Halk bilimi aras�na giren unsur ve �geler nelerdir?

Folklor (halk bilimi)
'Halk bilimi, bir �lkede veya b�lgede ya�ayan halk�n k�lt�r �r�nlerini, s�zl� edebiyat�n�, geleneklerini, t�relerini, inan�lar�n�, mutfa��n�, m�zi�ini, oyunlar�n�, halk hekimli�ini inceleyerek bunlar�n birbirleriyle ili�kilerini belirten, kaynak, evrim, yay�l�m, de�i�im, etkile�im vb. sorunlar�n� ��zmeye, sonu�, kural, kuram ve yasalar� bulmaya �al��an bilim dal�d�r.
K�ken bilimi
"Halk bilimi", Arap�a k�kenli bir s�zc�k olan halk[2] ve T�rk�e bilim s�zc�klerinin bir tamlama olu�turmas�yla ortaya ��km��t�r. En basit haliyle halkla ilgilenen bilim anlam�ndad�r. "Folklor" terimi ise T�rk�e'ye Frans�zca'dan ge�mi� olup, folk (halk) ve lore (bilgi)'den gelmektedir. Terim ilk kez �ngiliz ara�t�rmac� William Thoms (1803-1885) 1846 y�l�nda, Londra�da yay�nlanan �Athenaeum� adl� bir dergideki yaz�s�nda kullanm��t�r. Thomas s�z konusu yaz�s�nda halk edebiyat� ve halk gelenekleri konular�ndaki �r�nleri inceleyen bilim dal�na ad olarak Folklore teriminin kullan�lmas�n� �nermi�tir. Johann Gottfried von Herder de Alman halk�n�n otantik ruhu, gelene�i ve kimli�inin belgesi olan folklor�n kaydedilmesi ve korunmas� gerekti�ini ilk savunan ki�ilerden biri olmu�tur.
Kavram�n geli�mesi
Folklor kavram� 19.y�zy�l�n s�zl� gelenekleri modern ideolojik ama�lar do�rultusunda birle�tirmeyi arzulayan romantik ulusalc� ideolojinin bir par�as� olarak geli�mi� ancak 20.y�zy�lda etnograflar politik ama�lar d��nda folklor kay�tlar� yapmaya ba�lam��lard�r.
T�rkiye'de halk bilimi
Halk aras�nda "folklor" kelimesi ile sadece "halk oyunlar�" olarak alg�lanagelmi�tir. Fakat yanl�� kullan�lmaktad�r. Arzu �zt�rkmen, T�rkiye'de Folklor ve Milliyet�ilik (1998, �leti�im Yay.)adl� kitab�nda bu tarihsel s�reci inceler ve T�rkiye'deki folklor ara�t�rmalar�n�n tarih�esini d�rt ana b�l�m kapsam�nda de�erlendirir. Buna g�re, J�n T�rklerin ilgisiyle Osmanl� d�neminde ba�layan folklor ara�t�rmalar� daha sonra Halkevleri kapsam�nda s�rd�r�lm��t�r. 1947 y�l�nda Ankara �niversitesi'nde Pertev Naili Boratav �nc�l��nde a��lan Halkbilimi B�l�m�, Boratav'�n g�revden al�nmas�yla ilk y�llardaki ivmesini kaybederken, Halkevleri �at�s� alt�nda geli�en halk oyuunlar� hareketi �niversite gen�li�inin �nc�l��nde yayg�nla�m�� ve folklora olan akademik ilgi h�zla pop�lerle�en halk oyunlar�na kaym��t�r. Ne var ki, folklor esas�nda halk k�lt�r�n�n tamam�n� kapsar. T�rkiye'de halk bilimi �al��malar� yirminci y�zy�ldan �ok daha �nce bilimsel y�ntemlerle olmasa da halk k�lt�r�n�n �yk�lenerek aktar�lmas�yla ba�lam��t�r. �zellikle Evliya �elebi'nin Seyahatnamesi geni� birikimi ve canl� anlat�m�yla bu tip eserlerin en �nemli �rneklerinden birini olu�turmaktad�r Ayr�ca Divan-� Lugat, Dede Korkut Hik�yeleri gibi �nemli �rnekler de halk bilimi �al��malar�nda kullan�lacak denli �nemli bilgiler aktarmaktad�r.

T�rk halk biliminin �nemli fig�rlerinden biri;Nasreddin Hoca
Bilimsel anlamda folklor ile ilgili yaz�lar yirminci y�zy�l�n ba��nda verilmeye ba�lanm��t�r. 1913 y�l�nda Ziya G�kalp, �Halka Do�ru� adl� dergide, 1914 y�l�nda Mehmet Fuat K�pr�l� de ��kdam� gazetesindeki yaz�lar�nda �Folklor� terimi yerine �Halkiyat�� kullanm��lard�r. Daha sonra R�za Tevfik B�l�kba�� Peyam� gazetesi ekinde, Selim S�rr� Tarcan �TEM�de, Rauf Yekta �Dar�l Elhan K�lliyat��nda ilk "halk bilimi" yaz�lar�n� kullananlard�r.
Cumhuriyet�in ilan�na kadar T�rk halk bilimi ile ilgili ara�t�rma, inceleme ve yay�nlar�n da��n�kl�� dikkati �ekmektedir. 1927 y�l�nda Ankara�da �Anadolu Halk Bilgisi Derne�i� ad�yla kurulan, bir s�re sonra ad� �T�rk Halk Bilgisi Derne�i� olarak de�i�tirilen dernek T�rk halk bilimine ili�kin �al��malar� ba�latan ilk kurulu�tur [3]. ��kard�� Halk Bilgisi Haberleri� adl� s�reli yay�n�yla �lkemizin �e�itli y�relerinden derlenen Halkbilim verilerini toplu bir bi�imde sergilemi�tir. Daha sonra Atat�rktaraf�ndan 19 �ubat 1932'de kurulan Halk Evleri[3], 1955 y�l�nda �Folklor Ara�t�rmalar� Kurumu�, 1964 y�l�nda �T�rk Folklor Kurumu�, 1966 y�l�nda K�lt�r ve Turizm Bakanl�� b�nyesinde Kurulan Milli Folklor Ara�t�rma Dairesi� halk bilimine ili�kin ilk k�kl� �al��malar� ba�latm��lard�r.

T�rk folklor�nde bir ba�ka �nemli fig�rlerden biri Karag�z ve Hac�vat
�niversitelerimizde ise Ankara �niversitesi Dil ve Tarih-Co�rafya Fak�ltesi Etnoloji ve Antropoloji k�rs�s� ve Atat�rk �niversitesi�nde Halk Edebiyat�na ili�kin �al��malar�n d��nda Bo�azi�i �niversitesi Folklor Kul�b� (B�FK) Orta Do�u Teknik �niversitesi T�rk Halk Bilimi Toplulu�u (THBT) ve Anadolu �niversitesi Halkbilim Ara�t�rmalar� Merkezi gibi kurulu�lar da T�rk halk bilimini s�rd�ren ara�t�rmalarda bulunmaktad�rlar. Bunlardan ba�ka Ankara�da HOY-TUR, T�FEM, TUB�L, �stanbul�da FOLKTUR, FOYAK, �zmir�de �FAK, EFEM ve di�er illerimizde de�i�ik adlarla kurulmu� amat�r dernekler ve kurulu�lar Halk oyunlar� ba�ta olmak �zere T�rk halk bilimine �nemli �l��de katk�da bulunmaktad�rlar.
T�rk Halk Bilimi�ndeki ba�l�ca eksiklikler �unlard�r.
Kaynak Arzu �zt�rkmen (1998) T�rkiye'de Folklor ve Milliyet�ilik (�stanbul, �leti�im Yay�nlar�)
 G�n�m�ze kadar derlenen materyaller sistemli bir bi�imde d�zenlenip ar�ivlenerek incelemeye haz�r bir duruma getirilmemi�tir. Bu amaca y�nelik birka� giri�im ekonomik zorluklar, ilgisizlik ve desteksizlik y�z�nden yaln�z toplant� tutanaklar�nda kalm��t�r.
 Halkbilimimizin b�t�n konular�n� kapsayan bir s�zl�kten hen�z yoksunuz. Halkbilim �al��malar�nda el alt�nda bulundurulmas� gereken �Halkbilim Atlaslar��n�n haz�rlanmas�yla ilgili �al��ma da ba�lat�lamam��t�r.
Folklore ili�kin baz� eserler
 Pertev Naili Boratav, 100 Soruda T�rk Folkloru, Ger�ek Yay�nlar�, �stanbul, 1969.
 �zhan �zt�rk. Folklor ve Mitoloji S�zl��. Phoenix Yay�nlar�. Ankara, 2009. 1054 sayfa.
 Halk Hik�yeleri ve Halk Hik�yecili�i, Tarih Vakf� Yay�nlar�, �stanbul, 2003.
 Kenneth S. Goldsein, Sahada Folklor Derleme Metodlar�, M�FAD Yay�nlar�, Ankara, 1977.
 Sedat Veis �rnek, T�rk Halkbilimi, T�rkiye �� Bankas� K�lt�r Yay�nlar�, Ankara, 1977.
 Toplumbilim Say�: 6 Haziran 1997 / Nasreddin Hoca �zel Say�s�, Ba�lam Yay�nc�l�k, �stanbul, Haziran 1997
 Halk Edebiyat� Dersleri, Terc�me: Pertev Naili Boratav; Ekler: Arnold van Gennep, Tarih Vakf� Yay�nlar�, �stanbul, Mart 2000 I

Verilebilecek �rnekleri �u �ekilde s�ralamak m�mk�n:

� Orhun Kitabeleri
� D�v�n� L�g�ti't T�rk (Ka�garl� Mahmut)
� Kutadgu Bilig (Yusuf Has Hacip)
� Dede Korkut Hikayeleri
� Kelo�lan Masallar�
� Nasreddin Hoca
� Karag�z ile Hacivat
� Yunus Emre
� Mevlana
� Ya�l� g�re�
� Cirit sporu
� Ok�uluk
� Nevruz

halk bilimi
Folklor (halk bilimi)
'Halk bilimi, bir �lkede veya b�lgede ya�ayan halk�n k�lt�r �r�nlerini, s�zl� edebiyat�n�, geleneklerini, t�relerini, inan�lar�n�, mutfa��n�, m�zi�ini, oyunlar�n�, halk hekimli�ini inceleyerek bunlar�n birbirleriyle ili�kilerini belirten, kaynak, evrim, yay�l�m, de�i�im, etkile�im vb. sorunlar�n� ��zmeye, sonu�, kural, kuram ve yasalar� bulmaya �al��an bilim dal�d�r.
K�ken bilimi
"Halk bilimi", Arap�a k�kenli bir s�zc�k olan halk[2] ve T�rk�e bilim s�zc�klerinin bir tamlama olu�turmas�yla ortaya ��km��t�r. En basit haliyle halkla ilgilenen bilim anlam�ndad�r. "Folklor" terimi ise T�rk�e'ye Frans�zca'dan ge�mi� olup, folk (halk) ve lore (bilgi)'den gelmektedir. Terim ilk kez �ngiliz ara�t�rmac� William Thoms (1803-1885) 1846 y�l�nda, Londra’da yay�nlanan “Athenaeum” adl� bir dergideki yaz�s�nda kullanm��t�r. Thomas s�z konusu yaz�s�nda halk edebiyat� ve halk gelenekleri konular�ndaki �r�nleri inceleyen bilim dal�na ad olarak Folklore teriminin kullan�lmas�n� �nermi�tir. Johann Gottfried von Herder de Alman halk�n�n otantik ruhu, gelene�i ve kimli�inin belgesi olan folklor�n kaydedilmesi ve korunmas� gerekti�ini ilk savunan ki�ilerden biri olmu�tur.
Kavram�n geli�mesi
Folklor kavram� 19.y�zy�l�n s�zl� gelenekleri modern ideolojik ama�lar do�rultusunda birle�tirmeyi arzulayan romantik ulusalc� ideolojinin bir par�as� olarak geli�mi� ancak 20.y�zy�lda etnograflar politik ama�lar d��nda folklor kay�tlar� yapmaya ba�lam��lard�r.
T�rkiye'de halk bilimi
Halk aras�nda "folklor" kelimesi ile sadece "halk oyunlar�" olarak alg�lanagelmi�tir. Fakat yanl�� kullan�lmaktad�r. Arzu �zt�rkmen, T�rkiye'de Folklor ve Milliyet�ilik (1998, �leti�im Yay.)adl� kitab�nda bu tarihsel s�reci inceler ve T�rkiye'deki folklor ara�t�rmalar�n�n tarih�esini d�rt ana b�l�m kapsam�nda de�erlendirir. Buna g�re, J�n T�rklerin ilgisiyle Osmanl� d�neminde ba�layan folklor ara�t�rmalar� daha sonra Halkevleri kapsam�nda s�rd�r�lm��t�r. 1947 y�l�nda Ankara �niversitesi'nde Pertev Naili Boratav �nc�l��nde a��lan Halkbilimi B�l�m�, Boratav'�n g�revden al�nmas�yla ilk y�llardaki ivmesini kaybederken, Halkevleri �at�s� alt�nda geli�en halk oyuunlar� hareketi �niversite gen�li�inin �nc�l��nde yayg�nla�m�� ve folklora olan akademik ilgi h�zla pop�lerle�en halk oyunlar�na kaym��t�r. Ne var ki, folklor esas�nda halk k�lt�r�n�n tamam�n� kapsar. T�rkiye'de halk bilimi �al��malar� yirminci y�zy�ldan �ok daha �nce bilimsel y�ntemlerle olmasa da halk k�lt�r�n�n �yk�lenerek aktar�lmas�yla ba�lam��t�r. �zellikle Evliya �elebi'nin Seyahatnamesi geni� birikimi ve canl� anlat�m�yla bu tip eserlerin en �nemli �rneklerinden birini olu�turmaktad�r Ayr�ca Divan-� Lugat, Dede Korkut Hik�yeleri gibi �nemli �rnekler de halk bilimi �al��malar�nda kullan�lacak denli �nemli bilgiler aktarmaktad�r.

T�rk halk biliminin �nemli fig�rlerinden biri;Nasreddin Hoca
Bilimsel anlamda folklor ile ilgili yaz�lar yirminci y�zy�l�n ba��nda verilmeye ba�lanm��t�r. 1913 y�l�nda Ziya G�kalp, “Halka Do�ru” adl� dergide, 1914 y�l�nda Mehmet Fuat K�pr�l� de “�kdam” gazetesindeki yaz�lar�nda “Folklor” terimi yerine “Halkiyat”� kullanm��lard�r. Daha sonra R�za Tevfik B�l�kba�� “Peyam” gazetesi ekinde, Selim S�rr� Tarcan “TEM”de, Rauf Yekta “Dar�l Elhan K�lliyat�”nda ilk "halk bilimi" yaz�lar�n� kullananlard�r.
Cumhuriyet’in ilan�na kadar T�rk halk bilimi ile ilgili ara�t�rma, inceleme ve yay�nlar�n da��n�kl�� dikkati �ekmektedir. 1927 y�l�nda Ankara’da “Anadolu Halk Bilgisi Derne�i” ad�yla kurulan, bir s�re sonra ad� “T�rk Halk Bilgisi Derne�i” olarak de�i�tirilen dernek T�rk halk bilimine ili�kin �al��malar� ba�latan ilk kurulu�tur [3]. ��kard�� “Halk Bilgisi Haberleri” adl� s�reli yay�n�yla �lkemizin �e�itli y�relerinden derlenen Halkbilim verilerini toplu bir bi�imde sergilemi�tir. Daha sonra Atat�rktaraf�ndan 19 �ubat 1932'de kurulan Halk Evleri[3], 1955 y�l�nda “Folklor Ara�t�rmalar� Kurumu”, 1964 y�l�nda “T�rk Folklor Kurumu”, 1966 y�l�nda K�lt�r ve Turizm Bakanl�� b�nyesinde Kurulan Milli Folklor Ara�t�rma Dairesi” halk bilimine ili�kin ilk k�kl� �al��malar� ba�latm��lard�r.

T�rk folklor�nde bir ba�ka �nemli fig�rlerden biri Karag�z ve Hac�vat
�niversitelerimizde ise Ankara �niversitesi Dil ve Tarih-Co�rafya Fak�ltesi Etnoloji ve Antropoloji k�rs�s� ve Atat�rk �niversitesi’nde Halk Edebiyat�na ili�kin �al��malar�n d��nda Bo�azi�i �niversitesi Folklor Kul�b� (B�FK) Orta Do�u Teknik �niversitesi T�rk Halk Bilimi Toplulu�u (THBT) ve Anadolu �niversitesi Halkbilim Ara�t�rmalar� Merkezi gibi kurulu�lar da T�rk halk bilimini s�rd�ren ara�t�rmalarda bulunmaktad�rlar. Bunlardan ba�ka Ankara’da HOY-TUR, T�FEM, TUB�L, �stanbul’da FOLKTUR, FOYAK, �zmir’de �FAK, EFEM ve di�er illerimizde de�i�ik adlarla kurulmu� amat�r dernekler ve kurulu�lar Halk oyunlar� ba�ta olmak �zere T�rk halk bilimine �nemli �l��de katk�da bulunmaktad�rlar.
T�rk Halk Bilimi’ndeki ba�l�ca eksiklikler �unlard�r.
Kaynak Arzu �zt�rkmen (1998) T�rkiye'de Folklor ve Milliyet�ilik (�stanbul, �leti�im Yay�nlar�)
 G�n�m�ze kadar derlenen materyaller sistemli bir bi�imde d�zenlenip ar�ivlenerek incelemeye haz�r bir duruma getirilmemi�tir. Bu amaca y�nelik birka� giri�im ekonomik zorluklar, ilgisizlik ve desteksizlik y�z�nden yaln�z toplant� tutanaklar�nda kalm��t�r.
 Halkbilimimizin b�t�n konular�n� kapsayan bir s�zl�kten hen�z yoksunuz. Halkbilim �al��malar�nda el alt�nda bulundurulmas� gereken “Halkbilim Atlaslar�”n�n haz�rlanmas�yla ilgili �al��ma da ba�lat�lamam��t�r.
Folklore ili�kin baz� eserler
 Pertev Naili Boratav, 100 Soruda T�rk Folkloru, Ger�ek Yay�nlar�, �stanbul, 1969.
 �zhan �zt�rk. Folklor ve Mitoloji S�zl��. Phoenix Yay�nlar�. Ankara, 2009. 1054 sayfa.
 Halk Hik�yeleri ve Halk Hik�yecili�i, Tarih Vakf� Yay�nlar�, �stanbul, 2003.
 Kenneth S. Goldsein, Sahada Folklor Derleme Metodlar�, M�FAD Yay�nlar�, Ankara, 1977.
 Sedat Veis �rnek, T�rk Halkbilimi, T�rkiye �� Bankas� K�lt�r Yay�nlar�, Ankara, 1977.
 Toplumbilim Say�: 6 Haziran 1997 / Nasreddin Hoca �zel Say�s�, Ba�lam Yay�nc�l�k, �stanbul, Haziran 1997
 Halk Edebiyat� Dersleri, Terc�me: Pertev Naili Boratav; Ekler: Arnold van Gennep, Tarih Vakf� Yay�nlar�, �stanbul, Mart 2000 I

Verilebilecek �rnekleri �u �ekilde s�ralamak m�mk�n:

• Orhun Kitabeleri
• D�v�n� L�g�ti't T�rk (Ka�garl� Mahmut)
• Kutadgu Bilig (Yusuf Has Hacip)
• Dede Korkut Hikayeleri
• Kelo�lan Masallar�
• Nasreddin Hoca
• Karag�z ile Hacivat
• Yunus Emre
• Mevlana
• Ya�l� g�re�
• Cirit sporu
• Ok�uluk
• Nevruz

Kaynak: Halk bilimi aras�na giren unsur ve �geler nelerdir?