuma günü) Genel Müfettiş Tahsin Uzer'in yaptığı programı izledim. Valilik makamını, Halkevi'ni, Belediye'yi, kumandanlık makamını, Askeri Garnizon'u ziyaret ettim. Bu makamların her birinde karşılaştığım heyetler bana, sana, Cumhuriyet hükümetine ve bütün Türk milletine ister istemez gurur ve yücelik, kuvvet ve heyecan verecek yüksek değerde ve erdemde idiler.

Belediye dairesinde, kendi arzularıyla halkın içine girmiş olan yabancı ülke konsolosları da bulunuyordu. Onları da görmekle ayrıca mutlu olduğumu belirtmeliydim...'

Köşkteki bu tarihi gecede Mustafa Kemal Atatürk tüm mal varlığını canından çok sevdiği Türk ulusuna bağışlama kararını verdi ve bunu Trabzon'dan tüm Türk Halkına duyurdu.

12 Haziran 1937 Cumartesi günü sabah saatler 3.30'u gösterdiği sırada Köşkten, kendisiyle birlikte olanlarla hareket emrini verdi.