[KK] Lidyal�lar hakk�nda bilgi verir misiniz?

Lidyal�lar

Lidyal�lar�n ayn� b�lgede ya�ad�klar� kayda ge�mi� Meonyal�larla hen�z kesinle�tirilememi� bir ili�kisi bulunmaktad�r. Homeros bu b�lgeyi anarken Lidyal�lardan de�il Tmolos Da�� (Bozda�) eteklerinde ya�ayan Meonyal�lardan s�z eder. Nitekim antik �a� boyunca Lidya'da Meonia isimli bir kent varl�k g�stermi�tir. Bu isim Kula'ya ba�l� halihaz�rdaki ad� G�k�e�ren olan k�y�n yak�n ge�mi�e kadar ge�erli kalm�� ismi olan Menye yolu ile g�n�m�ze kadar da ula�m��t�r. Meonial�lar�n, Lidyal�lar i�in kullan�lm�� daha eski isim oldu�u, veya Lidyal�lardan �nce bu b�lgede ya�am��, daha sonra da Frigyal�lar�n bir u� kolu olarak tarihte beliren Lidya halk� ile ya k�smen kayna�m��, ya da g�neydeki da�l�k b�lgeye s�r�lm�� bir kavim olduklar� �ne s�r�len teoriler aras�ndad�r. Lidya ismi Asur kay�tlar�na Luddu �eklinde ge�mi�tir.

Lidya �lkesi
Lidya hayvansal, bitkisel ve madeni kaynaklar a��s�ndan �ok zengin bir b�lgede yer almaktayd�. Da�lar� s�k ormanlarla kapl�yd�, vadilerinde bu�day yeti�tirilmekte, b�y�k hayvan s�r�leri otlat�lmaktayd�. Nitekim Lidyal�lar sonradan s�vari birlikleri ile �n kazanm��lard�r. Ayr�ca ba�kent Sardes'in i�inden ge�en Pactolos Nehri'nin getirdi�i alt�n tozu Lidya'n�n zenginli�ine katk�da bulunmaktayd�.

Lidya devleti
Lidyal�lar M.�. 7. y�zy�lda bir devlet olarak tarih sahnesine ��km��lard�r. Lidya'da �� kral hanedan� h�k�m s�rm��t�r: S�ras�yla "Atyadlar", "Heraklidler" ve "Mermnadlar". �lk iki hanedan ve bunlar�n krallar� hakk�nda fazla bir bilgi yoktur. Sadece bu iki hanedan�n M.�. 2. bin y�l�n son y�zy�llar�nda h�k�m s�rd�kleri, efsanevi kral Lid'in ismine dayanarak halk�n Lidyal�lar diye an�lmaya bailand�� bilinmektedir. Bu anlamda Lidya isminin ortaya ��k��yla, g�ney kom�ular� ve akrabalar� Karyal�lar�n (efsanevi kral Kar'a dayal�) ve Karya isminin ortaya ��k�� benzerlik g�stermektedir.
Lidyal�lar�n bilinen en parlak d�nemi M.�. 700-550 y�llar� aras�d�r. Bu d�nem Mermnadlar Hanedan� d�nemidir. Lidya ad� Mermnadlar Hanedan�n�n ilk kral� olan Gyges'ten itibaren kullan�lmaya ba�lanm��t�r. Gyges hakk�nda bilinenler eski Yunan tarih�isi Heredot'a dayal�d�r. Heredot, Gyges'in Miletos, Smyrna ve Kolofon'a kar�� sald�rgan bir politika izledi�ini s�ylemi�tir. Gyges'ten sonra s�ras�yla Ardys, Sadyattes, Alyattes ve Kroisos h�k�m s�rm��lerdir. Yine Heredotos, Alyattes'in Smirna ve Klazomenai (Urla) kent devletlerine sald�rd��n� s�ylemi�tir. Fakat Herodot'a g�re Alyattes, Klazomenaililer'le yapt�� sava�ta yenilmi�tir. Lidyal�ar a��s�ndan Anadolu'nun bat� k�y�lar�ndaki eski Yunan kolonileri Lidya devleti ile deniz aras�nda bir engel olu�turmu�lard�r. Oysa Lidya tarihinin hen�z efsanelerle kar��k oldu�u �a�larda �zmir K�rfezi k�y�lar�ndan hareketle yurtlar�ndan ayr�lan Tirenyal�lar�n Akdeniz'de bir s�re ciddi bir g�� olu�turduklar� bilinmekte, bu denizciler daha sonra g�n�m�zdeki kuzey �talya'da kurulan Etr�sk medeniyeti ile ili�kilendirilmektedir.

Lidyal�lar'�n Yunanl�lar'la en fazla ili�ki kurduklar� d�nem Kroisos (560-547) d�nemidir. Kroisos da Iyonya kent devletlerine kar�� sald�rgan bir politika izlemi�, fakat adalarda oturanlarla iyi ili�kiler i�ine girmi�tir. Lidya devletini g�c�n�n doru�una ula�t�ran Kroisos'un ad� �a�aal� zenginlik ifade eder tarzda, hem Bat� k�lt�rlerinde hem de Karun �eklinde Do�u k�lt�rlerinde efsanele�mi�tir.
Yine Lidyal�lar�n do�udaki Medlerle K�z�l�rmak (eski Yunanca'da Halys) y�resinde yapt�klar� sava� Alyattes d�neminde olmu�tur. Lidyal�lar�n yenildikleri bu sava� esnas�nda Miletos'lu Thales ilk g�ne� tutulmas�n� do�ru olarak tahmin etmi�tir (M.�. 28.05.585).
M.�. 546 y�l�nda Persler, Lidya Krall��n�n ba�kenti Sardes'i ele ge�irip Lidya Krall��na son vermi�lerdir. B�ylelikle Anadolu 200 y�ll�k Pers egemenli�i d�nemine girmi�tir.

Lidyal�lar ve para
Lidya'n�n insanl�k tarihine en b�y�k katk�s� "sikke"yi icat etmi� olmalar�d�r. Ba�kent Sardes'in i�inden ge�en Paktalos Irma��'n�n al�vyonlar�nda do�al olarak bulanan alt�n-g�m�� kar��m� "elektron" madeninden bas�lan ilk sikkelerin �zerinde Lidya Krall��n�n armas� olan aslan ba�� bulunuyordu. �lk Lidya sikkeleri muhtemelen Alyattes d�neminde bas�lm��t�r. Sikke bas�m�n�n daha iyi bir duruma gelmesi ve elektron yerine alt�n ve g�m��ten ayr� olarak sikke bas�m� Kral Kroisos zaman�nda ortaya ��km��t�r.
Seramik kaplar�n �zelli�inden Lidyal�lar�n bat�daki kom�ular� �yonya ile �ok �ncelere giden bir ili�kileri oldu�u saptanm��t�r. Yine Lidyal�lar'�n Yunanl�lar'la ticari ili�kilerinin yan� s�ra dinsel ili�kileri de vard�. Lidya dininde en �nemli k�ltler ana tanr��a-Artimu (Artemis) veya Kybele, Luvi tanr��as�-Kuvava, tar�m tanr�s�-Baki (Dionysos), ya�mur tanr�s�-Leus (Zeus) ve mezarlar�n koruyucusu-Santas'd�r.

Lidya dili
Lidya dili Hint-Avrupa dil ailesine aittir ve Frig ve daha �ncesinde Hitit dilleri ile, ayr�ca kom�ular� Karyal�lar�n ve Misyal�lar�n konu�tu�u dille benzerlikler g�stermektedir.

Din ve �nan��
�lk�a�larda T�rkiye�de �ok tanr�l� bir din anlay�� hakimdi. Bu nedenle Anadolu i�in �Bin Tanr� �li� denilmi�tir. Anadolu�nun bat�s�nda kurulan medeniyetler Yunan tanr�lar�ndan, do�uda kurulan medeniyetler ise, Mezopotamya tanr�lar�ndan etkilenmi�lerdir. Bu durum, T�rkiye�nin co�rafi konumundan do�an tabii bir sonu�tur.

DEVAMI Lidya Uygarl��