Ayakkab� Nedir?

Genelde "taban" ad� verilen alt par�a ile "saya" denen �st par�adan olu�ur. Ayakkab� giyildik�e y�prand�� i�in taban kal�n bir par�adan yap�l�r. Aya�� saran saya ise daha ince bir malzemedir. Ayakkab� �a�lar boyunca �ok �e�itlilik g�stermi�tir. Bunun ba�l�ca nedeni ayakkab�lar�n tropikal iklimden so�uk iklime kadar de�i�en �e�itli co�rafyaya ve modaya uygun yap�lmas�d�r.

Ayakkab�n�n tarihi

Eski�a�larda �o�u insan, taban� deriden ya da tahtadan sandallar giyerdi. Bu t�r sandallara Eski m�s�rl�lar�n mezarlar�nda rastlanm��t�r. Eski yunanl�lar�n avlan�rken de uzun �izme, banyoda ayakkab� giydikleri bilinmektedir. Girit'teki Minos uygarl�� ve Roma d�nemlerinde bu t�r ayakkab� ve �izmeler kullan�lm��t�r.
Orta�a�da, aya�� sarmas� i�in yumu�ak deri ya da kuma�tan yap�lan ayakkab�lar�n burunlar� sivriydi. Yolculuk s�ras�nda ise potinler ya da bald�rlara kadar ��kan �izmeler giyilirdi. 14. y�zy�l sonlar�na do�ru �ylesine uzun burunlu ayakkab�lar �retildi ki, bunlarla y�r�yebilmek i�in ayakkab�n�n burnunu bir zincirle diz kemerine ba�lamak gerekiyordu.
Daha sonraki tarihlerde ayakkab�lara y�ksek mantar topuklar eklendi. Ayakkab�y� korumak amac�yla giyilen mantar topuklu �osonlar 1575'te moda oldu. Ama k�t� havalarda ya da �ok ya��l� b�lgelerde tahta tabanl� ayakkab�lar da giyiliyordu. Bu t�r tahta ayakkab�lar� (sabo), Hollandal� �ift�iler g�n�m�zde de giyerler.
17. y�zy�l�n ba�lar�nda ayakkab�lar�n yerini alan y�ksek topuklu uzun �izmeler, evde bile giyiliyordu. Sonralar�, dantelli coraplar�n g�r�nmesi i�in �izmelerin �st kenarlar� d��a do�ru k�vr�ld�. 1660'tan sonra siyah, �zeri ba�c�kl� ya da tokal�, kalk�k kare burunlu ayakkab�lar �izmenin yerini ald�. Kad�n ayakkab�lar� erkek ayakkab�lar�n�n modas�n� izledi. 17. y�zy�ldan ba�layarak, sivri burun ve y�ksek topuklar�yla �zg�n bir bi�im ald�.
1720'lere kadar kare burunlu ayakkab�lar yayg�nd�. Bu tarihten sonra bunlar�n yerini yuvarlak burunlu ayakkab�lar ald�. 1770'lerde �stte geni� k�vr�mlar� bulunmayan uzun �izmeler moda oldu. 18. y�zy�lda kad�n ayakkab�lar� saten ya da brokardan yap�l�yor ve toka, kurdele ya da fiyonklarla s�sleniyordu. Y�ksek topuklu ayakkab�lar 1790'da t�m�yle ortadan kalkt�. Sokaklar ve yollar �ylesine k�t� ve �amurluydu ki, insanlar evden d��ar�ya ��karken �osonlar�n� giymek zorunda kal�yorlard�.
19. y�zy�lda kad�n ayakkab�lar� saten ya da kadifedendi ve topuksuzdu. Erkekler ise genellikle d��meli, ba�c�kl� ya da yanlar� esnek �izmeler giyiyorlard�. 1860'lar�n ba�c�ks�z ve yanlar� esnek yar�m �izmeleri �o�u zaman beyaz ipekten yap�l�yordu. On y�l sonra y�ksek topuklar yeniden moda oldu, �izmeler de yanlar� d��meli olarak yap�lmaya ba�land�. Ayakkab�larda ve �izmelerde h�l� bez kullan�l�yordu, ama ayakkab�lar�n burunlar� bazen deriden yap�l�yordu. 19. y�zy�lda kad�nlar fabrikalarda ve b�rolarda �al��maya, ayr�ca y�r�y�� ve bisiklete binmek gibi sporlar yapmaya ba�lay�nca daha sa�lam ayakkab�lar ka��n�lmaz hale geldi. Ba�c�kl� rahat y�r�y�� ayakkab�s� Birinci D�nya Sava�� (1914-18) s�ras�nda ortaya ��kt�. G�n�m�zde de ayakkab� yap�m�nda moda �nemli rol oynamaktad�r.

T�rklerde ayakkab�

Orta Asya'da T�rkler deriden ve y�nden giyim e�yalar� yapmakta ustayd�lar. �izme ve �ar�k en yayg�n ayakkab� t�r�yd�. Deri �izmenin yan� s�ra, yayg�n olarak y�nden ke�e �izme de yap�l�yordu. H�k�mdarlar k�rm�z� renkli �izmeler giyiyorlard�. �izme ata binenler i�in �ok elveri�liydi.
Sel�uklu ve Osmanl� d�nemlerinde ordunun, y�netici s�n�flar�n ve kentli halk�n gereksinimlerini kar��lamak �zere zamanla ayakkab� �e�itleri �o�ald� ve ayakkab�c�l�k �ok geli�ti. Di�er zanaat��lar�n oldu�u gibi ayakkab�c�lar�n da bir �rg�t� vard�. �retilen ayakkab�lar�n niteli�ini lonca denetlerdi. Ayakkab� sat�c�lar� i�in kullan�lan kayaf s�zc��, giderek yap�mc�lar� da kapsad�. Kavaflar da �izmeci, yemenici, nal�nc�, terlik�i ve pabu��u gibi adlar al�rlard�.
Osmanl� toplumunda ayakkab�, giyenlerin toplumsal konumuna ve mesle�ine g�re �e�itlilik g�sterirdi. Ev i�inde y�zleri atlas ve kadife gibi kuma�lardan yap�lm��, �zerleri s�rmayla i�lenmi� hafif ayakkab� ve terlikler giyilirdi. D��ar�da giyilen deri ayakkab� ve �izmelere de s�slenirdi. Topkap� Saray� M�zesi'nde, ince bir zevkle ve h�nerle i�lenmi� deri ayakkab� ve �izmeler sergilenmektedir.
Osmanl� d�nemindeki ayakkab�lar, yap�ld�klar� malzemeye, bi�imlerine ve kullan�ld�klar� yere g�re adlar al�rd�. Basmak, cimcime, capula, �izme, yar�m �izme, cedik, �edik papu�, edik, fotin, galo�, mest, kal��n, kundura, merkub, nal�n, sandal, terlik, tokmak, yemeni ba�l�ca ayakkab� �e�itleriydi. Genellikle al�ak �k�eli ya da �k�esiz, yumu�ak deriden yap�lan rahat ayakkab�lar tercih edilirdi. D��ar�da giyilen ayakkab�lardan baz�lar� mest-ayakkab� gibi iki par�adan olu�urdu. Aya�a giyilen mestin �zerine onu ya�mur ve �amurdan korumak amac�yla, �nceleri ayakkab�, sonralar� da lastik giyildi. soson ya da galo� denen lastik ayakkab�n�n i�ine ge�irilerek giyilen mestler, �zellikle namazlar�n� camilerde k�lanlarca kullan�l�rd�.
16.-18. y�zy�llarda �stanbul, Edirne ve Bursa'da ayakkab�c�l�k �ok geli�mi�ti. 19. y�zy�l sonlar�na kadar T�rkiye'de ayakkab� yap�m� t�m�yle el i��ili�ine dayan�yordu. Beykoz'daki deri fabrikas�na 1884'te ayakkab� yap�m b�l�m� eklendi. 1933'te S�merbank'a devredilen Beykoz Deri ve Kundura Fabrikas� makineli �retimin yap�ld�� nemli bir yerdi. G�n�m�zde ayakkab� �retimi daha �ok �zel sekt�r taraf�ndan ger�ekle�tirilmektedir.

G�n�m�zde ayakkab�

G�n�m�zde ayakkab�lar neredeyse tamamen makinelerle yap�lmaktad�r. Bir i��i makineyle g�nde 40-50 �ift �retebilir. Elle �al��an bir ayakkab�c� ise g�nde yakla��k bir �ift ayakkab� yapabilir.
Ayakkab� yapmak i�in, �nce sol ve sa� ayak modelleri, sonra da bunlar�n tahta kal�plar� yap�l�r. Ayakkab� yap�m� genellikle sekiz a�amada ger�ekle�ir. Hayvan derisi, kuma� ya da yapay deriden, ayakkab�n�n sayas� ve astar� uygun bi�imde kesilir. Sayay� olu�turan par�alar ile astar birbirine dikilir. Ayr�ca ayakkab�n�n burnuna sertlik veren par�a ile topu�a konulan yumu�ak par�a da dikilir. Ba�c�k delikleri bu a�amada a��l�r ve ayakkab�n�n i� y�zeyine numara ve model kabartmalar� yap�l�r. �� ve d�� taban par�alar� ile topuklar haz�rlan�r. Bunlar genellikle k�sele, kau�uk, bunlar�n bile�imi ya da �teki yapay malzemelerden yap�l�r. Topuklar tahta da olabilir. Par�alar�n eklenmesiyle olu�an saya, kal�b�n �zerine gerilir; i� tabana dikilir ya da �ivilerle tutturularak kal�plan�r. Saya ve i� taban, kal�c� bi�imini al�ncaya kadar kal�pta tutulur. Tabanlama a�amas�nda d�� taban sayayla birle�tirilir. Bu i�lem dikerek, yap��t�rarak, �ivileyerek ya da bunlardan birka�� birden uygulanarak yap�labilir.
1953'te geli�tirilen bir i�lemle kau�uk, polivinir krol�r (PVC) ve poi�retan tabanlar kal�p-bask� y�ntemiyle bi�imlendirilir ve ayakkab�n�n �st b�l�m�ne tek bir i�lemde yap��t�r�l�r. Topuklama a�amas�nda topuk ayakkab�n�n taban�yla birle�tirilir ve son bi�imini al�r. Bitirme, cilalama, ayakkab�y� kal�ptan ��karma, topuk ve taban yast�klar�n�n yerle�tirilmesi i�lemlerini i�erir. En son bi�imini verme s�ras�nda ba�c�klar, fiyonklar ve tokalar tak�l�r.

http://img146.imageshack.us/img146/4213/fe282221cf4345ce9114431ni1.jpg