Evrimsel Psikoloji
Yasaklı
Evrimsel Psikoloji
Son yıllarda psikolojinin bir alt dalı olan evrimsel psikoloji dalına kuşkucu yaklaşımlar ve bu dalda yapılan çalışmalara dair soru işaretleri iyice artmış durumda. Hatta, bu konu bazı büyük medya organlarında bile kendine yer buldu; Newsweek’te yayınlanan bu makale ile New York Times’ta çıkan şu yorum bu tür eleştirilere örnek gösterilebilir
Evrimsel psikoloji, kısaca modern insanın davranışlarını, insanoğlunun binlerce yıl boyunca çevreye adaptasyonuna bağlı teoriler ile açıklamaya çalışan bir dal.
Ancak, son günlerde Aberdeen Üniversitesi’nden Lisa DeBruine tarafından yayınlanan bir makale, değişik bir bakış açısı getirerek sıkı bir savunma gerçekleştiriyor. Makaleden kısa bir bölüm şöyle: “… evrimsel perspektifin esas gücü zaten farkında olduğumuz davranışlarımızın sebeplerini araştırmakta değil, henüz araştırma konusu olmamış davranışlarımızın nedenleri hakkında yenilikçi öngörülerde bulunmakta yatıyor.”
DeBruine, bizi gerçek anlamıyla “evrimsel” bir düşünce yapısını denemeye davet ediyor ve bu düşünce şeklinin hepimize yepyeni ve daha sonra test edilebilecek hipotezlere dönüşme potansiyeli taşıyan sorular sorma imkanını sağlayabileceğine inanıyor. Makalesinde verdiği örnek ise gerçekten ilginç:
1960′lı yılların ortalarına kadar, insanların yatay ve dikey uzaklıkları neden farklı algıladıkları üzerinde çeşitli tahminlerde bulunulmuş. Bu tahminlerden biri, dikey uzaklıkların aşağıdan bakıldığı zaman insanlar tarafından gerçek uzunluklarından daha uzun olarak algılandığı teorisine dayanıyordu. Ancak bu konuda herhangi bir deney yapılmış değildi, ta ki dikey mesafelerdeki bu olgunun sebebi hakkında evrimsel psikologlar ortaya potensiyel bir neden ileri sürene dek.
Bu araştırmacılar, tam tersine dikey yüksekliklerin yukarıdan aşağıya bakıldıklarında, aşağıdan yukarıya bakıldıkları zamankine oranla çok daha uzun olarak tahmin edildiği teorisini ortaya attılar ve bunun için farklı bir evrimsel düşünce tarzı ile konuya yaklaştılar. İlk çağlarda atalarımızın yüksek yerlerde konakladıkları zaman (ağaçlardaki tünekler gibi), bu tür yerlerden düştükleri zaman ölme ya da sakat kalma olasılıkları elbette ki çok daha yüksekti. Ve bu durum elbette ki bu tehlikeyi önlemek türün devamını sağlamak için çok daha önem verilmesi gereken bir husustu ve bu sebepten dolayı, insanlar bir yüksekliği yukarıdan baktıkları zaman aşağıdan baktıkları durumlara göre daha fazla algılıyorlar ve uzunluğunu daha yüksek olarak tahmin ediyorlardı.
Russell Jackson ve Lawrence Cormack ismindeki iki araştırmacı, 2007 yılında yaptıkları bir araştırmada bu faktörün etkisini teyit ettiler. Çalışmaları sonunda, 210 kişi üzerinde yaptıkları iki ayrı ve birbirinden bağımsız deneyde, deneklerin tümünün dikey yükseklikleri tepeden baktıklarında, aşağıdan baktıkları duruma göre % 32 oranında daha fazla tahmin ettiklerini ortaya çıkarttılar.
Lisa DeBruine’in savunması da evrimsel psikolojinin bu tür düşünceler ve teorilere geliştirmemize yardımcı olabileceği tezine dayanıyor. Ona göre, psikolojide evrimsel yaklaşımın değeri insan davranışlarının nedenlerini açıklamakta değil, yeni hipotezlerin ortaya atılmasını sağlamak ve bu hipotezlerin deneylerle test edilebilmesini sağlayabilecek olmasında yatıyor.
Kaynak: Scientific American, Mind & Brain Dergisi
Sponsorlu Bağlantılar
Evrimsel psikoloji, kısaca modern insanın davranışlarını, insanoğlunun binlerce yıl boyunca çevreye adaptasyonuna bağlı teoriler ile açıklamaya çalışan bir dal.
Ancak, son günlerde Aberdeen Üniversitesi’nden Lisa DeBruine tarafından yayınlanan bir makale, değişik bir bakış açısı getirerek sıkı bir savunma gerçekleştiriyor. Makaleden kısa bir bölüm şöyle: “… evrimsel perspektifin esas gücü zaten farkında olduğumuz davranışlarımızın sebeplerini araştırmakta değil, henüz araştırma konusu olmamış davranışlarımızın nedenleri hakkında yenilikçi öngörülerde bulunmakta yatıyor.”
DeBruine, bizi gerçek anlamıyla “evrimsel” bir düşünce yapısını denemeye davet ediyor ve bu düşünce şeklinin hepimize yepyeni ve daha sonra test edilebilecek hipotezlere dönüşme potansiyeli taşıyan sorular sorma imkanını sağlayabileceğine inanıyor. Makalesinde verdiği örnek ise gerçekten ilginç:
1960′lı yılların ortalarına kadar, insanların yatay ve dikey uzaklıkları neden farklı algıladıkları üzerinde çeşitli tahminlerde bulunulmuş. Bu tahminlerden biri, dikey uzaklıkların aşağıdan bakıldığı zaman insanlar tarafından gerçek uzunluklarından daha uzun olarak algılandığı teorisine dayanıyordu. Ancak bu konuda herhangi bir deney yapılmış değildi, ta ki dikey mesafelerdeki bu olgunun sebebi hakkında evrimsel psikologlar ortaya potensiyel bir neden ileri sürene dek.
Bu araştırmacılar, tam tersine dikey yüksekliklerin yukarıdan aşağıya bakıldıklarında, aşağıdan yukarıya bakıldıkları zamankine oranla çok daha uzun olarak tahmin edildiği teorisini ortaya attılar ve bunun için farklı bir evrimsel düşünce tarzı ile konuya yaklaştılar. İlk çağlarda atalarımızın yüksek yerlerde konakladıkları zaman (ağaçlardaki tünekler gibi), bu tür yerlerden düştükleri zaman ölme ya da sakat kalma olasılıkları elbette ki çok daha yüksekti. Ve bu durum elbette ki bu tehlikeyi önlemek türün devamını sağlamak için çok daha önem verilmesi gereken bir husustu ve bu sebepten dolayı, insanlar bir yüksekliği yukarıdan baktıkları zaman aşağıdan baktıkları durumlara göre daha fazla algılıyorlar ve uzunluğunu daha yüksek olarak tahmin ediyorlardı.
Russell Jackson ve Lawrence Cormack ismindeki iki araştırmacı, 2007 yılında yaptıkları bir araştırmada bu faktörün etkisini teyit ettiler. Çalışmaları sonunda, 210 kişi üzerinde yaptıkları iki ayrı ve birbirinden bağımsız deneyde, deneklerin tümünün dikey yükseklikleri tepeden baktıklarında, aşağıdan baktıkları duruma göre % 32 oranında daha fazla tahmin ettiklerini ortaya çıkarttılar.
Lisa DeBruine’in savunması da evrimsel psikolojinin bu tür düşünceler ve teorilere geliştirmemize yardımcı olabileceği tezine dayanıyor. Ona göre, psikolojide evrimsel yaklaşımın değeri insan davranışlarının nedenlerini açıklamakta değil, yeni hipotezlerin ortaya atılmasını sağlamak ve bu hipotezlerin deneylerle test edilebilmesini sağlayabilecek olmasında yatıyor.
Kaynak: Scientific American, Mind & Brain Dergisi
