Eşyükselti Eğrisi (İzohips) 1 ek Eşyükselti Eğrisi Vikipedi, özgür ansiklopedi Eşyükselti eğrileri Eşyükselti eğrisi, Münhani veya İzohips olarak da bilinir, bir haritada aynı yükseklikteki noktaları birleştiren eğri. Eşyükselti eğrilerinin amacı, üç boyutlu yeryüzü şekillerini, iki boyutlu harita üzerinde temsil edebilmektir. Haritayı okuyan, bu eğrilere bakarak yeryüzündeki tepeleri, vadileri, ovaları, sırtları vs. gözünde canlandırabilir. Eşyükselti eğrilerinin okunması haritadaki diğer işaretlere kıyasla zordur ve eğitim gerektirir. Eşyükselti eğrilerinin bulunduğu harita türüne "topografik harita" denir. Eşyükselti eğrilerinin bazı özellikleri:
|
Alıntı:
İzohipslerin özellikleri şunlardır: İç içe kapalı eğrilerdir. Yeryüzü şekillerinin yükseltilerini ve biçimlerini canlandırırlar. Sıfır (0) m izohipsi deniz seviyesinden başlar. Kara ile denizin birleştiği deniz kıyısını düz bir çizgi halinde takip eder. Buna kıyı çizgisi adı verilir. İzohips eğrileri dağ doruklarında nokta halini alır. Buralar zirve olarak tanımlanır. İzohipsler yeryüzü şekillerinin kuşbakışı görünümünü belirler. En geniş izohips halkası en alçak yeri, en dar izohips halkası ise en yüksek yeri gösterir. Aynı izohips üzerinde bulunan bütün noktaların yükseltileri birbirine eşittir. İki izohips eğrisi birbirini kesmez. Birbirini çevrelemeyen komşu iki izohipsin yükseltileri aynıdır. İzohipslerin sıklaştığı yerler eğimin arttığını, seyrekleştiği yerler ise eğimin azaldığını gösterir. Çukurluklar, derinlik istikametinde ok işareti konularak gösterilir. (Krater, polye, obruk gibi) Her izohips eğrisi kendisinden daha yüksek bir izohipsi çevreler. Ancak çukur yerlerde bunun tersi geçerlidir. İki izohips eğrisi arasındaki yükselti farkına eküidistans (izohips aralığı) denir. İzohipslerin sık geçtiği deniz kıyılarında kıta sahanlığı (şelfi) dar, seyrek geçtiği kıyılarda kıta sahanlığı geniştir. Başka bir ifade ile, alçak kıyılarda deniz sığ, yüksek kıyılarda deniz derindir. Kıyıdan 200 m. derinliğe kadar olan sahaya kıta sahanlığı (şelf alanı) denir. Yüksek kıyılarda şelf alanı dar (Karadeniz ve Akdeniz kıyıları), alçak kıyılarda şelf alanı geniştir. (Ege ve Marmara kıyıları) • Deniz seviyesine göre aynı derinlikteki noktaların birleşmesi ile elde edilen çizgilere izobat (eş derinlik) eğrileri denir. Kıyı çizgisi, izohips ile izobat eğrilerinin başlangıç çizgisidir. Özellikleri: İç içe kapalı eğrilerdir. En geniş izobat eğrisi derinliği en az olan yeri, en dar izobat eğrisi ise derinliği en fazla olan yeri gösterir. İzobatların sıklaştığı yerlerde eğim artarken, seyrekleştiği yerlerde eğim azalır. İzobat eğrileri arası, kıyıdan derinlere doğru açık maviden koyu maviye doğru renklendirilir. İZOHİPS HARİTALARINDA BAZI YERYÜZÜ ŞEKİLLERİNİN GÖSTERİLMESİ 1. Boyun Tepe ve sırtlar arasında nispeten alçakta kalan düzlüklerdir. 2. Vadi izohipslerin zirveye doğru “ Ù ” şeklinde girinti yaptıkları yerlerdir. Vadi yamacının eğimine göre “ Ù ” şeklindeki girintinin biçimi de değişir. “ Ù ” nin açık ağzı suyun akış yönünü, kapalı kısmı kaynak yönünü gösterir. 3. Sırt İki yamacın birleştiği, su bölümü çizgisinin geçtiği sınırdır. 4. Çanak (Kapalı Çukur) Çevresine göre yükseltisi az olan sahalardır. Çanakların kolaylıkla tanınabilmesi için, eğim yönünde merkezi gösteren bir ok işareti konur. 5. Kıyı Çizgisi Deniz seviyesini gösteren sıfır metre eğrisidir. 6. Delta Akarsuların denize döküldükleri yerlerde denize doğru uzanan, üçgen şeklindeki çıkıntılardır. HARİTALARDAN YARARLANMA 1. İzohips haritalarından profil çıkarma Yeryüzü şekillerinin yandan görünüşüne (kesitine) profil denir. Profil şu şekilde çıkarılır: Profili çıkarılacak olan noktaların arasına bir doğru çizilir. Bu doğrunun kestiği izohipslerin yükselti değerleri, alt kısma çizilecek yükselti ölçeği ile kesiştirilir. Kesişen noktalar birleştirildiğinde profil çıkarılmış olur. Şu üç özellik kontrol edilerek profil bulunabilir. a)Tepe sayısı b) Eğim c) Yükselti 2. İzobat haritalarından profil çıkarma İzobat haritalarından profil çıkarma işleminde, aynen izohips haritalarından profil çıkarılırken izlenen yollar uygulanır. 3.Yükselti Bulma İki izohips arasındaki yükselti farkı dikkate alınarak, yükseltisi bilinen yerden başlamak üzere izohipsleri sayarak, istenilen noktanın yükseltisi bulunabilir. İzohips aralığı sayısının, iki izohips arası yükselti farkına çarpımı, toplam yükseltiyi verir. 4. Yön bulma Haritalar genellikle kuzey - güney istikametinde çizilirler. Bundan yararlanarak yön tayin edilebilir. Ayrıca paralel ve meridyenlerden de yararlanılabilir. Bunun yanında harita üzerindeki yön okları da bize bu konuda bilgi verir. 5. Eğim bulma Haritalardan yararlanarak, herhangi bir arazinin eğimi ölçülebilir. Herhangi iki noktanın yükselti farkının, yine aynı iki nokta arasındaki yatay mesafeye oranına eğim denir. Yatay mesafe arttıkça, eğim azalır, Yatay mesafe azaldıkça, eğim artar. Eğim şu formülle bulunur: EĞİM % = h(yükselti farkı) X 100 : L(yatay uzaklık) h = Yükselti farkı L = İki nokta arasındaki yatay uzaklık. kaynak |
İzohips ve İzobat Nedir? İzohips (Eş Yükselti Eğrisi) Nedir Yeryüzünde deniz seviyesine göre aynı yükseltiye sahip olan noktaların birleştirilmesi ile elde edilen kapalı eğrilerle gösterilir. Bu eğrilere izohips (Eşyükselti) eğrileri denir. En sık kullanılan yöntemdir. Eğrilerin sık ya da seyrek olması yüzey şekilleri hakkında bilgi verir. Deniz seviyesine göre aynı derinlikteki noktaların birleştirilmesi ile oluşturulan eğrilere ise "izobat" (eş derinlik) denir. Kıyı çizgisi, izohips ile izobatların kesişme noktalarıdır. İzohips yöntemi haritalarda yer şekillerini gösterme yöntemlerinden en yaygın olanıdır. Bu yöntemle çizilmiş haritaların kullanımını kolaylaştırmak için belirli yükseltiler farklı renklerle gösterilir. İzohipslerin Özellikleri
1. Tepe (Doruk, Zirve): İzohips haritalarında iç içe geçmiş eğriler şeklinde gösterilir. En içte bulunan eğri en yüksek yeri gösterir. Burada bir nokta (.) bulunur. Bu da en yüksek noktanın bulunduğu yeri gösterir. 2. Vadi: İzohipslerin en dar izohips istikametine doğru “V” şeklinde girinti yaptıkları yerlerdir. 3. Boyun: İki tepe arasında kalan en alçak kesimlerdir. İzohips haritalarında birbirini kuşatmayan komşu izohipsler arasında kalan yerlerdir. 4. Sırt: İki yamacın birleştiği yüksek kesimlerdir.İzohips haritalarında eğriler, yükseltinin arttığı yöne doğru ağzı açık “V” şeklinde uzanırlar. Sırtlar su bölümü çizgilerini oluştururlar. 5. Yamaç: Sırtların her iki tarafında kalan kısımlardır. 6. Çanak: Çevresine göre alçakta kalan çukur sahalardır. Çanağın başladığı yerden bittiği yere kadar ok işretleri ile gösterilir. Kabarık eğrilerde her eğri daha yüksek olan eğrileri kuşatırken, çukur yerlerde durum bunun tam tersinedir; her eğri daha alçak yerleri kuşatır. 7. Delta: Akarsuların denizi doldurmaları sonucunda oluşan ovalardır. Haritalarda kıyı çizgisi denize doğru üçgen şeklinde uzanan çıkıntıyla gösterilir. 8. Kıyı Çizgisi: Denizle karanın birleştiği kesimlerdir. Kıyı çizgisi daima 0 m olarak kabul edilir. 9. Haliç: Gelgit akıntıları nedeniyle akarsu ağızlarının genişlemesi sonucunda oluşan koylardır. Kıyı çizgisi akarsu ağzında karanın içerisine doğru girmiştir. 10. Plato: Akarsular tarafından derince parçalanmış yüksek düzlüklerdir. Plato düzlüklerinde izohips sayısı azalır. Akarsu çevresinde izohipslerin sıklaştığı görülür. 11. Falez (Yalıyar): Dik yamaçlı kıyılardır. Haritalarda falez, birkaç izohips eğrisi, kıyı çizgisi üzerinde üst üste çakışmaktadır. Fiziki Haritalardan Yararlanma a. Profil Çıkarma: Haritada profili istenen doğrultunun geçtiği yerlerin özellikleri göz önünde bulundurularak çıkarılabilir. Bunun için doğrultunun; b. Yükselti Farkı: İzohips aralığıyla, iki izohips arasındaki yükselti farkı çarpılarak bulunur. c. Sıcaklık Farkı Bulma: sıcaklık değerleri her 100 m'de 0.5°C değişir. Yükselti arttıkçasıcaklık azalırken, yükselti azaldıkça sıcaklık artmaktadır. d. Eğim Hesaplama: Bir yüzeyin yatay bir düzleme yapmış olduğu açıya eğim denir. Başka bir ifade ile iki nokta arasındaki yükselti farkının yatay uzunluğa oranıdır. Eğim: Topoğrafya yüzeyinin yatay düzlemle yaptığı açıya eğim denir. Eğim, Eğim = Yükseklik (m) * 100 / Yatay Uzaklık formülü ile hesaplanır. Örnek 1A - B arasındaki uzaklık 1 / 600.000 ölçekli haritada 4 cm gösterilmiştir. Aralarındaki yükselti farkı 1200 m. olduğuna göre, A ile B arasındaki eğim binde (%o) kaçtır? Çözüm A B arasındaki gerçek uzaklık; 4 * 6 = 24 km olduğuna göre, Eğim = Yükseklik Farkı (m) / Yatay Uzaklık (m) * 1000 Eğim = 1200 / 24.000 * 1000 Eğim = %o 50'dir. UYARI: Eğim yüzde (%) olarak hesaplanırken 100 ile, binde (%o) olarak hesaplanırken 1000 ile çarpılır. Örnek 2 Ölçeği 1:25.000 olan bir haritada, iki nokta arasındaki uzaklık, 10 cm'dir. Buna göre iki nokta arasındaki uzaklık, yüzde kaçtır? Çözüm İki nokta arasındaki (gerçek) uzaklık (l): GU = HU x Ölç.Pd => GU = 10 x 25.000 GU(l) = 250.000 cm = 2500 metre. h = 250 metre, l = 2500 metre ise; E = ( 250 / 2500 ) x 100 = %10 |
İzohipslerin Özellikleri
|
Saat: 15:25 |
©2005 - 2024, MsXLabs - MaviKaranlık