Sanat ve Çağdaş Sanat Kavramı

Sanatın tanımı ,bir sanat eserinin hangi özellikleri taşıması gereği konusunda, yapılan tarifler içinde, kavramın hakkını en doğru verenin- Sanat eserinin toplumsal realite geliştirici
özellikte olması - şeklinde ifade bulan tanımlanma olduğu kanısındayım.Tariflerin tanımların gelişen değişen kavramlarla orantılı değişim gereği ,elimizdeki tanımların güncelliğini sürekli kontrol etme zorunluğunu doğurur. Toplumsal realite gelişiminde sanatla beraber görev yapan diğer iki etkinliği -Bilim ve manevi disiplinler olan"felsefe ve din"şeklinde özetliyerek,.bu üçlü sac ayağının beraberliğinin öneminide vurgulamamız gerekir zannederim.
Sanat tarihine yönelik araştırmazlarımızla,sanatta gördüğümüz en temel ve tek değişmez özelliğin,değişimin kendisi olduğudur., Her akımın çerçevesini çizdiği dönemsel değerlerle üretilen eserler, bir sonraki döneme temel teşkil etsede,yeni akımlarda eski anlayış kriterlerini aramak,yeninin doğasına aykırı düşmesinden dolayı bulmayacağımız bir şeyi boşuna arama anlamını taşır..Bu değişim ve farklılaşım aktivasyonu ile gelişen sanat kavramı toplumsal bilincin genişleyen perspektifini oluştururken,dünyaya bakan yeni bir pencere açar hayatlarımıza.
Sanat -bilim ve manevi olguların, sürekli değişim ve gelişiminin ortaya koyduğu yeni ve farklı kriterlerin, eski kriterlerle anlaşılıp değerlendirilememesi ,yeniye duyulan şüphenin kaynağını oluşturur. Bu şüphenin ortadan kalkması ise,öncü değerindeki eserlerin,sahip olduğu farklı bakış açısı ile zamanla ilerleyen toplumsal bilincin gelişen kapsama alanının,bu mahiyetteki eserleri kapsayacak konuma
gelmesi ile gerçekleşir.
Sanat eserinin yaşanılan uzay zaman dönemi üst frekansını taşıyan değerlerle donanmış olması,verilen eserin öncülük vasfını oluştururken çağdaşlık kriterinide yakalamış olduğunu gösterir.Öncü,çağdaş olan eserlerin, ancak öncü karekterdeki ve her dönem çok az sayıdaki seçkin sanatçılar tarafından yaratılmış olmasının sırları acaba nelerdir?Sanatçının doğuştan getirdiği yeteneğinin yanında en az yeteneği kadar hatta ondan önemli olan unsurlar hangileridir.
Cesaret,doğru bildiğini her şeye karşı müdafa yeteneği,gelişmiş bir irade gücü bu unsurların önemlilerindendir.
Cesaret,yeni değerleri sergilenmesi ile karşısına aldığı banazlıklarla,irade bu müdafaların sürdürülebilme gücü açısından sanatçının karekter yapısının olmasa olmazlarıdır.Çağdaş sanatçı eski kurallara uyan değil kuralları koyandır.
Avan gard sanatçıların sanatları ile ortaya koyduğu yenilikler gibi,sosyal hayatlarındada basma kalıplıklardan,klişelerden arınmış özgün bir yaşam sergilemeleri,sanatçının sadece eseri ile değil,en temel eseri olan hayatı,yaşantısı ile kökten bir artis olduğunun göstergesidir.
Öncü değerdeki eserlerin toplum tarafından anlaşılmasının getirdiği zorlukla,üvey evlat muamelesi görmesi,onu yaratan sanatçının dramı olarak öncülüğünün.paradoksal mükafatı olur.Bazı sanatçılar toplumsal değer yargılarının alt kategori basamaklarından kaynaklanan eleştirilere dayanamayarak,onların kolayca beğeneceği kiç olgulara yönelerek yaşadıkları dönemi kurtadıklarını sanarak sonsuzluğu satarlar.
Bu bakış açısından,sanatın tekrar mevzusuna girmesi,kısır döngüyle yaşanması demek olan geçmiş dönem değerleri ile eserler verilmesi,bir otomobil şirketinin sürekli aynı modeli önceki modellerden hiç bir değişim olmadan üretmesinden farklı bir anlam taşımaz.Bu anlamdaki bir eseri belirleyen kelime ise sanat değil zenattır .
Sanat,bilim ve soyut bilimler toplumların sonsuzluk yolculuğunda bindikleri vasıtanın lokomotifi olma durumundadırlar.Bu üç disiplinin ortaya koyduğu öncü eserlerin sahip olduğu sinerji ile sonsuz sınırsızlıktaki ebedi yolculuğun,bilinmeyen ülkelerine gidilme imkanı yaratılmış olur.
.Evrensel var oluşun sürekli değişime,gelişime programlanmış bu kurgusunu idrak edenler,gidilen her yeni ülkenin ötelerinde,bambaşka değerlerle yaşanan ülkeler olduğunu görmesede gelişen sezgileri ile kabul edenlerdir.
Evrensel-Global varoluşta sanatçının aydınlatıcı fonksiyonelliğini en doğru şekilde vurgulaması için,yukarıda belirtilen hasletlerin dışında çağının genel realitesi üstü bilgilerle donanmış olması gerekir.Bir sanatçı,çağının tanığı olarak,bilim felsefesinden, maneviyat denilen ve henüz bilimsel safaya geçmemiş, ama kendi içeriğinde gene bir verite olan değerlerden ,çağı geliştirecek düzeyde olanları içselleştirip, toplumsal bilince eserleri vasıtasıyla katması, onun çağdaş sanatçı kavramının hakkını tam anlamı ile vermesi anlamını taşır.
Çok eski dönemlerde- bilimsel rahip ve rahibeler- şeklinde ifade bulan toplumsal bilinci aydınlatıcı görevliler, yaşadıkları mabetlerde- sanat-bilim ve maneviyatla- yoğun eğitimli yaşamları neticesinde, bu kavramları geliştirerek çok parlak medeniyetlerin kurulmasına hizmet etmişlerdir.
Sanat eseri üretildiği çağa uygun değerleri taşıdığı oranda,duyumsal verilerle, harekete geçirdiği duygularla ve düşündürdüğü kadar,muatap olan bilincin biokompiturunda kapalı olan kodları açan ,anahtar fonksiyonelliğini yerine getirir
Günümüz sanatçısının evrensel var oluştaki rolünü anlaması demek,dünyadaki var oluşunun hakkını vererek, evrensel birliğe ve bütünlüğe hizmet etmesi anlamını taşır.Sahip olduğu biokompitur kodlarını açarak,daldığı sonsuzluktan dünyaya eser olarak getirdikleri ile kendini ceste ceste asli orjinal karekterde yaradan sanatçı,en değerli eserini bu şekilde verirken, eskilerin -kamil insan- dediği. hakiki öz insan prototipininde öncülerinden biri olma hakkını yaratmış olur.
Hakiki öz insan kavramındaki bir insan,bütünsel birliğe hizmet etmedeki en değerli etkinliğin,insanın bilincine yapılan katkı ile gerçekleştiğini bilerek hareket eder.Aydınlan aydınlatma ile gönüllden mükelleftir..

Çağdaş Sanat ideolojisi

Türkiye’de son zamanlarda sanatta ciddi kamplaşmalar oluşmakta, yanı sıra ardı arkası yıllardır kesilmeyen ve bir türlü de kurulamayan müze lakırdıları devam etmekte. Yanlışların yapılmaması için, özellikle bir duruşun belirlenmesi de şart. Özellikle ülkemizde bu duruş, dolayısıyla sanat ideolojileri teşkil edilmediği içindir ki, yapay zeminler şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Özellikle Çağdaş Türk Görsel Sanatları üzerine, bugünlerde bazı kimselerce yapılan çok öznel ve o denli de yanlışları beraberinde getiren kategori çalışmaları ölçeğinde dünyada nelerin olduğuna bakmamanın cezası çekilmekte.Bütün bunları neden söyleme gereksinimi duyuyorum; çünkü küreselliği kabullenen bugünün dünyası bizim, kendi sanatçımızı da bu küresel sürece dahil ederek değerlendirmemizi zorunlu kılmaktadır.

Çağdaş Türk Görsel Sanatlar ortamı için hem dünya ölçeğinde bir kıstas, hem de Türkiye'de sanatçının yerini bilmesi açısından “üsluba” dayanan bir kategoriye gitmek en doğrusudur. Bu gidişe dair bazı yaptırımların olduğunu da unutmamalıyız. Bir kere böylesi bir kategoriye hak etmeyenlerin, yani sanata yaklaşamayanların hiç girmemesi gerekmektedir. Bu yönde “dünya standartları” ve “yapıt-sanatçı ölçeğinde” ortaya dört kategori çıkmaktadır.

Öncelikle bu dört kategori ana başlıklarıyla şunlardır:

1.Çağdaş İkonografi ve Analojiyle ilişkide olma
2.Soyut ve soyutlamayla yeni-modern bir ilişkiye girme
3.Yeni figür olgusundan hareket etme
4.Yeni bir dışavurumun savunuculuğunu yapma.

Şimdi bu yazımda konuyu dağıtmamak açısından ve üzerinde tam anlamıyla bir yol kat ettiğime inandığım birinci kategori için açıklamalarda bulunmak istiyorum. Diğer üç kategorinin de farklı üç yazı konusu olduğunu belirtmek istiyorum.çağdaş ikonografi ve analojiyle ilişkide olma<BR>Burada sözünü ettiğim iki kavram da öncelikle yapıta/yapıtlara bir tipolojik süreç yüklemektedir. Bir sanatçı düşünün ki, bu iki özellikten birine yaklaşsın. Her iki yaklaşımda da o sanatçının, yapıtları arasında bir bütünlüğe sürüklenişine tanık olacaksınızdır. Bu kategoriye yaklaşan sanatçılarda genel anlamda “anlambilimsel sorgulamaların özgün bir dil altında gelişmiş olduğuna”, “yapıtı oluşturan plastik elemanlarla girişilmiş bir kombinasyon sürece”, “bazı bilinçli, aynı zamanda ısrarlı, yerli yerinde tekrarlara”, “kendi içinde gelişmiş olan bir sözlüğe” vb. gibi özellikleri göreceksiniz. İkonografi ve analojiyi çağdaş sanat bağlamında yakalayabilmek tabii ki zor bir mesele. Fakat bunlara açılım getirilebildiği takdirde, konuya muhatap sanatçı ve yapıtları, direkt dünya sanatı ölçeğinde ciddi biçimde yerini alacaktır.

Yaratıda deneyselliğe açık bir yapı altında gelişen ve müthiş bir kompozisyon gücü isteyen bu kavramlar, bir bütünlük içindeki ayrıntılarda saklamaktadır kendini. Bunu anlamak, algılayabilmemiz için ise, yakın bulduğumuz sanatçıların yapıtları üzerinde çözümleme süreçleri yaratmalıyız. Bu mantıkta her bir yapıt, sürecin bir parçası olarak var olacaktır. Yani yapıtın bir bölümünde aradığınız ne ise, o yerini alabilecekken, yapıtın genel şeması da olaya el koyabilecektir. Analoji meselesinde de gerçekten yapılabilecek tümel ve tikel analojik çözümlere olanaklı dünya ölçeğinde rahatlıkla bir yere oturabilecek sanatçılarımız var. Bu konu kapsamında tümel analoji meselesinin, ilgili sanatçıların kendi yapıtları çerçevesinde, yapıtlarının birbiriyle olan ilişkileri ve kurdukları diyaloglarının üzerine yapılabilecek isabetli çözümlemelerle sonuca gidebileceğini söyleyebiliriz. Tabii bu uygulamanın gereklerinden biri ciddi bir kompozisyon gücüdür.

Tikel analojik yapılanmalarda ise sanat tarihi devreye sokularak, tarihin her hangi bir katmanında var olan bir sanatçı ve yapıtlarıyla, kendi sanatçımız arasında duygulanım sürecinde bir ilişki koordinatının oluşup oluşmadığına da bakılarak olaya netlik kazandırılabilir. Bütünüyle bu paragrafta söylediklerimi Abdurrahman Öztoprak resimleri çok rahat biçimde doğrulamaktadır. Onun parça-bütün ilişkisi, devreye soktuğu ışık, beraberindeki müthiş kompozisyon ve kombinasyon gücü ile önem noktası teşkil eden bazı renklerle olan ilişkisi, bir süreçte bazı resimlerinin Fra Angelico resimleriyle kurduğu bağlar (Özkan Eroğlu, Abdurrahman Öztoprak-Duygulanım Resimleri, İstanbul, 1999, Bilim Sanat Galerisi Yayınları, ss. 166-196), gibi özelliklerinin hepsi analojik yanları ve değerleri olarak elimizdedir. Öztoprak söz konusu analoji meselesini tam anlamıyla çözmüş bir sanatçımız olarak bu yönde dünya ölçeğinde zirveye oturmuş bir isimdir. Bunu biz değil, yapıtları söylemektedir.

Bir sanatçı düşünün ki tikel analoji platformu çerçevesinde sanat tarihi bilimini de işin içine alarak olayı çözüme kendi yapıt dizisi içinde götürebilsin. Tabii işin bu yönü biraz da tanrının bir insana yüklediği sanatçı kisvesiyle de ilgilidir. Yani bu noktada meydana gelen metafizik yaklaşımlı bir sanatçı ve yapıt sistematiğini de görmemiz gerekmektedir. Yani Öztoprak’ın ulaştığı nokta, zorlu bir yolun sonunda elde edilmiş bir sanatçı zaferine de işaret etmektedir. Özellikle yapıtları bağlamında tümel analoji açısından ve kompozisyon, kombinasyon gücü bağlamında değeri olan bir başka sanatçımız da Zekai Ormancı’dır. Sanatçı, belki de çok az kişinin bildiği ilk yaratılarına neden olan kolajlarıyla dikkat çekmelidir. Kendi bütünlerini meydana getiren parçalarının yine kendi içinde plastik açıdan bir sözlük oluşturduğunu görürüz. Her parçanın biraz daha deforme olduğunu, idealize edildiğini, başkalaştırılarak kullanıldığını hissederiz. Bunlar ana toplamda, yani sonuca doğru giderken kendi içinde bir dil bütünlüğüne de ulaşmaktadır. Belki de Öztoprak’ın yapıtlarına oranla- ortak bir ivmeyi ucundan da olsa yakalamalarına rağmen- daha genç bir sanatçı olan Ormancı’nın yapıtlarında, tikel analoji süreci çözümleyemediğiniz sürece duygulanıma ulaşamayacak, belki de bir ölçüde bu sanatçının daha katı kaldığına da tanıklık edebileceksiniz. Fakat ne olursa olsun orijinal yanlarını görmezlikten gelemeyip, ya da başka deyişle dünya sanatı kapsamında düşündüğünüzde Ormancı’nın haklı yerler işgal ettiği yargısını da bozamayacaksınız.

İkonografik boyutta gösterge kabul edilebilecek işaretlerin değeri çok fazladır. Var olan işaretlere sanatçısı tarafından bir duyarlılık dahilinde yüklenebilecek öznel katkılara, çözümleyici-izleyicinin kattıkları da dahil olduğunda, dikkati çekebilecek mantıklı katmerleşmeler işi sonuca götürmeye yardımcıdır. Çağdaş sanatımızda bunun en güzel örneklerinden birine Özdemir Altan’ın “Soyağaçları” ismi altında topladığı resimlerinde tanık olmaktayız. Bu durumda Altan’ın sadece bu dönemiyle, -hatta diğer dönemleri rafa kalkarak- Çağdaş Türk resminde öne çıktığını söyleyebilir, dünya sanatı bağlamında da bir yer edindiğini rahatlıkla ifade edebiliriz. Resimlerde kullanılan Almanca “İch bin Maler (Türkçesi ressamım)”, ya da “Özdemirrrrrrr” gibisinden uzatmalar tutarlı işaretlerdir ve buna benzer daha bir çok ibare bu dönem resimlerinde birçok bilinçli plastik tekrarlar arasında bir dil olmayı becerdiğinden ve bir sözlük oluşumuna hayır dememekle, ikonografinin çağdaş boyutlarına rahatlıkla hizmet vermektedir. Bu paralelde 90’lı yıllarda çıkışına tanık olduğumuz Deniz Orkuş’un da resimlerindeki “Andy Warhol” isimli pop sanatçısının, yine ismiyle oynayarak yarattığı sözcüksel alımlamaya dair notlamaları, yanı sıra “Paris” ismiyle ilgili yaklaşımları, ya da yerli yerinde gazete kesmelerinden yarattığı dünyası da bir sözlük oluşumunun ta kendisi, sanatçının dünyasına dönük açıklamaları da içinde barındırdığından kanımca önemlidir.

sonuç olarak:Artık çağdaş boyutta, bu dört kategoriden birine uyup, bir bölümüyle de olsa, yeni olana ulaşan çalışmalar kendisini yapıt, onu ortaya koyanı ise sanatçı statülerine ulaştırır. Bu eylemin dışında kalıp, söz konusu ettiğim dört kategoriden birine uygunluk gösterip yeniye ulaşamayan kimse ise, ilgili eğilimde çalışma üretmekle kalır, sadece ustalığını göstermekle yetinir veya yetinmeyebilir de. Söylemek istediğim bir şey de sorunumuz, iyi bir ayrıştırmadan uzak durarak, çağdaş sanatçılarımızı dünya platformuna tanıtacak kimseleri ortaya çıkartamamış olmamızdır. Doğru olanı araştırıp, bulalım, daha sonra bunu kendi ortamımıza nasıl yaklaştırabileceğimizi düşünelim, işte o zaman sorun kendiliğinden çözülecektir.