Patates yiyenler, Nuenen, Nisan 1885, yaðlý boya - kanvas

IRÝSLER

Doktor Gachet'in portresi

Vincent van Gogh

Vincent Van Gogh, bir papazýn oðlu olarak 1853 yýlýnda Hollanda’nýn güneyinde bir köyde dünya’ya geldi. 19.yüzyýlýn yazgýsý en trajik sanatçýlarýndan biri olan Van Gogh, içinde sürekli bunaltýlar yaþar ve hiçbir iþe yaramadýðýna olan inancý, bir þeyler yapma, bir çýkýþ bulma isteðidir bunaltýlarýnýn nedeni. Acý çeker, mutsuzdur, huzursuzdur ve yalnýzdýr ama resimleriyle neþe ve sevinç uyandýrmak istemiþ, acýlarý sevince, hüzünleri neþeye ve yalnýzlýðý birlikteliðe döndürmeye çalýþmýþtýr.
Ýnsanlarýn yalnýzlýk, hüzün ve acý içindeki hallerinden etkilenip bunlarý da resimlerinde yansýtmýþtýr. Acý çekenlere ilgi duymuþtur; içinde yaþadýðý dünyada kendisini uyumsuz hisseden bütün melankolikler gibi. Mutsuz olmasý yalnýzlýðýndandýr. Hiçbir zaman hiçbir þeyi baþaramayacaðýna olan inancý, kendisinden kuþku duymasý, trajik yazgýsý, yaþamýna son vermesidir onu melankolik yapan.
Dünyada kendisini alçalmýþ, sevgilerden uzaklaþmýþ görmüþtür Van Gogh. Yararsýzlýðýnýn kendi elinde olmadýðýný, yazgýnýn çizdiði olaylar dizisi sonucu bir kafese týkýldýðýný, bir þeyler yapmak istediðini ama bunun yolunu bulamadýðýný yazar Theo’ya mektuplarýnda. Daha sonra yapacaðý iþi bulmuþ ve kendini tamamýyla ona adamýþtýr büyük bir coþkuyla.
“Acý duymak gülmekten iyidir, zira acý insanýn yüreðini arýtýr. Ýnsanlarý diri diri gömercesine kilitleyip çevrelerinde duvarlar örenin ne olduðu bilinmez ama yine de bir takým duvarlarýn, tel örgülerin, demir parmaklýklarýn varlýðý hissedilir. Bütün bunlar bir kuruntu, bir hayal midir? Sanmýyorum. Ve insan kendi kendine sorar; Tanrým bu uzun süreli mi, temelli ve herkes için geçerli olan bir ebediyet midir?”
Ýlk dönem karakalem çalýþmalarýnda maden iþçilerini, köylüleri ele almýþ, patates yýðýnlarý, dokuma tezgahý gibi konularý iþlemiþ bir yandan da kasvetli gökler ve koyu renklerle iç karartýcý manzaralar resmetmiþtir. Patates Yiyenler tablosu bu kasvetli ve iç karartýcý dönemini simgeler ( Vincent Van Gogh Museum, Amsterdam). 1885 tarihli resimde iç mekanda günlük yaþam konu edinilmiþtir. Ýþçiler kendi ektikleri patatesleri paylaþarak yerken gösterilmiþlerdir. Tek ýþýk kaynaðý yukarýdan sarkan bir lambadýr. Lambanýn ýþýðý patatesleri aydýnlatýr. Resmin genelinde ayný renk ve tonlar hakimdir. Yeþilin ve kahverenginin koyu tonlarý. Patatesin tozlu rengini elde etmeye çalýþýyordu. Bütün resme hakim olan renk yabani patates rengiydi. Resmin kasvetli ve karanlýk görünümü ve insanlarýn yüzleri, yoksulluðu melankolik bir atmosfer yaratýyor. Bu tür insanlarý gözlemleyen Van Gogh da yoksulluðun ne demek olduðunu biliyordu Bu dönemlerde kardeþine yazdýðý bir mektupta ” Böyle devam ederse hedefime varamayacaðým. Bu kadar uzun zaman aç kalmasaydým bünyem daha kuvvetli olurdu. Fakat her seferinde daha az çalýþmak ya da aç kalmak þýklarýndan birini seçmem gerektiðinde ben hep aç kalmayý tercih ettim. Bir insan buna nasýl dayanabilir? Açlýðýn etkisini resimlerimde öylesine görebiliyorum ki geleceðim için kaygýlanýyorum”.
1882 tarihli Hüzün adlý taþbaskýsýnda oturan çýplak bir kadýn tasvir edilmiþtir (Vincent Van Gogh Museum, Amsterdam). Kadýnýn baþý dizine doðru eðilmiþtir ve kollarý arasýnda kalmýþtýr. Koyu renk uzun saçlarý çýplak sýrtýndan aþaðýya dökülmektedir. Saçlar ten rengiyle kontrast oluþturur. Figürün dýþ hatlarý belirginleþtirilmiþtir. Kollarý arasýnda kalan yüzü görülmez ama büyük ihtimalle aðlamaktadýr ya da üzgün bir ifade içindedir. Tek baþýna býrakýlmýþ, çaresiz bir durumu vardýr. Kederleriyle birlikte yapayalnýzdýr, itilmiþtir. Kederin dokunaklý bir ifadesine tanýk oluyoruz. Buradaki kadýn Van Gogh’un birlikte yaþadýðý alkolik, gebe ve fahise Sien’dir. Bu resmin bir de karakalemle yapýlmýþ deseni vardýr.
Van Gogh’un 1890 yýlýnda Sonsuzluðun Eþiðinde - 1890- adlý resminde de yine kederler içindeki bir insanýn tasviri vardýr (Rijksmuseum Kröller Muller, Otterlo ). Resimde sandalye üzerinde oturan mavi pantolon ve gömlekli yaþlý bir adamýn derin acýsý yansýtýlmýþtýr. Yaþlý adam yumruk yaptýðý elleriyle yüzünü kapamýþ, dirseklerini bacaklarýnýn üzerine dayamýþ ve öne doðru eðilmiþtir. Gözleri ve yüzü görünmüyor ama o da aðlamaklý ve yýkýlmýþ bir durumdadýr. Yine ayný yýl yaptýðý Doktor Gachet’in Portresi -1890- adlý resimde de masaya dirseðini dayamýþ oturan bir adam görülür (Musee du Jeu de Pavme,Paris). Beyaz kasketli figürün yumruðu yanaðýnda be baþýný destekler. Düþünceli ve kederli görünümlü Doktor Gachet’in kendisine sinirli olduðu kadar hasta göründüðünü de belirtir Van Gogh. Figürün yüzünde melankoli, hüzün, çaresizlik ve umutsuzluk hakimdir. Bu hüzün resmin her yanýna yayýlýr. Bütün renkler ve çizgiler bu melankolik atmosfere uyar. Figürün çizgileri kasvetli görünümü izler ve bu duygusal ruh halini açýða vurur. Üzerindeki lacivert ceket ve arka planýn koyu mavi rengi ve yüzün solgunluðu ifadeyi güçlendirir.
van Gogh resimde kendini yaþamdan koparýp alacak yolu arýyordu. Coþkusunu, içinde kopan fýrtýnalarý, hüzünleri, aþýrý hislerini portrelerine yansýtan ikinci bir ressam daha yoktur. Kendisiyle sürekli hesaplaþan, bir türlü emin olamayan, bir baþkasýnýn eline bakmaktan dolayý sürekli ezik ve hassas olan ama gittiði, inandýðý yoldan vazgeçmeyen, çevresindekiler tarafýndan anlaþýlamamýþ bir Van Gogh. Acýlarýyla, mutsuzluðuyla, huzursuzluðuyla, arayýþlarý, hýrsý, coþkusu, sonsuz yalnýzlýðý, sevgiye açlýðý, yoksulluðu, yaptýðýna duyduðu saygý, kýsa yaþantýsýna sýðdýrdýðý onca yapýtý, erkek kardeþi Theo’ya yazdýðý mektuplar, hastalýðý, krizleri, bir tas çorba ile boya tüpü arasýndaki seçimleri onu Van Gogh yapanlar. “Çoðu zaman 30 yaþýnda olduðuma inanamýyorum. Çok daha yaþlý hissediyorum kendimi. En çok beni tanýyanlarýn çoðunun bana ‘rante’ gözüyle baktýklarýný düþündüðümde ve bazý þeyler deðiþmezse belki de haklý çýkacaklarýna inandýðýmda içim kararýyor, sanki bu þimdiden gerçekleþmiþçesine bir umutsuzluða kapýlýyorum”
Ren Nehrinde Yýldýzlý Bir Gece -1888- adlý manzarasýnda yýldýzlý gecenin tasviri göz kamaþtýrýcýdýr. Iþýk saçan yýldýzlar, kýyýdan denize vuran yapay ýþýklar ve lacivertle mavi tonlarý resmin bütününe yayýlýr. Ön planda yürüyen bir çift görülür. Buradaki ve baþka resimlerinde görülen çiftlerden erkek olaný kýzýl saçlý olarak tasvir edilmiþtir. Hayatý boyunca yalnýz olan ressam gerçek hayatta asla bulamadýðý eþini resimlerinde hep yanýnda çizmiþtir. Figürler manzarada çok küçüktür ve yüzleri seyredene dönüktür. Bir mektubunda ” Gece manzaralarýný ve gece ortamýnýn özelliklerini, gecenin gerçek karanlýðý içinde ve yerinde tuvale aktarma sorunu beni her taraftan kuþatmakta” diye yazmýþtý. Gökyüzündeki yýldýzlara gitmek için ölümün bir araç olduðunu belirtir. Ölümle ulaþýlan yýldýzlarýn eriþilir olabileceðini düþünüyordu. Gece karanlýktýr, korkudur, ölümdür, uykudur, yalnýzlýktýr, hüzündür.
Bulutlu Göðün Altýndaki Buðday Tarlasý -1890-resmi için “bunlar kasvetli gökyüzünün altýnda uzanan uçsuz bucaksýz buðday tarlalarý…derin kederi ve sonsuz yalnýzlýðý ifade etmekte zorlanmadým” diye yazar Theo’ya mektubunda. (Vincent Van Gogh Museum, Amsterdam). Ancak ona göre üzüntü ve üzgün yine de iyileþtiricidir ve neþelidir. Resmin yarýsýndan çoðunu kaplayan koyu mavi tonlarýn hakim olduðu gökyüzü altýnda sarýlar ve yeþiller beyazlarla ýþýklandýrýlmýþ tarlalar uzanmaktadýr. Önde birkaç küçük gelincik baþý vardýr. “Kanýmca somurtkan yeþil renkler toprak rengi tonlarýyla iyi bir uyum içinde; bunda saðlýklý ve bu yüzden itici bulmadýðým bir üzüntü havasý var”
Buðday Tarlasý ve Kargalar ‘ da -1890-yine kasvetli ve karanlýk bir gökyüzü tasviri vardýr (Vincent Van Gogh Museum, Amsterdam). Van Gogh bu resimle de yine kederini ve aþýrý yalnýzlýðýný iletmeye çalýþmýþtýr. Geniþ tarladan üç ayrý yol ayrýlýr. Seyreden resmin köþesinde veya tarlada patikanýn sonunun ve ufkun nerede olduðunun bilinmezliðiyle sarsýlýr. Geniþ açýk tarlalarýn normal perspektif kurgusu tersine dönmüþtür. Çizgiler resmin önünde buluþmak için ufuktan kaçar. Vincent bu resmi yaparken önünde malzemeleriyle ufka doðru yükselen iki yolun böldüðü buðday tarlasýnýn - üçüncü yol resmin sað alt köþesinde kalmýþtýr- karþýsýnda yere çökmüþ ve önce sola sonra saða iki kez ateþ etmiþti. Kara kuþlar ölümü çaðrýþtýrýr. Fýrtýnalý alçak gökyüzünde uçuþan kargalar ve gökyüzünde belirgin mor fýrça vuruþlarý izleyende yalnýzlýk ve keder duygularýný uyandýrýr. 29 temmuz 1890 da kendini vuran Van Gogh iki gün sonra ölmüþtür. Ölümünden sonra üzerinde bulunan kardeþine yazdýðý ama göndermediði mektupta ” kýsaca sanat uðruna hayatýmý tehlikeye atýyorum ve bu yüzden aklýmýn yarýsýný yitirdim” diye yazmýþtýr.

Kaynaklar:
Edgü, Ferit, Van Gogh Yüz yýl Sonra, Ada Yayýnlarý, Ýstanbul, 1990.
Frank, Herbert, Van Gogh, Alan, Ýstanbul, 1985.
Vincent Van Gogh, Theo'ya Mektuplar, çevýnar Kür, Yapý Kredi Yayýnlarý, Ýstanbul, 1996
Walter, Ingo, F., Vincent Van Gogh, Vision and Reality, Benedikt Taschen, Köln, 1993

Doðumu: 30 Mart 1853 Zundert, Hollanda
Ölümü: 29 Temmuz 1890 Auvers-sur-Oise, Fransa

Milliyeti: Hollandalý
Alaný: Resim

Buradaki Güzel Sanatlar Okulu'na baþvurduysa da sonradan fikrini deðiþtirerek Nisan 1881'de Etten'e, ailesinin yanýna döndü. Etten'de resim sanatý üzerine kitaplar okuyan ve sýk sýk resim yapan Van Gogh, bir taraftan da kendisinden yedi yaþ büyük olan dul kuzeni Kee Vos-Stricker'den hoþlanmaya baþladý. Kee'ye evlenme teklif etti, fakat teklifi "hayýr, asla, asla" (niet, nooit, nimmer) sözleriyle reddedildi. Bunun üzerine aþkýný saplantýya dönüþtüren Van Gogh, Kee kendisini görmeyi reddedince Kee'nin babasý (ve kendi eniþtesi) Johannes Stricker'le defalarca kez görüþüp Kee'yi istedi, ama eniþtesi kýzýnýn maddi anlamda baðýmsýz olmayan bir adamla evlenmesini istemiyordu. Bir keresinde Van Gogh, Kee'yi görebilmek için eniþtesine baský yaparken, elini bir mum alevi üzerinde tutarak "elimi alev üzerinde tutabildiðim müddetçe onu göreyim" dedi, ama eniþtesi mumu üfleyerek söndürdü. Kee konusundaki ýsrarý ve baþka sebepler yüzünden babasýyla kavga eden Van Gogh, Aralýk 1881'de bir kez daha aile evinden ayrýlýp Lahey'e yerleþti.

Van Gogh, Sien ile beraber yaþadýðý on dokuz ay boyunca, kadýnýn ve çocuklarýnýn düzinelerce resmini çizmiþtir. Van Gogh, Nuenen'de kendini resme verdi. Komþularýný, tarlada çalýþan iþçileri, kulübelerinde kýyafet dokuyan dokumacýlarý çiziyordu. 1884'ün sonbaharýnda, Margot Begemann adlý bir komþu kýzýyla iliþki yaþamaya baþladý, fakat çiftin evlenmesine iki tarafýn da ailesi karþý çýktý. Bunun üzerine striknin içerek intihar etmeye teþebbüs eden Margot'u Van Gogh hastaneye yetiþtirdi. 26 Mart 1885'te babasý bir inme sonucu hayatýný kaybedince Van Gogh derin bir yasa girdi. Ayný sýralarda Paris'te Van Gogh'un resimleri ilgi çekmeye baþlýyordu. 1885 baharýnda Van Gogh, bugün ilk önemli eseri kabul edilen Patates Yiyenler'i (De Aardappeleters) bitirdi. Aðustos'ta ise resimleri Lahey'deki bir galeride ilk kez sergilendi. Eylül'de model olarak kullandýðý kýzlardan birini hamile býrakmakla suçlanýnca, kasabanýn Katolik rahibi, kasabalýlarýn Van Gogh'a modellik yapmalarýný yasakladý. Van Gogh, Nuenen'de çizdiði resimlerde hep doðal ve karanlýk renkler kullandý, daha sonraki eserlerinde aðýrlýklý olarak kullanacaðý canlý renklerden kaçýndý. Kardeþi Theo'ya yeteri kadar resim satamadýðý için sitem ettiðinde, Theo Paris'te renkli empresyonist resimlerin çok sattýðýný, Van Gogh'un resimlerinin ise fazla karanlýk bulunduðunu yazdý. Nuenen'de geçirdiði iki sene boyunca Van Gogh, pek çok karakalem ve suluboya çalýþmanýn yaný sýra, 200 kadar yaðlýboya resim üretti. Kasým 1885'te Antwerpen'e taþýnýp bir resim galerisinin üst katýnda yaþamaya baþlayan Van Gogh, kardeþi Theo'dan gelen tüm parayý resim malzemelerine ve modellere harcayýp kendi saðlýðýný ihmal etmeye baþladý. Günlerinin çoðunu ekmek, kahve ve sigarayla geçiriyor, bir taraftan da çok fazla absint içiyordu.

MsXLabs & Morpa Genel Kültür Ansiklopedisi