Türkiye NATO'ya ne zaman ve nasýl üye olmuþtur?
 

Türkiye ve NATO.

II. Dünya Savaþý’ndan sonra Türk dýþ politikasýnýn temel doðrultularýndan biri, Batý Bloku’nun bütün örgütlenmelerinde yer almak biçiminde belirlendi. Ama NATO’ya üyelik için ilk baþvurusunu Nisan 1949’da yapan Türkiye’nin bu istemi, 11 Mayýs 1950’de toplanan ABD, Ýngiltere ve Fransa dýþiþleri bakanlan tarafýndan karara baðlanamadý. Türkiye’nin üyelik istemi yalnýzca Ýtalya tarafýndan desteklenirken, Ingiltere Türkiye’nin Ortadoðu çerçevesindeki bir askeri antlaþmada yer almasýnda ýsrar etti. Baþta Danimarka, Norveç ve Belçika olmak üzere öteki üyeler de Türkiye’nin Batý uygarlýðýnýn bir parçasý olmadýðý gerekçesiyle üyelik istemine karþý çýktýlar.

Türkiye’nin ikinci baþvurusu da Eylül 1950’deki NATO Konseyi’nce geri çevrildi. Daha sonra konseyin 21 Eylül 1951 tarihli bildirisiyle Türkiye ve Yunanistan NATO’ ya katýlmaya davet edildi. 17 Ekim 1951’de Londra’da imzalanan bir protokolle Türkiye ve Yunanistan’ýn NATO’ya üyeliði kabul edildi. Türkiye Büyük Millet Meclisi 18 Þubat 1952’de Türkiye’nin NATO’ya katýlmasýna karar verdi. Bundan sonra Türkiye ve ABD arasýnda NATO çerçevesinde yoðun bir ikili anlaþmalar aðý oluþturuldu. Türkiye topraklannda çok sayýda üs ve tesis kuruldu, ayrýca “Jüpiter” nükleer füzeleri, toplar ve mayýnlar yerleþtirildi. Türk Silahlý Kuvvetleri de ABD askeri normlarýna uyduruldu. Türkiye’nin NATO’yla iliþkileri 1960’lara deðin hemen hiçbir anlaþmazlýk doðmadan sürdü.

1960’lann ortalarýndan sonra Türkiye’de ABD’ye yönelik tepkilerin geliþmesi, ABD baþkaný Johnson’m Türkiye’nin Kýbrýs’a müdahalesini önlemek için Haziran 1964’te Baþbakan Ýsmet Ýnönü’ye gönderdiði mektup, Küba bunalýmýnda Türkiye’nin konumunun gündeme gelmesi, “Jüpiter” füzelerinin ABD’nin tek yanlý kararýyla sökülmesi, U-2 bunalýmý ve baþka geliþmeler Türkiye’nin NATO’ya üyeliðinin tartýþma konusu olmasýna yol açtý. Türkiye’nin NATO’dan saðladýðý yararlar ile üstlendiði yükümlülüklerin dengelenmesi hükümetlerin de benimsediði bir politika durumuna geldi. NATO içinde ABD ile Avrupa kanadý arasýnda daha dengeli bir tutum izlenmeye baþladý. Türkiye’nin Kýbrýs’a müdahalesinden (1974) sonra ABD’nin Türkiye’ye karþý uyguladýðý silah ambargosu Türkiye’nin NATO’yla iliþkilerinin yeniden sorgulanmasýna yol açtý. Türkiye, savunma giderlerine büyük kaynaklar ayýrdýðý halde yeterince yardým alamadýðýndan ve ordunun modernizasyon gereksinmelerinin karþýlanamadýðýndan yakýndý. Örgütün sorumluluk alanýnýn geniþletilmesine, Ortadoðu ve Körfez bölgesinin de bu alana katýlmasýna karþý çýkarak Avrupa kanadýyla birlikte hareket etti.

Türkiye’nin Kýbrýs’a müdahalesi nedeniyle 1974’te NATO’nun askeri kanadýndan çekilen Yunanistan, NATO Müttefik Kuvvetleri Baþkomutaný General Rogers’ýn adýný taþýyan plan doðrultusunda Türkiye’nin veto kullanmamasý üzerine, Ekim 1980’de yeniden askeri kanada döndü. Bu arada Yunanistan’a ait Limni Adasýný savunma planlarýna katmaya yanaþmayarak Türkiye’ ye yakýn bir tutum alan NATO, daha sonra en azýndan savaþ senaryolarýnda bu tutumunda bir deðiþikliðe yöneldi.

Türkiye’nin NATO’yla iliþkileri 1980’den sonra yeniden düzelme yoluna girdi. Ama Türkiye ile Yunanistan arasýndaki gerginlikler örgütün güney kanadýnýn iþlerliði konusunda kuþkulara ve tartýþmalara yol açtý. Soðuk Savaþ’ýn sona ermesiyle NATO’nun güney kanadýnýn ve Türkiye’nin stratejik öneminin azalabileceði düþünülürken, Sovyet blokunun ve SSCB’nin daðýlmasýyla Balkanlar’da ve Kafkaslar’da baþ gösteren istikrarsýzlýk ortamý NATO müttefiklerinin Türkiye’ye eskisinden daha çok ilgi göstermesine yol açtý. 1990’ larýn baþlarýnda NATO’nun bütünleþmiþ askeri yapýsýndaki personelin yüzde 15’i, tank toplamýnýn yüzde 11 ’i, jet uçaklarýnýn da yüzde 3,2’si Türkiye’de bulunmaktadýr.

DEVAMI NATO - Kuzey Atlantik Antlaþmasý Örgütü