[KK] Olas�l�k hangi alanlarda kullan�l�r?

MsXLabs (https://www.msxlabs.org/forum/)

- Cevaplanm�� (https://www.msxlabs.org/forum/cevaplanmis/)

- - Olas�l�k hangi alanlarda kullan�l�r? (https://www.msxlabs.org/forum/cevaplanmis/320809-olasilik-hangi-alanlarda-kullanilir.html)

Olas�l�k hangi alanlarda kullan�l�r?

�ans oyunlar� veya kumar oyunlar� olas�l�k kavramlar�n�n uygulanmas� i�in en do�al ortam ve s�re�ler sa�larlar. Bilinmektedir ki olas�l�k kavram�n�n geli�mesinde ilk teorik a��klamalar �ans oyunlar�n� a��klamak nedeniyle ortaya ��kart�lm��t�r.
Ancak modern zamanlarda, bir�ok pratik ve teorik alanda, olas�l�k kavram� ve bu kavrama ba�l� olarak geli�tirilen teoriler ve uygulamalar �ans oyunlar�n�n yan�nda �ok daha geni� alanlarda a��klama ve uygulama imk�nlar� sa�lamaktad�r. Burada �u olas�l�k uygulama alanlar�nin adlar� k�saca an�labilir:

�statistik:
�ok geni� bir bilim dal� olmakla beraber, ileri derece de �zellikle ileri sayisal veriler analizleri ve ��kar�msal analizlerde olas�l�k kavramlar� temel rol oynamaktad�r.

Oyun teorisi:
Iktisat incelemelerinde oyun teorisi ozellikle mikro-iktisat alan�nda �ok �nem kazanm��t�r ve olas�l�k kavramlar� bu analizlere temel sa�lamaktad�r.

Karar verme teorisi:
Belirsizlik ortamlar�nda karar verme analizi yap�lmas�nda ve bu rizikolu inceleme �evresinde karar verme y�ntemlerinin ortaya ��kart�lmas�nda olas�l�k kavramlar� �ok �nemli olup �zellikle Bayes teoremi uygulamalar� ve Bayes-tipi istatistiksel ��kart�msal analizler bu bilimsel alanda temel sa�lamaktad�r.

Bilimsel te�hisler:
T�pta, olas�l�k kuram� konularindan olan karar verme a�a�lar� ve Bayes teoremine dayanan anlizler kullan�larak te�his yapma y�ntemleri geli�tirilmi�tir. G�r�nt�lerin daha kolay anla��lmas� ve incelenmesi i�in astronimide, kriminolojide ve di�er goruntulerden sonu� ��kart�c� uygulamalarda Bayes-tipi olas�l�k kavramlar� �nemli rol oynamaktadir.

Fizik
Newton -tipi mekani�e dayanan deterministik evren kabul eden fizikte, �zellikle 20.y�zy�l ba��na kadar geli�tirilmi� olan klasik fizikte, e�er b�t�n �artlar bilinirse, olas�l�k kavramlar�na hi� yer bulunmamaktad�r. �rne�in, bu �e�it felsef� g�r��e g�re, bir rulet oununda e�er d�nd�ren elin, mekanizman�n, tekerlek sath�n�n t�m fiziksel �zellikleri eksiksiz olarak bilinip ��renebilinirse, bu t�rl� �ans oyununun sonucu deterministik olacaktir. Ancak bir olay hakk�nda eksiksiz bilgiye sahip olma pratik bak�mdan imk�ns�z olursa olas�l�k kavramlar� kullan�lmas� uygun olur. Gazlar hakk�nda kinetik teori prensip olarak o kadar karma��kt�r ki (�rne�in incelenen molek�l say�s�, civarlar�nda ve Avogardo sabiti say�s� benzemektedir ki) bunlarin incelemesi ancak istatistiksel olarak m�mk�n olmaktad�r. Buna kar��l�k 20. y�zy�lda mikroskopik �l�eklerde ortaya ��kan fiziksel s�re�lerin olas�l��a dayand�� ve kuantum mekanik kurallar�n uydu�u ortaya ��kar�l�p ana fizik hipotezi haline getirilmi�tir. Kopenhag a��klamas�na g�re e�er hi� g�zlem yap�lmazsa dalga fonksiyonu deterministik �ekilde evrimlenir; ancak g�zlem yap�lmaya ba�lad�ktan sonra dalgan�n ��kmesi ile olas�l�kla a��klamas� gerekmektedir. Bu nedenle do�ay� temelinden ancak olas�l�kla a��klamak m�mk�nd�r. Ancak bir�ok tan�nm�� bilim adamlar� bile bunu kabul etmi� de�ildirler. �rne�in Albert Einstein Max Born'a g�nderdi�i bir mektupta
Jedenfalls bin ich �berzeugt, da� der Alte nicht w�rfelt. (Allahin zar at�p kumar oynamad��na inaniyorum.)
demi� oldugunu tum fizik�iler bilmektedir.

Molek�ler biyoloji
Mikro biyolojide k��k par�ac�klar�n incelenmesi Brown tipi hareket prensiplerine dayanmaktadir. Bu prensipler olas�l�k bazl�d�r.

Finansal matematik
Borsa i�lemleri ve t�retilmi� finansal �r�nlerin incelenip kontrol edilmesi i�in olas�l�k kuram� �ok ciddi �ekilde kullan�lmaktad�r. �rne�in, baz� aktif finansal �r�nlerin (�zellikle opsiyonlarin) fiyatlar�n�n belirlenmesi i�in kullan�lan Black-Scholes modeli olas�l�k kuram� prensiplerini temel almaktad�r.

G�venilirlilik kuram�
Pratik hayata olas�l�k kuram�n�n �nemli bir uygulanmas� bir�ok dayan�kl� t�ketici mallar�n�n (�rne�in otomobil, t�ketici elektronik mallar�, beyaz e�yalar vb.)tasar�m�nda ar�za ��kma olas�l��n� azaltmak i�in g�venebilirlilik kuram� kullan�lmaktad�r ve bu teori baz olarak olas�l�k kuram�na ba��ml�d�r. Bu t�rl� mallara verilen garantiler de ar�za yapma olas�l��na ba�l�d�r.

G�nl�k ya�ant�m�zda olas�l�k bizim g�vende olmam�z� d��nd�ren bir ihtimal kuvvetidir. �rne�in; D��ar�da daima kald�r�mda y�r�meyi tercih ederiz. Fakat kar��dan kar��ya ge�mek i�in yolu da kullan�r�z. Yollardan ge�erken t�n dikkatimizi buraya y�neltiriz. Hi� araban�n ge�medi�i an sa�a ve sola bakarak h�zl�ca ge�eriz. Araba ge�ip ge�meme ihtimalini hep beynimizin bir taraf�nda bulundururuz. Buda bir olas�l�kt�r.

Olas�l�k Kullan�m Alanlar�

MsXLabs.org

Olas�l�k bir �eyin olmas�n�n veya olmamas�n�n matematiksel de�eri veya olabilirlik y�zdesi, de�eridir. Olas�l�k kuram� istatistik, matematik, bilim ve felsefe alanlar�nda m�mk�n olaylar�n olabilirli�i ve karma��k sistemlerin alt�nda yatan mekanik i�levler hakk�nda sonu�lar ortaya atmak i�in �ok geni� bir �ekilde kullan�lmaktad�r.

Aristo'un eserlerinin �evirilerinde olas�l�k s�zc��, bir ger�e�in rastgelirlili�inin nicelikle�tirilmesini ifade etmemektedir, ama bir fikrin ne kadar�n�n genel olarak kabul edildi�i ile ilgilidir. Orta �a� ve sonra R�nesans �a��'nda birbirini takip eden a��klamalar ve Aristo'nun eserlerinin �evirilerinde yap�lan hatalar ile anlam kaymalar� ortaya ��k�p bu s�zc�k bir fikirin olabilirli�inin tasarlanmas� anlam�na gelmeye ba�lam��t�r. XVI. Y�zy�l ve XVII. Y�zy�l'da etikle ilgili din biliminde bulunan olas�c�l�k bu anlamda �n plana gelmi�tir. XVII. Y�zy�l'�n ikinci yar�s�nda olas�l�k konusunun Blaise Pascal ve Pierre de Fermat taraf�ndan matematiksel olarak incelenmeye ba�lanmas� ile olas�l�k s�zc�� modern anlam�na do�ru bir yol alm��t�r. Matematiksel modern olas�l�k kuram�n�n geli�tirilmesi XIX. Y�zy�l'da ba�lam��t�r.

G�nl�k Hayatta Uygulama �rnekleri
�ans oyunlar� veya kumar oyunlar� olas�l�k kavramlar�n�n uygulanmas� i�in en do�al ortam ve s�re�ler sa�larlar. Bilinmektedir ki olas�l�k kavram�n�n geli�mesinde ilk teorik a��klamalar �ans oyunlar�n� a��klamak nedeniyle ortaya ��kart�lm��t�r.

Ancak modern zamanlarda, bir�ok pratik ve teorik alanda, olas�l�k kavram� ve bu kavrama ba�l� olarak geli�tirilen teoriler ve uygulamalar �ans oyunlar�n�n yan�nda �ok daha geni� alanlarda a��klama ve uygulama imk�nlar� sa�lamaktad�r. Burada �u olas�l�k uygulama alanlar�nin adlar� k�saca an�labilir:

�statistik:
�ok geni� bir bilim dal� olmakla beraber, ileri derece de �zellikle ileri sayisal veriler analizleri ve ��kar�msal analizlerde olas�l�k kavramlar� temel rol oynamaktad�r.

Oyun teorisi:
Iktisat incelemelerinde oyun teorisi ozellikle mikro-iktisat alan�nda �ok �nem kazanm��t�r ve olas�l�k kavramlar� bu analizlere temel sa�lamaktad�r.

Karar verme teorisi:
Belirsizlik ortamlar�nda karar verme analizi yap�lmas�nda ve bu rizikolu inceleme �evresinde karar verme y�ntemlerinin ortaya ��kart�lmas�nda olas�l�k kavramlar� �ok �nemli olup �zellikle Bayes teoremi uygulamalar� ve Bayes-tipi istatistiksel ��kart�msal analizler bu bilimsel alanda temel sa�lamaktad�r.