Türk Devletlerinde Uç Beyliği

Türk Devletleri'nde Uç Beyliği

Anadolu da kurulan Türk devletlerinin sınırlarını muhafaza ve yapacakları akınlarla diğer devletleri yıpratma vazifesi gören yarı bağımsız beylikler. Bu aşiretlerin reisine de Uç Beyi denir.

Anadolu da ilk Uç Beyliği, Büyük Selçuklular tarafından 1071 Malazgirt Zaferi'nin kazanılmasından sonra kuruldu. Karadeniz le Akdeniz arasında bulunan uç bölgelere Uç Beyleri yerleştirildi. İlk Uç Beyi Melik Ahmed Danişmend Gâzidir.

Uç beylerinin ve emrindeki aşiretlerin, fedakâr, azimli ve yüksek imanlı gayretleriyle, Bizanslılar Ege Denizi kıyılarına kadar atıldı. Hattâ bu fetihler neticesinde Ege Denizine erişildi. On üçüncü yüzyılda Moğol istilâsı dolayısıyla, birçok Türkmen boyları uç bölgelere yerleştiler. Bu Türkmenlerin yanında dervişler, şeyhler de gelmişlerdi. Uç bölgelerinde büyük gayretler gösterip, birlik ve beraberliği sağlayan bu dervişler, kuvvetleri yeni fetihlere hazırladılar. Bu derviş gaziler, fethedilmemiş bölgelere de gidip, tekke, zâviye gibi dinî tesisler kuruyorlar, buralarda Türk-İslâm mefkûresini yayarak, fetih hareketlerine yardımcı oluyorlardı. Beylikler döneminde de bu fetih hareketleri devam etti.

Yarı bağımsız olan Uç Beylerini ilk defa Birinci Alâeddîn Keykubad (1220-1237), merkezî idareye bağladı. Keykubad ın ölümü üzerine İkinci Gıyâseddîn Keyhüsrev (1237-1246) sultan oldu. Keyhüsrev, 26 Haziran 1243 yılında Moğollara Kösedağ Savaşı'nda mağlup oldu. Bu mağlubiyet üzerine Uç Beyleri, tekrar yarı bağımsız hâle geldiler. Moğol ordusu Komutanı Abaka Hanın Doğu ve Orta Anadolu da yaptığı katliâm ve tahribattan sonra, Uç Beyleri bağımsızlıklarını ilân ettiler. Türk Sultanlarını, nüfuzları altında tutan İlhanlılar, 1335 te yıkıldı. Bu vaka neticesinde de Uç Beylerinin bağımsızlık hareketleri iyice hızlandı. Bağımsız hâle gelen Uç Beyleri, cihada devam etmekle birlikte aralarında da harp yapıyorlardı. Büyük kitleler hâlinde gelen Türkmenler de, Uç Beyliklerinin kuvvetlenip büyümesine yardımcı oluyordu. Beylikler arasındaki mücadelelerin yegâne sebeplerinden birisi, Bizans oyunlarıydı. Beylikler, Moğollar ve Bizanslılar başta olmak üzere düşmanlarına karşı amansız bir mücadele verdiler. Halkı mücadeleye, Tapduk Emre, Yunus Emre, Hacı Bektaş-ı Velî dahil daha pek çok şeyh ve dervişler, teşvik ediyorlar, bir yandan da birlik ve beraberlik bayrağını açıyorlardı. Söğüt, Domaniç ve Bilecik bölgelerinde kurulan Osmanoğulları Beyliği, Bizanslılarla yaptıkları mücadele sonunda çok büyük fetihlerde bulundular. Devlet güçlenince onlar da Uç teşkilâtını kurdu. Osmanlılarda Uç Beyi, Akıncı Beyi olarak da anılır.