Ya�mur maddeleri nas�l etkiler?

Do�a Olaylar�n�n Maddelere Etkisi

Yer y�z�n�n �ekli milyonlarca y�ldan beri �e�itli do�a olaylar� nedeniyle s�rekli
de�i�mektedir. D�� etkiler dedi�imiz ya�murlar , r�zgarlar, akar sular ve buzlanma gibi do�a olaylar� yer kabu�unu par�alam��, a��nd�rm��, de�i�mesine neden olmu�tur.

AKAR SULARIN ETK�S�
Yer y�z�n�n de�i�mesine etki eden kuvvetlerin en �nemlisi akar sulard�r. Akar sular ya�mur yada eriyen kar sular�n�n yerine e�imine uygun olarak akmas�yla olu�urlar. Akar sular yer �ekimine uygun olarak akarken ge�tikleri yerlerdeki kayalar� a��nd�r�r ve par�alar. Kayalarda kopar�lan bu par�alar ve kumlar denizlere do�ru s�r�klenirken �arpt�klar� kaya�lar� a��nd�r�rlar. Sel sular� yama�lardan h�zla akarken verimli topraklar� a��nd�r�r, s�r�kler.
Topra��n verimli b�l�m�n� yok eder. Bu olaya erozyon denir. Akar sular baz� b�lgelerde yumu�ak kayalar a��nd�rarak peri bacalar� denilen olu�uma neden olurlar. Yurdumuzdaki Kapadokya b�lgesinde bu t�r olu�malar vard�r.

R�ZGARIN ETK�S�

R�zgarda yery�z�n�n de�i�mesine neden olan etkenlerdir. �iddetli r�zgarlar�n savurdu�u kum, toprak gibi maddelerin do�al yap� �zerinde a��nd�rma etkisi vard�r. Yery�z�ndeki bir�ok de�i�im bu �ekilde olu�mu�tur. Ayr�ca r�zgar tora��n verimli b�l�m�n� a��nd�rarak erezyona neden olur.
R�zgar yerkabu�undaki de�i�melere neden oldu�u gibi tarihi yap�lar�n da a��nmas�nda �nemli bir rol oynar. Yery�z�ndeki bir�ok yap� bu nedenle yok olmu�tur.

BUZLANMA ETK�S�

Kaya�lar do�al etkiler sonucu �atlarlar. So�uk mevsimlerde bu �atlaklar�n aras�na giren ya�mur sular� donar. Donan sular gen�le�tikleri i�in kayalar�n par�alanmas�na neden olurlar. Bu durum s�reklilik g�sterdi�i i�in kaya�lar zaman i�inde par�alan�p, ufalan�rlar. Buzlanman�n etkisi so�uk iklime sahip yerlerde daha �ok g�r�l�r.
Ayr�ca kaya�lar�n aras�na giren ve orada b�y�y�p geli�en bitki k�kleri de par�alanmalar�na neden olurlar.

SICAKLIK DE��MLER�
Gece ve g�nd�z aras�ndaki farkl� maddeler �zerinde etkili olur. G�nd�z �s�narak geli�en, gece so�uyarak b�z�len kayalar zaman i�inde par�alan�r, ufalan�rlar.

B�LEL�M
Yery�z�n� de�i�tiren d�� etmenlerden ba�ka depremler, volkanik gibi i� etmenlerde vard�r.

Maddelere �s� verdi�imiz zaman s�cakl�� artar. Buna kar��l�k �s� kaybeden maddelerin s�cakl�� d��er, so�ur.
Is� ve s�cakl�k farkl� kavramlard�r. Is� bir enerji t�r�d�r. S�cakl�k termometreyle �l��len bir de�erdir. Is� ise kalorimetre kab�yla �l��l�r. Is�, maddeleri �e�itli y�nlerden etkiler. Is�nan maddeler genle�ir. So�uyan maddeler b�z�l�r. Yani �s� maddelerin hacmini de�i�tirir.

SICAKLI�IN �L��LMES�

Bir maddenin s�cakl��n� elimizle dokunarak anlayabiliriz ama �l�emeyiz. Bir maddenin s�cak, so�uk yada �l�k olu�u duruma ve ki�iye g�re de�i�ebilir. Bunu ��yle anlayabiliriz. Birinde so�uk, birinde s�cak, birinde �l�k su olan �� kap alal�m elimizin birini s�cak di�erini so�uk su olan kapta tutal�m. Sonra her iki elimizi de �l�k suya dald�ral�m. Il�k su s�cak sudan elimize so�uk, so�uk sudan ��kan elimize s�cak gelecektir.
S�cakl�k termometre ile �l��l�r. Termometreler, �s�nan maddelerin genle�mesi so�uyan maddelerin b�z��mesi ilkesine g�re �al��rlar. Alkoll�, cival�, dijital ve metal termometreler vard�r. S�v� termometrelerin i�inde bulunan s�v�, s�cakl�k y�kseldik�e s�cakl�k genle�ir ve ince boruda y�kselir. So�udu�u zaman ise bunun tam tersi ger�ekle�ir ve s�v� ince borudan a�a�� do�ru iner. Termometrenin �zerinde bulunan �izgilerden ve say�lardan yaralanarak s�cakl�klar� anlayabiliriz.
Termometreler �e�itli �ekillerde derecelendirilirler. Yurdumuzda ve bir�ok �lkelerde celsius ( selsiyus ) derecesi kullan�l�r. Celsius derecesi ‘C sembol� ile g�sterilir.
Termometrede g�r�len 25’C “ yirmi be� derece selsiyus “ olarak ifade edilir.
S�v�l� termometrelerin oda termometresi hasta termometresi, laboratuar termometresi gibi �e�itleri vard�r. Bu termometre s�v� olarak alkol yada civa kullan�l�r.
Metal termometreler s�v� termometrelerin kullan�lamad�� y�ksek s�cakl�ktaki yerlerde kullan�l�r.

B�LEL�M
Termometrelerin suyun donma ve kaynama noktalar�na g�re derecelendirilirler. �� e�it derecelendirme vard�r.
Celcius : celcius derecelendirilmesinde suyun kaynama noktas� 100’C, donma noktas� 0’C dir.
Fhrenheit ( Fahrenhayt ) : bu derecelendirmede suyun kaynama s�cakl�� 212 Fanrenheit, donma noktas� 32 Fanrenheit kabul edilir.
Reaumur ( Reom�r ) : Reom�r derecelendirilmesinde suyun donma noktas� 0’Reom�r, kaynama noktas� ise 80’Reom�r olarak kabul edilir.