1982 anayasas�nda temel hak ve �zg�rl�klerimiz nelerdir?

Al�nt�:

By_Dark adl� kullan�c�dan al�nt� (Mesaj 1522129)

Yard�m edin �devim varda

1982 ANAYASASI’NDA TEMEL HAK VE �ZG�RL�KLER

1982 Anayasas�nda temel hak ve h�rriyetler anayasan�n ikinci k�sm�nda d�zenlenmi�tir. “Genel h�k�mler” ba�l�kl� birinci b�l�mde temel hak ve �zg�rl�kleri �zelli�ihttps://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif s�n�rlanmas�https://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif k�t�ye kullan�lmamas�https://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif durdurulmas� ve yabanc�lar�n durumu h�kme ba�lanm��t�r ( m.12-16). Bu ilk b�l�mden sonra anayasa temel hak ve �zg�rl�kleri Jellinek’in kamu haklar� ayr�m�na uygun olarak ��e ay�rm��t�r; Ki�inin Haklar� ve �devlerihttps://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif Sosyal ve Ekonomik Haklar ve �devlerhttps://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif Siyasi Haklar ve �devler.
Ki�inin Haklar� ve �devleri ( m. 17–40): Bu hak ve �zg�rl�klerin hepsi Jellinek’in haklar tasnifinde “negatif stat� haklar�” niteli�indedir. Yani bu haklarhttps://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif devlete bir �ey yapmamahttps://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif ki�inin alan�na m�dahalede bulunmama �devini y�kler.
Sosyal ve Ekonomik Haklar ve �devler (m. 41–65): Bu hak ve h�rriyetler Jellinek’in haklar tasnifinde “pozitif stat� haklar�” niteli�indedir. Bu haklar�n ger�ekle�mesi i�in devletin olumlu bir edimde bulunmas� gerekir. Ancak bu b�l�mde yer alan haklar�n baz�lar� (�rne�in; m. 48https://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif50https://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif51https://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif54…) negatif veya aktif stat� hakk� niteli�indedir .
Siyasi Hak ve �devler (m. 66–74): Bu haklar ise Jellinek’in haklar tasnifinde “aktif stat� haklar�”na tekab�l etmektedir. Bu haklar ve h�rriyetlerhttps://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif ki�ilerin devlet y�netimine kat�lma v siyasal faaliyette bulunma haklar�d�r ki; burada ki�i aktif rol oynad�� i�in bu haklar�n ad� “aktif stat� haklar�” d�r. Bu hak ve h�rriyetlerden sadece vatanda�lar yararlanabilirhttps://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif bu nedenle bunlara “vatanda�l�k haklar�” da denir.

1982 anayasas� bu haklar� ve �zg�rl�kleri tan�m�� olmakla beraberhttps://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif h�rriyet-otorite dengesinde se�imini otoriteden yana yapm��t�r. 12 Eyl�l 1980 �ncesine tepki olarak 1982 Anayasas�https://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif h�rriyet – otorite ili�kisinde otoriteye �ncelik verip �zg�rl�kleri arka planda tutanhttps://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif daha az kat�l�mc� bir d�zen �n g�rm��t�. Yani s�n�rlama kuralhttps://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif �zg�rl�kler ise istisna idi .

Temel haklar ve �zg�rl�kler s�z konusu oldu�unda bunlar�n hangi esaslarla s�n�rlanaca�� 1961 ve 1982 anayasalar�nda en �ok tart��lan konulardan biriydi. Bilindi�i gibi b�t�n toplumlarda temel hak ve �zg�rl�klerin d�zenlenmesi ya da s�n�rlanmas� hukuki bir zorunluluktur. Zira d�zenleme bir hak ve h�rriyetten yararland�rma amac�yla yap�l�rhttps://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif s�n�rlama ise bir hak ve �zg�rl��n k�t�ye kullan�lmas�n� engellemek i�in yap�l�r. Zaten bu hak ve h�rriyetlerin �zelliklerinden kaynaklanan do�al s�n�rlar vard�r. Bir hak ve h�rriyetin kullan�m alan� d��nda kalan hususlarhttps://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif o hak ve h�rriyetin koruma alan� d��nda kal�r.

1982 anayasas� temel hak ve �zg�rl�klerin s�n�rland�r�lmas� ve durdurulmas� konusunda 1961 anayasas�yla benzer bir sistem �ng�rm��t�. Yani her maddenin kendine �zel s�n�rlama sebepleri vard� ve bunun yan�nda t�m temel hak ve �zg�rl�kler i�in ge�erli olan genel s�n�rlama sebepleri vard�. �ng�r�len s�n�rlama sistemi d�hilinde Anayasan�n 13. maddesinde belirtilen genel s�n�rlama sebepleri ve anayasa maddelerinde bulunan �zel s�n�rlama sebepleri ile ola�an ve ola�an�st� durumlarda k�smen veya tamamen durdurulabiliyordu.

TEMEL HAK VE �ZG�RL�KLER�N SINIRLANDIRILMASI S�STEM�

Anayasam�z temel hal ve �zg�rl�klerin s�n�rland�r�lmas� sisteminde iki farkl� d�nem ve bu d�nemler i�in iki farkl� s�n�rlama �artlar� �ng�rm��t�r. Ola�an d�nemlerde temel hak ve �zg�rl�klerin s�n�rland�r�lmas� sistemi Anayasam�z�n “Temel Hak ve H�rriyetlerin S�n�rlanmas�” ba�l�kl� 13. maddesindehttps://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif ola�an �st� hal rejimlerinde temel hak ve �zg�rl�klerin s�n�rland�r�lmas� sistemi ise Anayasam�z�n “Temel Hak ve H�rriyetlerin Kullan�lmas�n�n Durdurulmas�” ba�l�kl� 15. maddesinde d�zenlenmi�tir.

Ola�an D�nemlerde Temel Hak ve �zg�rl�klerin S�n�rland�r�lmas�

Anayasam�z ola�an d�nemlerde temel hak ve �zg�rl�klerin s�n�rland�r�lmas� sistemi Anayasam�z�n “Temel Hak ve H�rriyetlerin S�n�rlanmas�” ba�l�kl� 13. maddesinde d�zenlemi�tir.

3 Ekim 2001 de�i�ikli�i ile 13 maddeden genel s�n�rlama sebepleri t�m�yle ��kart�ld� ve temel hak ve �zg�rl�kler sadece ilgili maddede belirtilen sebeplere dayan�larak s�n�rland�r�labilecekti.

13. maddenin eski hali (2001 anayasa de�i�ikli�inden �nceki hali ) ��yleydi;
“temel hak ve h�rriyetlerhttps://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif Devletin �lkesi ve milletiyle b�l�nmez b�t�nl��n�nhttps://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif milli egemenli�inhttps://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif Cumhuriyetinhttps://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif milli g�venli�inhttps://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif kamu d�zenininhttps://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif genel asayi�inhttps://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif kamu yarar�n�nhttps://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif genel ahlak�n ve genel sa�l��n korunmas� amac� ile… s�n�rlanabilir”

13. maddenin �ng�rd�� s�n�rlama sebepleri �unlard�;

1) Devletin �lkesi ve milletiyle b�l�nmez b�t�nl��
2) Milli egemenlik
3) Cumhuriyetin korunmas�
4) Milli g�venlik
5) Kamu d�zeni
6) Genel asayi�
7) Kamu yarar�
8) Genel ahlak
9) Genel sa�l�k

2001 de�i�ikli�iyle 13. madde bir s�n�rlama maddesi de�il temel hak ve �zg�rl�kler i�in bir g�vence maddesi haline gelmi�tir. Maddenin yeni hali temel hak ve �zg�rl�klerin s�n�rland�r�lmas�nda getirdi�i �artlar �unlard�r;

1) S�n�rlama kanunla olmal�d�r.
2) S�n�rlama anayasan�n ilgili maddesinde belirtilen sebeplere ba�l� olmal�d�r.
3) S�n�rlama Anayasan�n s�z�ne ve ruhuna uygun olmal�d�r.
4) S�n�rlama demokratik toplum d�zenine ayk�r� olmamal�d�r.
5) S�n�rlama temel hak ve h�rriyetlerin �zlerine dokunmamal�d�r.
6) S�n�rlama laik Cumhuriyetin gereklerine ayk�r� olmamal�d�r.
7) S�n�rlama �l��l�l�k ilkesine ayk�r� olmamal�d�r.

“Madde 13. –Temel hak ve h�rriyetlerhttps://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif �zlerine dokunulmaks�z�n yaln�zca Anayasan�n ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere ba�l� olarak ve ancak kanunla s�n�rlanabilir. Bu s�n�rlamalarhttps://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif Anayasan�n s�z�ne ve ruhunahttps://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif demokratik toplum d�zeninin ve laik Cumhuriyetin gereklerine ve �l��l�l�k ilkesine ayk�r� olamaz “.

Anayasan�n bu h�km� do�rultusunda anayasam�z�n temel hak ve �zg�rl�klerin s�n�rlanmas� i�in arad�� ko�ullar� inceleyelim;

1- S�n�rlama temel hak ve �zg�rl�klerim �zlerine dokunmamal�d�r: 3 Ekim 2001 tarihli anayasa de�i�ikli�i ile 1961 anayasas�n�n benimsedi�i “hakk�n �z�ne dokunma yasa��”na geri d�n�lm��t�r. Buna g�re temel hak ve h�rriyetler kural olarak s�n�rland�rabilecek; ama s�n�rlan�rken bilehttps://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif bu temel hak ve h�rriyetin tamam� ortadan kald�r�lamayacakt�r; zira bu temel hak ve h�rriyetin s�n�rland�r�lamayacak bir �z� vard�r . Yaln�z “Hakk�n �z�” kavram� olduk�a belirsiz bir kavramd�r. Bir hakk�n �z�n�n nerede ba�lay�phttps://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif nerede bitti�i objektif olarak bilinemez; ama doktrinde hakk�n �z� kavram� �u �ekilde tan�mlanm��t�r: “Bir hak veya h�rriyetin �z�https://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif onun vazge�ilmez unsuruhttps://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif dokunuldu�u takdirde s�z konusu h�rriyeti anlams�z k�lacak olan asli �ekirde�idir” .

2- S�n�rlama Anayasan�n ilgili maddesinde belirtilen sebeplere ba�l� olmal�d�r: 13. maddenin eski �eklihttps://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif temel hak ve �zg�rl�klerin s�n�rland�r�lmas� sebebi olarak “genel s�n�rlama sebepleri” ve “�zel s�n�rlama sebepleri” olarak iki t�r sebep �ng�rm��t�. 3 Ekim 2001 tarihli de�i�iklik ile bu maddeden genel s�n�rlama sebepleri tamamen ��kar�ld�. Bir temel hak ve �zg�rl�khttps://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif ancakhttps://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif o temel hak ve h�rriyetin anayasada d�zenlendi�i maddede bir s�n�rlama sebebi �ng�r�lm�� ise s�n�rland�r�labilecektir. Bu s�n�rlama sebeplerihttps://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif kendi ge�tikleri maddede d�zenlenen temel hak ve h�rriyet i�in ge�erlidir. Yanihttps://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif yasama organ� bir �zel s�n�rlama sebebine dayanarak sadece bu sebebin �ng�r�ld�� temel hak ve h�rriyeti s�n�rland�rabilir. �rne�in anayasan�n yerle�me ve seyahat �zg�rl��n�n d�zenlendi�i 23. maddede “genel sa�l�k” sebebi yer almad��na g�rehttps://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif seyahat h�rriyetinin bu sebeple s�n�rland�r�lmas�(mesela karantina ilan edilmesi) anayasaya ayk�r� olur .

3- S�n�rlama kanunla olmal�d�r: Anayasan�n 13. maddesinde “temel hak ve h�rriyetler... kanunla s�n�rlanabilir”. H�km� vard�r. Yanihttps://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif temel hak ve h�rriyetlerhttps://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif kanun h�km�nde kararnameylehttps://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif t�z�klehttps://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif y�netmelikle veya di�er idari i�lemlerle s�n�rland�r�lamaz. Temel hak ve �zg�rl�klerin kanunla s�n�rland�r�lmas� ilkesihttps://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif temel hak ve �zg�rl�kler alan�nda y�r�tmenin d�zenleyici i�lem yapamayaca�� anlam�na gelmez. Y�r�tme organ� bir kanuna dayanmak �art�yla temel hak ve �zg�rl�kler alan�nda d�zenleme yapabilir. Ancakhttps://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif idarenin d�zenleyici i�lemleriyle kanunun �ng�rmedi�i bir s�n�rlama yap�lamaz.

4- S�n�rlama anayasan�n s�z�ne ve ruhuna ayk�r� olmamal�d�r: S�n�rlama anayasan�n s�z�ne ve ruhuna uygun olma zorundad�r. Bu �art �zellikle temel hak ve h�rriyetler i�in “ek g�venceler “ belirtilmi� olmas� durumunda �nem kazanmaktad�r. Ger�ekten anayasahttps://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif bir�ok hallerdehttps://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif sadece bir hak ve h�rriyeti tan�makla yetinmemi�; ayn� zamanda kanun koyucununhttps://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif o hak veya h�rriyeti d�zenlerken yapamayaca�� hususlar� da belirtmi�tir. Bunlar kanun koyucuya y�nelik yasaklama h�k�mleridir . Mesela bas�n�n sans�r edilememesi (m.28/1); siyasi parti kurman�n �nceden izin alma �art�na ba�lanamamas� (68/3) gibi. Dolay�s�ylahttps://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif anayasadaki ek g�vencelere ayk�r� bir kanuni d�zenlemehttps://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif elbette m�mk�n de�ildir. Ayr�ca s�n�rlaman�nhttps://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif anayasan�n sadece s�z�ne de�ilhttps://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif ruhuna yani anayasan�n b�t�n�ne ve ondan ��kan temel anlama da ayk�r� olmamas� gerekir.

5- S�n�rlama demokratik toplum d�zeninin gereklerine ayk�r� olmamal�d�r: Anayasam�z�n 13. maddesinde ge�en “Demokratik toplum d�zenin gerekleri” kriteri nas�l bir “demokratik toplumsal d�zen” �ng�r�yor. Doktrinde bu soruyla ilgili iki farkl� g�r�� bulunmaktad�r; bir g�r��e g�re bu deyimden ��kar�lmas� gereken “1982 Anayasas�n�n benimsedi�i demokrasi anlay��”d�r. Bir di�er g�r��e g�re ise bu deyim “�a�da� bat�l� demokrasi anlay��na” i�aret etmektedir. Nitekim Dan��ma Meclisi Anayasa Komisyonu gerek�esinde “genellikle kabul g�ren demokratik rejim anlay��”ndan s�z etmesi “demokratik toplum d�zeni” deyimiyle Anayasam�z�n bunlardan ikincisini kastetti�i a��kt�r.

6- S�n�rlama laik cumhuriyetin gereklerine ayk�r� olmamal�d�r: 3 Ekim 2001 tarihli anayasa de�i�ikli�inin getirdi�i bir yenilik de “laik Cumhuriyetin gerekleri” kavram�d�r. Eklenen bu ibare ile T�rkiye’nin laik d�zeni koruma konusundaki hassasiyetini ve kararl�l��n� vurgulay�c� niteliktedir .

Laik Devlet �lkesinin Gerekleri :

1. Devletin resmi bir dini olmamal�d�r.
2. Devlet b�t�n dinler kar��s�nda tarafs�z olmal�d�r.
3. Devlet b�t�n din mensuplar�na e�it davranmal�d�r.
4. Din kurumlar� ve Devlet kurumlar� birbirinden ayr� olmal�d�r.
5. Hukuk kurallar� din kurallar�na uymak zorunda olmamal�d�r.

Temel hak ve h�rriyetleri s�n�rland�ran bir tedbir yukar�da say�lan laikli�in gereklerine ayk�r� olmamal�d�r.

7- S�n�rlama �l��l�l�k ilkesine ayk�r� olamaz: �l��l�l�k ilkesihttps://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif s�n�rlamada ba�vurulan arac�n s�n�rlama amac�n� ger�ekle�tirmeye elveri�li olmas�n�; bu arac�nhttps://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif s�n�rlama amac� a��s�ndan gerekli olmas�n� ve ara�la amac�n �l��s�z bir oran i�inde bulunmamas�n� ifade eder .

Elveri�lilik ilkesi: S�n�rlamada ba�vurulan arac�nhttps://www.msxlabs.org/forum/images/smilies/virgul1.gif s�n�rlama amac�n� ger�ekle�tirmeye elveri�li olmas�n� ifade eder.
Gereklilik ilkesi: S�n�rlama amac�n� ger�ekle�tirmek i�in en yumu�ak arac�n yani temel hak ve h�rriyeti en az s�n�rlayan arac�n se�ilmesini gerektirir.
Oranl�l�k ilkesi: S�n�rland�rmayla ula��lmak istenen ama� ile s�n�rland�rmada ba�vurulan ara� �l��s�z bir oran i�inde olmamal�d�r.