T�rkiye'de M�zecilik ve Ba�l�ca M�zeler

M�ze Nedir ?

TDK T�rk�e S�zl�k’te m�ze “sanat ve bilim eserlerinin veya sanat ve bilime yarayan nesnelerin sakland��, halka g�sterilmek i�in sergilendi�i yer veya yap�” olarak tan�mlanmaktad�r.
ICOM (International Council of Muzeum) taraf�ndan yap�lan bir tan�ma g�re m�ze, “Sadece kar amac� g�tmeyen, toplumun ve geli�iminin hizmetinde olan, halka a��k, insana ve ya�ad�� evreye dair tan�kl�k eden malzemeler �zerinde ara�t�rma yapan, onlar� toplayan, koruyan, bilgiyi payla�an ve sonunda inceleme, e�itim ve e�lence gibi ama�lar do�rultusunda sergileyen ve s�reklili�i olan bir kurumdur.”

T�rk M�zecili�i Tarihi

T�rk M�zeli�inin temelini ve geli�imini maddeler halinde �zetleyecek olursak

Sel�uklular D�neminde 1221’de Konya Alaeddin Tepe’sinin etraf� surla �evrilirken daha �nceki d�nemlere ait ta� eserler duvarda s�sleme amac�yla kullan�lm��t�r.

Fatih Sultan Mehmet’in �stanbul’u fethinden sonra mimari eserlerin �zenle korundu�u, bir�ok mimari par�an�n saray�n avlusunda topland�� bilinmektedir.

�lkemizde ilk m�ze 1846 y�l�nda Tophane-i Emire M��iri Ahmet Fethi Pa�a taraf�ndan �stanbul Aya �rini Kilisesi ’nde kurulmu�tur.

�lk M�ze, Mecmua-i Asar-� Atika (Eski Eserler Koleksiyonu) ve Mecmua-i Esliha-i Atika (Eski Silahlar Koleksiyonu) ad� verilen iki b�l�mden olu�uyordu.

Kurulan bu ilk m�ze daha �ok bir depo g�r�n�m�ndeydi.

1869’da m�zehane ad� “M�ze-i H�mayun” (�mparatorluk M�zesi) olarak de�i�tirilir.

M�zenin m�d�rl��ne 1869 y�l�nda Galatasaray Lisesi tarih ��retmenlerinden Edward Goold getirilir.

1871 y�l�nda Ali Pa�a’n�n yerine Mahmut Nedim Pa�a ge�ince m�ze m�d�rl��n� kald�r�r.
Ressam Teranzio bir y�l eserlere muhaf�zl�k yapar.
13 �ubat 1869 tarihli �sar-� �tika Nizamnamesi

Maarif Nezaretinden izin al�nmadan kaz� yap�lamayaca��, kaz� sonucu bulunan eserlerin ba�kalar�na sat�labilece�i, ancak yurt d��na ��kar�lamayaca��, �ah�slar�n kendi m�lkleri i�inden ��kan eserlerin kendi mal� olaca��, sikkelerin yurt d��na ��kar�labilece�i, bir devlet taraf�ndan resmen eski eser talebi halinde olabilecek iltimas kabul�n�n yaln�zca padi�aha ait oldu�u belirtilmi�tir.

1872 y�l�nda Ahmet Vefik Pa�a m�ze m�d�rl��n� yeniden kurarak, m�d�rl��ne Avusturya Lisesinin M�d�r� Alman Dr. Philipp Anton D�thier’i getirir.
D�thier, m�zeye yeni eserler kazand�rmaya ve mevcut eserlerin tasnifini yapmaya �al��r.
M�ze 1875 y�l�nda �inilik��k’e ta��n�r.
1881 y�l�nda ziyaret�ilerden para al�nmaya ba�lan�r.
D�thier, 1874 y�l�nda o zamana kadar hi�bir yasa�a ba�l� olmayan eski eser ka�ak��l��n� �nleyebilmek amac�yla bir �sar-� �tika Nizamnamesi (Eski Eserler T�z��) haz�rlayarak y�r�rl��e koydurur.
7 Nisan 1874 tarihli �sar-� �tika Nizamnamesi

T�z��e g�re kaz�lardan ��kan eserlerin ��te birinin kaz� yapana, ��te birinin devlete, ��te birinin de arazi sahibine verilmesi �ng�r�l�yordu. T�z�kte, yurtd��na eser ka��r�lamayaca��na dair herhangi bir madde bulunmad�� i�in, yabanc�lar kaz� yapt�klar� arazileri sat�n alarak arazi sahiplerinin hisselerini de yurtd��na ka��rm��lard�r. D�thier’in 1881’de �l�m�nden sonra M�ze-i H�mayun’un ba��na bir T�rk, Osman Hamdi Bey getirilir.

�lk T�rk M�zecisi Osman Hamdi Bey, 1881’den 1910 y�l�na kadar m�d�rl�k yapar.
Osman Hamdi Bey’in babas� �brahim Ethem Bey Osmanl�n�n e�itim i�in Avrupa’ya �nderdi�i ilk d�rt gencinden birisidir. Osmanl� ve bat� k�lt�r�yle yeti�mi�tir. Dahiliye Naz�rl�� ve Sadrazaml�k g�revlerinde bulunmu�tur. Osman Hamdi Bey, Fransa’da hukuk, arkeoloji ve resim e�itimi alm��t�r.
Osman Hamdi Bey, M�zeye yeni eserler kazand�rabilmek ve �lkemizden eser ka��rmas�n�n �n�ne ge�ebilmek i�in M�ze-i H�mayun ad�na 1883-1895 y�llar� aras�nda kaz�lar yapm��t�r.
�lk kaz�s�n� 1883 y�l�nda Nemrud Da��’nda yapm��t�r
1887 y�l�nda L�bnan’da yer alan Sayda’da kaz�lar yaparak �nl� �skender Lahdi’nin de i�inde bulundu�u �ok �nemli eserleri m�zeye kazand�r�r.
Geni� yank� uyand�ran bu ke�if onu t�m d�nyada �ne kavu�turur.
1891 – 1892 y�llar�nda

Mu�la - Lagina Hekate Tap�na��’nda kaz� yapar.
Planlar� mimar A. Vallaury taraf�ndan �izilen T�rkiye’nin ilk m�ze binas� olan M�ze-i H�mayun (�stanbul Arkeoloji M�zesi) 13 Haziran 1891 y�l�nda hizmete a��l�r.
Osman Hamdi Bey, yapt�� kaz�lar ve d�zenlemelerle M�ze-i H�mayun’u d�nyan�n en �nemli birka� m�zesinden biri haline getirmi�tir.�lkemizde m�zecili�in temeli onun zaman�nda at�lm��t�r.

1884 y�l�nda eski eserlerimizin
yurt d��na ka��r�lmas�n� �nlemek amac�yla bir �sar-� �tika izamnamesi haz�rlayarak y�r�rl��e girmesini sa�lar.
21 �ubat 1884 tarihli �sar-� �tika Nizamnamesi
Nizamnamede kaz� yapmak i�in ruhsat al�nmas� zorunlulu�u getirilmi�, kaz�larda ��kan t�m eserlerin devlete verilece�i ve �lke d��na ��kart�lamayaca�� belirtilmi�tir.

“ Memalik-i Osmaniye’de zuhur eden her t�rl� asar� atikan�n diyar� ecnebiye nakil ve ihrac� kattiyen memnudur .”

23 Nisan 1906 tarihli �sar-� �tika Nizamnamesi:

T�rk-�slam eserlerinin de devlet mal� oldu�u belirtilmi� ve eski eser ticareti ruhsata ba�lanm��t�r.

Cumhuriyet d�neminde de kullan�lan nizamname 1973 y�l�na kadar, tek koruma mevzuat� olma �zelli�ini korumu�tur.Osman Hamdi Bey 1910 y�l�nda arkas�nda Avrupa d�zeyinde bir m�ze b�rakarak vefat etmi�tir.

Osman Hamdi Beyin �l�m� �zerine yerine karde�i Halil Ethem Bey getirilmi�tir.
1910 – 1931 y�llar� aras�nda 21 y�l m�ze m�d�rl�� yapm��t�r.
O da a�abeyinin izinde ve temposunda �al��m��, �zellikle an�tlar�n korunmas� i�in amans�z bir m�cadele ermi�tir.
31 temmuz 1912 tarihinde Halil Ethem Bey zaman�nda “Muhafaza-i Abidat Hakk�nda Nizamname” y�r�rl��e sokulur.

Nizamname ile ta��nmaz k�lt�r varl�klar�n�n korunmas� ama�lanm��t�r.
1917 y�l�nda m�ze d��ndaki eski eserleri ve an�tlar� korumaya y�nelik �al��malar yapmak �zere
“ Muhafaza-i �sar-� �tika Enc�men-i Daimisi “ (Eski Eserler Koruma Kurulu) kurulmu�tur.

M�ze-i H�mayun ad�na Priene, Milet, Efes ve Sard’da kaz�lar yapm��t�r.

Gustav Mendel’e 1912-1914 y�llar� aras�nda �� ciltlik ”Cataloque de Sculptures Grecques, Romaines et Byzantines” isimli �stanbul Arkeoloji M�zesini d�nyaya tan�tan ta� eserler katalogunu haz�rlatm��t�r.

n Thedor Makridi 1892 – 1930 y�llar� aras�nda arkeolog-m�zeci olarak M�ze-i H�mayun’da �al��m��t�r.

M�zenin kaz� ve te�hir-tanzim i�lerinde g�rev alm��, bir�ok kaz�ya komiser olarak g�revlendirilmi�tir.
1906-1907 ve 1911-1912 y�llar�nda Almanlar�n Bo�azk�y’de yapt�� kaz�lara kat�lm��t�r. Ancak k�sa bir s�re sonra patlak veren I. D�nya Sava�� nedeniyle kaz�lara ara verilmi�tir.
1925 y�l�nda Ankara tren gar�n�n arkas�ndaki t�m�l�slerde yapt�� kaz�, T�rkiye Cumhuriyeti Milli E�itim Bakanl�� ad�na ger�ekle�tirilen ilk bilimsel �al��mad�r.
B�y�k Millet Meclisi’nin a��l��ndan hemen sonra kurulan
ilk h�k�met taraf�ndan 10 May�s 1920 g�n� Maarif Vekaletine ba�l� olarak, "T�rk �sar-� �tikas� M�d�rl��" kurulur

.

M�d�rl�k, her t�rl� arkeolojik ve etno�rafik buluntunun toplanmas� ve korunmas�na y�nelik �al��malar� �stlenmi�tir.

Atat�rk’�n emriyle 5 Kas�m 1922 y�l�nda Milli E�itim Bakan� �smail Safa taraf�ndan “M�zeler ve �sar-� �tika Hakk�nda Talimat” ba�l�� ad� alt�nda bir genelge yay�nlan�r.

T�rk M�zecili�inin gelece�i i�in �nemli bir ad�m olan bu genelgede; m�zelerin g�rev ve sorumluluklar� a��klanarak, �al��malar�n ne �ekilde yap�laca�� ifade edilmi�tir.
Atat�rk’�n emriyle 5 Kas�m 1922 y�l�nda Milli E�itim Bakan� �smail Safa taraf�ndan “M�zeler ve �sar-� �tika Hakk�nda Talimat” ba�l�� ad� alt�nda bir genelge yay�nlan�r.
T�rk M�zecili�inin gelece�i i�in �nemli bir ad�m olan bu genelgede; m�zelerin g�rev ve sorumluluklar� a��klanarak, �al��malar�n ne �ekilde yap�laca�� ifade edilmi�tir.
Atat�rk’�n direktifleri ile 1923 y�l�nda Heyet-i �lmiye kurulmu�tur.
Heyet-i �lmiye’nin g�rev alanlar� aras�nda; Ankara’da bir Milli M�ze kurulmas�,
T�rk Etnografya M�zesi’nin hemen a��lmas�
ve �sar-� �tika Nizamnamesi’nin
g�zden ge�irilmesi konular� da yer alm��t�r.
3 Nisan 1924 tarihli Bakanlar Kurulu karar� ile Topkap� Saray� M�ze olarak ziyarete a��lm��t�r.
Konya Mevlana T�rbesive Dergah� 1926 y�l�nda M�ze olarak ziyarete a��lm��t�r.
Ankara Etnografya M�zesi Cumhuriyet’in m�ze olarak in�a edilen ilk binas�d�r. Bizzat Atat�rk’�n emirleri ve denetimi alt�nda in�a edilerek 1930 y�l�nda ziyarete a��lm��t�r.
�lkemizde Osman Hamdi Bey’in ki�isel �abalar�yla ba�layan m�zecilik, Cumhuriyet d�neminde Atat�rk’�n ak�lc� politikalar�yla �a�da� bir seviyeye eri�mi�tir.

mardinmuzesi.gov.tr

M�ze Nedir?
MsXLabs.org

K�lt�rel ya da tarihsel de�eri olan nesnelerin toplanarak sergilendi�i yerlere m�ze ad� verilir. M�zeler, toplumlar�n bilim ve sanat �r�nleri ile yer alt� ve yer �st� zenginliklerini sergilemek amac�yla olu�turulmu� kurumlard�r. Y�zy�llar boyunca toprak alt�nda sakl� kalm�� tarih� eserlerin g�n ��na ��kar�larak sergilenmesi, toplumu olu�turan bireylerin ge�mi�i daha iyi tan�malar�na olanak sa�lar.

Ayr�ca m�zeler, toplumu ayd�nlatmak amac�yla insan soyunun geli�imi, do�a olaylar�n�n olu�umu ve teknolojinin ge�irdi�i de�i�im gibi konularda ara�t�rmalar yapan bilimsel merkezlerdir.

M�zenin Amac�
M�zeler, tarihin eski d�nemlerinde ya�am�� toplumlar� bilim ve sanat a��s�ndan inceleyerek, hem g�n�m�z� hem de gelece�i ayd�nlatmak amac�n� ta��yan kurumlard�r.
M�zelerde bulunan nesnelerin anlam ve �nemi m�ze i�inde ve d��nda yaz�l� ve s�zl� olarak, ayr�ca rehber e�li�inde yap�lan gezilerle a��klan�r. B�ylece, ziyaret�ilerin m�zede yer alan eserler hakk�nda ayr�nt�l� bilgi edinmeleri sa�lan�r. Sergiledikleri ge�mi�e ait eserlerle, �lkelerin ulusal de�erlerinin olu�mas�na �nemli katk�larda bulunan m�zeler, ayn� zamanda etkin kat�l�m ve kal�c� ��renmeyi sa�layan e�itim kurumlar�d�r.

M�ze T�rleri Nelerdir?
M�zeler bilim, sanat, folklor ve antika e�yalar gibi �e�itli konularda toplanm�� eserleri bir arada sunabilece�i gibi do�a tarihi, etnografya ve havac�l�k gibi sadece tek bir konuyu i�eren eserleri de sergileyebilir. M�ze t�rlerini �u �ekilde s�n�flara ay�rabiliriz:

Arkeoloji M�zeleri:

Arkeologlar�n yapt�klar� kaz�lar sonucunda ortaya ��kar�lan buluntular�n sergilendi�i m�zelerdir.

�rne�in; �zmir Arkeoloji M�zesi

Etnografya M�zeleri:

Ge�mi� uygarl�klara ait gelenek, g�renek, giysi ve g�ndelik hayat ile ilgili �e�itli eserlerin sergilendi�i m�zelerdir.

�rne�in; Ankara Etnografya M�zesi

Tarih M�zeleri:

Bir �lkenin, bir toplumun ya da bir ki�inin tarihsel geli�imini, sistemli bir bi�imde inceleyen ve a��klayan m�zelerdir. Tarih m�zeleri, yaz�l� ve g�rsel belgeleri bir araya getirerek hem ziyaret�ilerin hem de ara�t�rmac�lar�n hizmetine sunmaktad�r.

�rne�in; Sel�uk-Efes M�zesi, Anadolu Medeniyetleri M�zesi

G�zel Sanatlar M�zeleri:

Resim, m�zik ve heykel gibi g�zel sanat dallar�nda ortaya konulan yap�tlar�n sergilendi�i m�zelerdir.

�rne�in; �stanbul Arkeoloji M�zesi

A��k Hava M�zeleri:

Tiyatro, arena, agora gibi kapal� bir mek�nda sergilenmesi m�mk�n olmayan yap�tlar, a��k hava m�zelerinde sergilenmektedir.

�rne�in; TCDD A��k Hava Buharl� Lokomotif M�zesi

Bilim M�zeleri:

Bilim ve teknolojinin tarih boyunca ge�irdi�i de�i�im, bilim m�zelerinde sergilenmektedir.

�rne�in; Atat�rk E�itim M�zesi

Asker� M�zeler:

�e�itli d�nemlere ait asker� malzeme ve sil�hlar�n sergilendi�i m�zelerdir.

�rne�in; Ankara Kurtulu� Sava�� M�zesi (1. TBMM Binas�)

�zel M�zeler:

Ki�i veya kurulu�lar taraf�ndan, �e�itli konularda bir araya getirilmi� eserlerin yer ald�� m�zelerdir.

�rne�in; Vehbi Ko� Vakf� Sadberk Han�m M�zesi

T�rkiye'de M�zecilik
M�zedeki yap�tlar�n saklanmas�, korunmas� ve sunulmas� i�in gerekli teknik bilgileri i�eren bilimsel �al��ma alan�na m�zecilik ad� verilir. M�zecilik; m�zenin kurulmas�, m�zede yer alan eserlerin kimin taraf�ndan ne zaman yap�ld��n�n belirlenmesi, s�n�flanmas�, gerekliyse onar�lmas� ve �s�, nem gibi d�� etkenlerden korunmas� gibi konularda faaliyet g�sterir.

�lkemizde m�zecilik, 19. yy. ortalar�nda ba�lad�. 1846 y�l�nda, Sultan Abd�lmecit'in emri ile, baz� eski eserler ve eski sil�hlar Aya �rini Kilisesi'nde topland�. Daha sonra1868 y�l�nda, Ali Pa�a'n�n sadrazaml�� s�ras�nda, bu kilise ve i�erisindeki eserler "M�ze-i H�m�y�n" ad� alt�nda ilk m�ze olarak a��ld�. Bu d�nemde Maarif Nezareti, Osmanl� Devleti s�n�rlar� i�erisinde bulunan t�m tarih� eserlerin �stanbul'a g�nderilmesi konusunda bir emir yay�nlad�. 1881 y�l�nda, Osman Hamdi Bey m�ze m�d�r� olunca, ger�ek anlamda m�zecilik �al��malar� ba�lad�. Osman Hamdi Bey 1883 y�l�nda eski eserlerin yurt d��na ��k��n� �nleyen "Eski Eserler Kanunu"nu haz�rlad�. Yine bu d�nemde, Anadolu'daki kaz�lar denetim alt�na al�nd�.

M�zecilik, �zellikle Atat�rk'�n ilgisiyle, Cumhuriyet D�nemi'nde b�y�k �nem kazand�. Atat�rk'�n emri ile, bir yandan yeni m�zeler kurulurken bir yandan da baz� tarihsel an�t ve yap�lar m�ze olarak kabul edildi. Yine bu d�nemde, m�zecilik ayr� bir bilim dal� olarak ortaya ��kt�. 1945 y�l�nda d�nemin Milli E�itim Bakan� Hasan Ali Y�cel, bug�n Anadolu'yu bir a��k hava m�zesi durumuna getiren �nemli �al��malar�n temelini att�. �lkemizde son y�llarda, m�zecilik alan�nda �nemli �al��malar yap�lmaktad�r. Bug�n yurdumuzun her ilinde ve il�elerimizin baz�lar�nda halka a��k m�zeler yer almaktad�r

M�zelerde Uyulmas� Gereken Kurallar
M�zelerde sergilenen �zg�n ve e�ine az rastlan�r nitelikteki eserlerin, yang�n, h�rs�zl�k, nem, �s�, ��k ve toz gibi ko�ullardan zarar g�rmemesi i�in m�ze y�netimleri taraf�ndan �nlem al�nmas� gerekir. Ayr�ca, m�zelerde yer alan tarih� eserlerin korunmas� i�in m�zeyi gezen ziyaret�ilerin de uymak zorunda oldu�u baz� kurallar vard�r. Bu kurallar ��yle �zetlenebilir:

Eserlere zarar vermemek ve hi�bir �ekilde dokunmamak,
Yayd�� zararl� ��nlarla tarih� eserlere zarar verebilece�inden dolay�, foto�raf �ekerken fl�� kullanmamak,
M�ze i�erisinde ba�kalar�n� rahats�z edecek �ekilde y�ksek sesle konu�mamak,
M�ze bir grup halinde ziyaret ediliyorsa gruptan ayr�lmamak,
Sergi salonu i�erisinde herhangi bir �ey yiyip-i�memek.

T�rkiye'deki Sanal M�zeler

Eczac�ba�� Sanal M�zesi

Eczac�ba�� Koleksiyonu'ndan 75 Resim , Fikret Mualla Se�kisi gibi b�l�mleri bulunan “sanal m�ze” olduk�a geni� kapsaml�. D�nyadaki m�zelere de ula�abilece�iniz site, T�rk sanat��lar�n eserlerini g�rme f�rsat� sa�l�yor.

ECZACIBA�I SANAL M�ZES�/

Vehbi Ko� Vakf� Sadberk Han�m M�zesi

Sadberk Han�m M�zesi’nde sergilenen eserleri g�rebilece�iniz site, eserler hakk�nda detayl� bilgi vermesi nedeniyle �ok da faydal�. Sayfalardaki, “Java Versiyonu” yaz�s�na t�klarsan�z, foto�raf �zerinde eserlerin tan�mlar�n� g�rebilirsiniz.

An�tlar ve M�zeler Genel M�d�rl��'ne Ba�l� M�zeler

Siteden, An�tlar ve M�zeler Genel M�d�rl��'ne ba�l� m�zelerin genel bilgilerine ve sergilenen eserlerin resimlerine ula�abilirsiniz.

M�ZEN�N G�REVLER� NELERD�R ?
Yasalara g�re k�lt�r varl�klar� ( Eski Eserler ) devletin mal�d�r. M�zeler de, t�pk� devletin hazinesi ad�na para ve k�ymetle ka��tlarla di�er ta��nmaz mal ve de�erlerin i�lemlerini y�r�ten merkez bankas�, maliye vb. gibi, devletin mal� olan ta��n�r ve ta��nmaz k�lt�r varl�klar�n� korurlar. Di�er kurumlardan fark� ise, �zel bir ihtisas ve inceleme gerektirdi�inden genel h�k�mlerin yan� s�ra �zel yasa ve y�netmeliklerle �al��ma alan�n�n ve s�n�rlar�n�n belirlenmi� olmas�d�r. Bu nedenle M�zeler, koruma ve g�venlik �nlemleri, halka a��k ziyaret g�nleri ve saatleri ile �al��ma d�zeni ve disiplini a��s�ndan birinci derecede hassasiyet g�sterilmesi ve ba�ka kurumlar�n da bu hususa dikkat etmesi gereken yerlerdir.

Sayg�lar (H)

+++++++++++++++++++++++ REP