MsXLabs

MsXLabs (https://www.msxlabs.org/forum/)
-   Türkçe Dil Bilgisi (https://www.msxlabs.org/forum/turkce-dil-bilgisi/)
-   -   Çekim Ekleri Nelerdir? (https://www.msxlabs.org/forum/turkce-dil-bilgisi/231293-cekim-ekleri-nelerdir.html)

ThinkerBeLL 7 Şubat 2009 18:55

Çekim Ekleri Nelerdir?
 
1 ek
Çekim Ekleri
MsXLabs.org

Alıntıdaki Ek 17542

Çekim Ekleri

1. İsim Çekim Ekleri


1.1. Çokluk Eki:
İsimlerin sayı bakımından çokluğunu bildirirler.
Örnek:
elmalar, çocuklar, öğrenciler.
1.2. Hal Ekleri:- i, -e, -den, -de ekleridir.
Örnekler:
Kitabı ver (belirtme hali)
Yola bak (Yönelme hali)
Evden geliyorum (Çıkma hali)
Sende kaldı (Bulunma hali)
Sıradan insanlarla işim olmaz. (Sıfat yapmıştır ve bu yüzden yapım eki olmuştur.)
Bunlar gözde çocuklardır. (Sıfat yapmıştır ve bu yüzden yapım eki olmuştur.)
Sudan sebeplerle yanıma gelme (Sıfat yapmıştır ve bu yüzden yapım eki olmuştur.)

1.3. İyelik ekleri: Eklendiği isimlerin kime ait olduğunu ifade eder.
Örnek:
Kitabım, kitabın, kitabı, kitabımız, kitabınız, kitapları iyelik eklerini, ismin başına benim, onun, bizim, sizin, onların zamirlerini getirerek bulabiliriz.
1.4. İlgi ekleri (Tamlama Ekleri): “ın, in, un, ün” biçimindedir. Belirtili isim tamlaması kurar.
Örnek:
kapı-n-ın kol-u, müdür-ün oda-sı

1.5. Eşitlik Eki: “-ca,-ce” biçimindedir.
Örnek:
Sence bu doğru mu?

Çocukça davranma
1.6. Ek eylem Ekleri: İsim soylu sözcükler yüklem yapma göreviyle kullanılan eklerdir.
Örnek: iyi-y-im, iyi-sin, iyi-dir, iyi-y-iz, iyi-siniz, iyi-dirler

2. Fiil Çekim Ekleri
2.1. Zaman ekleri (Bildirme Kipleri): Fiillerde hareketin yapıldığı zamanı bildirir.
Örnek: gel-miş (Duyulan geçmiş zaman)
oku-du (Görülen geçmiş zaman)
gid-i-yor (Şimdi geçmiş zaman )
yat-acak (Gelecek geçmiş zaman)
Şimdi gelir (Geniş geçmiş zaman)

2.2. Dilek kipleri: Fiillerde dilek, şart, istek, gereklilik… gibi anlamları karşılayabilmek için getirilen kip ekleridir.
Örnek: Gider-se-m gelmem (Dilek-şart kipi)
Biraz daha oturayım (İstek kipi)
Ders çalışalım (İstek eki)
Artık git-meli-y-im (Gereklilik kipi)
Bunları da oku-sun (Emir eki)
Dışarı çıkın (Emir eki)
2.3. Şahıs Ekleri: Fiildeki eylemi gerçekleştiren şahsı belirtmek için getirilen eklerdir. Fiillerde kip eklerinden sonra gelirler.
Örnek:
Geliyor-um, çalışmalı-sın, yaptı-, okusa-k, üzülür-üz, koşacak-sınız, yürüdü-ler

BAKINIZ

İsim Çekim Ekleri
Fiil Çekim Ekleri



SorCevaplayak 8 Aralık 2010 17:23

Çekim Ekleri
Sözcüklerin anlamlarını değiştiremeyen ve onları durum, zaman, nicelik, kişi bakımından birbirine bağ­layarak cümlenin oluşmasını sağlayan eklerdir. Bu ekler sözcüğün anlamını ve türünü değiştirmeyip, ge­nellikle sözcüğün cümle içindeki görevini belirler.Başlıca çekim ekleri şunlardır:

1- AD DURUM EKLERİ
"-İ, -e, -de, -den": Bu ekler sözcükleri ve sözcük gruplarını eyleme anlam ilgileriyle bağlamak görevini üstlenir. Ad ya da ad soylu sözcüklere getirilir.
a) "-i" eki: Adlara belirlilik kazandırır. Geldiği sözcü­ğü, eyleme genellikle belirtili nesne olarak bağlar.
ÖRNEK Önündeki yazıyı yavaş yavaş okudu.

b) "-e" eki: Adları, eyleme genellikle yaklaşma, yö­nelme ilgisiyle bağlar. Bu eki alan sözcük ve sözcük grupları, cümlede genellikle dolaylı tümleç görevini üstlenir.
ÖRNEKHaberi alır almaz eve gitti.

c) – de eki: bu eki alan ad eylemle yer,bulunma ilgisi kurar.Bu ekialan adlarcümlede genellikle dolaylı tümleç görevini üstlenir.
ÖRNEK Bütün gün odamda ders çalıştım.

d) "-den" eki: Bu eki alan adlar, yüklemle çıkma, uzaklaşma ilgisi kurar. Bu ekleri alan adlar cümlede genellikle dolaylı tümleç görevi üstlenir.
ÖRNEKAnnem bu akşam Adana'dan gelecek.

2- TAMLAMA EKLERİ Adları anlam ilgisiyle birbirine bağlayan eklerdir. Ad ya da ad soylu sözcüklere getirilir.
a) Tamlayan Ekleri: -in, -in, -un, -ün (-nın, -nin, -nun, -nün)
b) Tamlanan Ekleri: -ı, -i, -u, -ü (-sı, -si, -su, -sü)
ÖRNEK Ev-in mutfağ-ı Kapı-nın boya-sı

3- ÇOĞUL EKLERİ"-ler, -lar": sözcüklere nicelik (azlık-çokluk) anlamı katar. Hem adlara hem de eylemlere getirilir.
ÖRNEK Bardak-lar, çiçek-ler, çocuk-lar, gidecek-ler...

4- İYELİK EKLERİ"-im, -in, -i, -imiz, -iniz, -leri": Adlara sahiplik, aitlik anlamı katan, onların sahiplerini gösteren eklerdir. Ad ya da ad soylu sözcüklere getirilir.
ÖRNEK kalem-im kalem-imiz kalem-in kalem-iniz kalem-i kalem-leri

5. İLGİ EKİ (ki)Tamlayan ekinden sonra gelen ve tamlanan duru­mundaki sözcüğün yerini tutan ektir. Bu eke ilgi za­miri de denir.
ÖRNEK senin arkadaşın-seninki onunki evinki vb…

6- ZAMAN EKLERİ"-miş, -di, -yor, -acak, -r": Eylemlere zaman anlamı katan eklerdir. Eylemlere getirilir.
ÖRNEK Git-miş, git-ti, gid-i-yor, gid-ecek, gid-er

7- GEREKLİLİK KİPİ EKİ"-meli, -malı": Eylemlere getirilir.
ÖRNEK söyle-meli, git-meli, bak-malı, al-malı...

8- DİLEK-ŞART KİPİ EKİ "-sa, -se": Ad ve eylem­lere getirilir.
ÖRNEK Çalış-sa, oku-sa, iç-se, otur-sa, temiz-se...

9- İSTEK KİPİ EKİ
"-e, -a": Eylemlere getirilir.
ÖRNEK Çalış-a-y-ım, gel-e-sin, al-a-ma-dı, söyle-y-e-lim

10- KİŞİ EKLERİ"-im, -sin, - iz, -siniz, -ler": Eylem kök ve gövdelerine kişi anlamı katan eklerdir. Eylemlere getirilir.
ÖRNEKokuyacağ-ım okuyacağ-ız okuyacak-sın okuyacak-sınız okuyacak okuyacak-lar

11. OLUMSUZLUK EKİ
(- me / - ma): Eyleme olum­suz anlamı katan eklerdir.
ÖRNEK gelmedi okumamış

12. SORU EKİ (mı): Geliyor mu Okuyor musun

13- EKEYLEM EKLERİ: "-miş, -di, -se, -im, -sin, -dir, -iz, -siniz, -dirler" ad ya da ad soylu sözcükleri yargı bildirir hale getiren ve onlara cümlede yüklem görevini üstlendiren eklerdir.


Safi 1 Nisan 2016 21:07

1 ek
Çekim Ekleri
Alıntıdaki Ek 46538

Türkçede sözcükleri, isim soylu sözcükler ve eylemler diye ikiye ayırmıştık. Buna göre, isim soylu sözcüklere gelen çekim eklerine “isim çekim eki”, fiillere gelen çekim eklerine “fiil çekim eki” denir.
A. İsim Çekim Ekleri
1. Hal (Durum) Ekleri
  • Yaklaşma Durumu Eki
  • Bulunma Durumu Eki
  • Ayrılma Durumu Eki
  • Belirtme Durumu Eki
2. İyelik Ekleri
3. Tamlayan Eki
4. Çoğul Eki
5. Eşitlik Eki
6. Vasıta Eki
7. Ekeylem
8. Soru eki

B. Fiil Çekim Ekleri
1. Kip Ekleri
2. Kişi Ekleri
3. Ekeylem
4. Soru Eki

İsim Çekim Ekleri

İsim soylu sözcüklere gelerek onların anlamlarını değiştirmeden çekimleyen eklerdir.
1. Hal (Durum) Ekleri

a. Yaklaşma Durumu Eki (-e, -a)
Genel olarak eklendiği adlarla birlikte cümleye yaklaşma ve yönelme anlamı katar.
  • Ahmet çarşıya gitmiş.
Eklendiği sözcüklerle cümleye başka anlamlar da katar.
  • Akşama parkta buluşalım. (zaman)
  • Arkadaşına bir hediye aldı. (aitlik)
Ad soylu sözcükleri ilgeçlere bağlar.
  • okula doğru, her şeye rağmen, sabaha karşı…
İkileme kurabilir.
  • Onunla yüz yüze görüşmelisin.
Not: İkileme kuran yönelme durum eki “-e, -a”, bağ-fiil yapan “-e, -a” ekiyle karıştırılmamalıdır.
  • Onlar koşa koşa gitti.
  • Onlar yan yana oturdu.
Birinci cümlede “koşa koşa” ikilemesi bağfiildir. Çünkü eylemden (koş-) türemiştir. Bu sözcüklere eklenen “-e,-a” eki bağfiil oluşturan yapım ekidir, ikinci cümlede ise, “yan yana” ikilemesi bağfiil değil, ad soylu bir ikilemedir. Çünkü “yan” sözcüğü ad soylu sözcüktür ve bu ikilemeye eklenen “-e,-a” eki yönelme durumu ekidir.

b. Bulunma Durumu Eki (-de, -da, -te, -ta)

Genel olarak eklendiği adlarla birlikte cümleye “bulunma, bir yerde var olma” anlamı katar.
  • Çocuklar bahçede oynuyor.
Eklendiği sözcüklerle cümleye başka anlamlar da katar.
  • Çocukluğunda çok yaramazmış. (zaman)
  • Valiyi herkes ayakta karşıladı. (durum)
İkileme kurabilir.
  • İkide bir hasta oluyor, devamsızlık yapıyor.
Eklendiği sözcüğün anlamını değiştirip yeni bir sözcük türeterek yapım eki görevinde kullanılabilir.
  • Döneminin gözde sanatçılarındanmış.
  • Hiç çalışamadım, sözde sabaha kadar çalışacaktım.
c. Ayrılma Durumu Eki (-den, -dan, -ten, -tan)
Genel olarak eklendiği adlarla birlikte cümleye “ayrılma, bir yerden uzaklaşma” anlamı katar.
  • Az önce kitapçıdan çıktı.
Eklendiği sözcüklerle cümleye başka anlamlar da katar.
  • Geceden yola çıkalım ki törene yetişelim. (zaman)
  • Baş ağrısından hiç ders çalışamamış. (sebep)
  • Araba aniden durdu. (durum)
Az da olsa, eklendiği sözcüğün anlamını değiştirip yeni bir sözcük türeterek yapım eki görevinde de kullanılır.
  • Dün seyrettiğimiz, çok sıradan bir maçtı.
  • İki arkadaş sudan bir nedenle kavga etmiş.
İkileme kurabilir.
  • Hastamız, günden güne iyileşiyor.
Tamlayan eki görevinde kullanılır.
  • Öykülerimden birkaçını yayımlamadım. (Öykülerimin birkaçı)
d. Belirtme Durumu Eki (-ı, -i, -u, -ü)
Yükleme durum eki de denir. Cümlelerde nesneyi yani yüklemdeki işten etkilenen varlığı belirtir. Yükleme sorulan “neyi, kimi” sorularının cevabı olan sözcüklerde bu eki görebiliriz.
  • Duvarı beyaza boyamış, (neyi boyamış / duvarı)
  • Oyuncakları odanızdan toplayın. 

2. İyelik (Tamlanan) Ekleri (-m, -n, -i, -miz, -niz, -leri)

Adlara gelerek onlara aitlik anlamı katan, onların neye, kime ait olduğunu belirten eklerdir. Ünsüzle biten bir sözcüğe geldiğinde iyelik ekleri şu şekilde karşımıza çıkar:
  • defterim 1.tekil kişi iyelik eki
  • defter-in 2.tekil kişi iyelik eki
  • defter-i 3.tekil kişi iyelik eki
  • defter-imiz 1.çoğul kişi iyelik eki
  • defter-iniz 2.çoğul kişi iyelik eki
  • defter-leri 3.çoğul kişi iyelik eki
Ünlüyle biten bir sözcüğe geldiğinde ise iyelik ekleri şu şekilde karşımıza çıkar:
  • araba-m
  • araba-n
  • araba-s-ı
  • araba-mız
  • araba-nız
  • araba-ları
Not: İyelik eki olan “-/, -/’, -u, -ü” ile, durum eki olan “-/, -i, -u, -ü” birbirine karıştırılmamalıdır.
  • Defter -i dün okulda kalmış.
  • Defter – i bu masanın altında buldum.
Birinci cümlede “defter” sözcüğüne gelen “-i” eki bu sözcüğe aitlik anlamı katmıştır, yani defter sözcüğünün bir varlığa ait olduğunu belirtmiştir. Bu yüzden bu cümlede “-i” eki, iyelik ekidir. İkinci cümlede ise “defter” sözcüğüne gelen “-i” eki aitlik anlamı katmamış, bu sözcüğü cümlede nesne durumuna getirmiştir. Bu yüzden bu cümlede “-i'” eki, durum ekidir.
Ad tamlamalarında tamlanana gelen ek, iyelik ekidir. Bu yüzden bu ekin diğer bir adı da “tamlanan” ekidir
“Gülün yaprağ-ı, gül reçel-i” tamlamalarında tamlanan olan “yaprak, reçel” sözcüklerine “-ı, -i” iyelik eki getirilerek belirtili ve belirtisiz ad tamlaması oluşturulmuştur.

3. Tamlayan Eki (-ın. -in, -un, -ün, -im)

Ad tamlamalarında tamlayan olan sözcüklere gelerek belirtili ad tamlaması oluşturduğundan tamlayan eki olarak adlandırılır. Kaynaştırma ünsüzüyle birlikte “-nın, -nin, -nun, -nün” şeklinde de kullanılır.
  • Bahçenin kapısı açıktı.
  • Selim’in kardeşi okula gitmemiş.
  • Yarınki geziden onların haberi yokmuş.
  • Bizim evimiz buraya biraz uzak.
Adıllara gelerek ilgeç grubu oluşturur.
  • Senin için geldik.
  • Onun gibi çalışmalısın.
  • Sizin kadar çalışkan olanını görmedim.
Adılları ve adları eylemlere bağlar.
  • Bu kitap senin olsun.
  • Büyük ödül Ahmet’in oldu.
  • Bu sene kupa bizim olacak.
Not: Tamlayan eki, “ben ve biz” kişi adıllarına geldiğinde “-im” şeklinde yazılır.
  • Ben – im kalemim
  • Biz – im okulumuz
Bu iki örnekte görüldüğü üzere “ben” ve “biz” adılları, tamlayan ekini “-im” şeklinde almıştır. Tamlayan eki olan “-im”, iyelik eki olan “-ım, -im, -um, -üm” ekiyle karıştırılmamalıdır.
İyelik eki olan “-ın, -in, -un, -ün” eki ile tamlayan eki olan “-m,-in, -un, -ün” eki birbirine karıştırılmamalıdır.
  • Kalem-in ucu kırılmış.
  • Kalem-in çok güzelmiş.
Birinci cümlede “kalem” sözcüğü, “-in” eki alarak tamlayan olmuştur. Bu yüzden bu cümlede “-in” eki tamlayan ekidir. İkinci cümlede ise “”kalem” sözcüğü, “-in” ekini alarak ikinci kişiye (senin kalemin) ait olmuştur. Bu yüzden bu cümlede “-in” eki iyelik ekidir.

4. Çoğul Eki (-lar, -ler)

Eklendiği sözcüklere çokluk anlamı katar.
  • Bu çiçekler çok güzel.
  • Yapraklar yavaş yavaş dökülüyordu.
Eklendiği sözcüklere başka anlamlar da katar.
  • Dünyaları kazansa gözü doymaz. (abartma)
  • Selim Beyler henüz gelmedi. (saygı)
  • Fuzuli’ler, Baki’ler kolay yetişmiyor. (benzerleri, gibi)
Not: “-ler, -lar” eki aile adı oluşturarak yapım eki görevinde de kullanılır. Bu durumda “-ler, -lar” eki yazım kuralı gereği, kesme işaretiyle ayrılmaz.
  • Ayşeler yarın İzmir’e gidiyor.


Safi 1 Nisan 2016 21:11

5. Eşitlik Eki (-ca, -ce, -ça, -çe)
Cümleye çeşitli anlam ilgileri katar.
  • O çocukça davranıyor. (gibi, eşitlik)
  • Sınıfta sessizce oturuyor. (şekilde)
  • Sence bu durumda ne yapmalıyım? (görecelik)
  • Okulca geziye gittik. (birliktelik)
  • Bakanlıkça şu kararlar alındı. (tarafından)
  • Aylarca bir mektup yazmadı. (boyu, süresince)
  • Elinde kalınca bir sopa vardı. (küçültme)
6. Vasıta Eki (-la, -le):
Cümleye çeşitli anlam ilgileri katar.
  • İzmir’e trenle gitmiş. (vasıta, araç)
  • Elmayı bıçakla soydu. (gereç)
  • Çarşıya annesiyle gitti. (birliktelik)
  • Sınavı heyecanla bekliyor. (durum)
  • Gürültüyle yatağından fırladı. (sebep)
7. Ekeylem (-dı, -mış, -se, -dır)
Ekeylemle birlikte kullanılan kip ekleri (-dı, -mış, -se, -dır) ad soylu sözcüklere eklenerek kullanıldığında isim çekim eki olur.
  • Hava dün güzeldi. (ekeylemin -di’li geçmiş zaman kip eki)
  • Onlar çok iyiymiş. (ekeylemin -miş’li geçmiş zaman kip eki)
  • Hastaysan yarın görüşelim. (ekeylemin şart kipi eki)
  • Orada havalar yağmurludur. (ekeylemin geniş zaman eki)
8. Soru Eki (mı, mi, mu, mü)
Bu ek kendisinden önceki sözcükten ayrı yazılır. Adlara gelerek cümleye soru anlamı katar. Kendisinden sonra gelen ekler ise bitişik yazılır.
  • Dünden beri yorgun musun? (soru)
Cümleye çeşitli anlam ilgileri de katar.
  • İyi mi iyi bir insandır o. (pekiştirme)
  • Bunu da mı yapacaktın! (şaşırma)

Fiil Çekim Ekleri
Fiillere gelerek anlamlarını değiştirmeden veya şahıs bildiren eklerdir.

1. Kip Ekleri
Eylemlere değişik zaman ve anlam ilgileri katan eklerdir.
  • gel – i – yor (şimdiki zaman kipi eki) 
  • gel – ecek (gelecek zaman kipi eki)
  • gel – di (görülen geçmiş zaman kipi eki)
  • gel – miş (öğrenilen geçmiş zaman kipi eki)
  • gel – ir (geniş zaman kipi eki)
  • gel – meli (gereklilik kipi eki)
  • gel – se (dilek-şart kipi eki)
  • gel – e – yim (istek kipi eki)
2. Kişi (Şahıs) Ekleri
Eylemlere kip eklerinden sonra gelerek eylemi kimin yaptığını gösteren eklerdir.
  • geldi – m gelmiş – im (1. tekil kişi eki)
  • geldi – n gelmiş – sin (2. tekil kişi eki)
  • geldi gelmiş (3. tekil kişi eki)
  • geldi – k gelmiş – iz (1. çoğul kişi eki)
  • geldi – niz gelmiş – siniz (2. çoğul kişi eki)
  • geldi – ler gelmiş – ler (3. çoğul kişi eki)
3. Ekeylem
Ekeylem ile birlikte kullanılan kip ekleri, eylemlere geldiğinde bileşik zamanlı eylem oluşturur ve bu kullanımlarıyla fiil çekim eki olur.
  • gelir – di (hikâye bileşik çekim)
  • gelir – miş (rivayet bileşik çekim)
  • gelir – se (şart bileşik çekim)
4. Soru Eki
Eylemlerin sonuna gelerek cümleye soru anlamı katar.
  • Yarın arkadaşlarla buluşalım mı?
Cümleye değişik anlam ilgileri katar.
  • O konuştu mu herkes susardı. (zaman)
  • Planlı çalıştın mı bu sınavı kazanırsın. (koşul)


kaynak: Edebiyat Ögretmeni


Safi 1 Nisan 2016 23:05

Hal Ekleri
İsim soylu sözcüklere gelerek onların yüklemle ya da diğer sözcüklerle ilgilerini sağlayan eklerdir. Bunları şu şekilde inceleyebiliriz.
1. i hal eki (yükleme hali)
  • “Ev – i gördüm.”
  • “Odun – u yardım.” cümlelerinde kullanılan eklerdir. Fiilin neyi etkilediğini gösterir. Fiile sorulan “kimi, neyi” sorularına cevap verir.
2. e hal eki (yönelme hali)

DEVAMI
Hal Ekleri (Durum Ekleri)



Saat: 02:34

©2005 - 2024, MsXLabs - MaviKaranlık