Arama


Misafir - avatarı
Misafir
Ziyaretçi
13 Haziran 2008       Mesaj #3
Misafir - avatarı
Ziyaretçi
MANTAR
—ANSİKL. Bot. Çok geniş bir şube oluşturan (200 000 tür) mantarlar tallı bitkilerdir. Bunlarda kök, sap ve yaprak gibi şeyler yoktur. Klorofilsiz oluşlarıyla yosunlardan (su ve kara) ayrılırlar; bakterilerin tersine bunların hücrelerinde tipik birer çekirdek bulunur.

Yeşil bitkiler güneş ışığında havadaki karbondioksidin karbonundan yararlanarak beslenebildiği, yani kendibeslek bir yaşam sürdüğü halde, mantarlar, klorofilsiz olduklarından, kendilerine gerekli karbonu, bir arada yaşadıkları başka organizmalardan ya da maddelerden edinmek zorundadırlar. Mantarlar klorofilsiz olduklarından dışbeslektirler. Mantarların pek çoğu ölü ya da cansız organik maddelerle beslenir; bunlara “çürükçül” denir; yastık mantarları gübre üzerinde, çayırmantarları ya da kuzumantarları ormanlarda humus üzerinde yetişir; küf mantarları eski kâğıtların, paçavraların, reçellerin, vb. üzerinde gelişir. Kimi mantarlarsa asalaktır; canlı varlıkların, hayvanların ya da bitkilerin üzerinde yetişir: bazı mikroskobik mantarlar insanlarda deride, saçlı deride ve içorganlarda hastalık yapar (mikoz, saçkıran, vb.).

Kimi türler konaklarıyla dengeli bir ortak yaşam sürer (simbiyoz): örneğin likenlerdeki mantarlar, orkidelerdeki mikorizler. Mantarların çoğunluğu sporlarla çoğalır. Spor çimlenince miselyum denen dallı bir iplik meydana getirir. Yastık mantarlarında görülen beyaz uzantılar birer miselyumdur. Çoğunlukla eşeysel karakterde bir kavuşma sonucunda miselyum iplikleri birbirine geçerek, birbirine dolanarak sımsıkı bir doku oluştururlar; duruma göre karpofor, apotesi ya da peritesi adı verilen bu dokulara günlük dilde “mantar" denir ki, aslında bunlar mantarın üreme organlarıdır, çünkü sporlar bunların içinde oluşur. Miselyumları bölmelere ayrılmamış olan mantarlara basil mantarlar (siphomycetes) denir.

Örnekler: balıklardaki saprolegnia, ekin tohumlarındaki pythium, bağ mildiyusundaki plasmopara, patates mildiyusundaki ve kestane mürekkep hastalığındaki phytophthora, marul mildiyusundaki bremia, küflü ekmekteki mukor. Miselyumlrı bölmeli olan üstün mantarlar iki gruba ayrılır: sporları (askospor) aşkların içinde oluşan asklımantarlar (penicillium, aspergillus, maya mantarları, bağ küllemesi, meyve ağaçlarındaki urları yapan nectria, çavdarmahmuzu, domalan) ve bazitli mantarlar (tahıllardaki pas ve rastık, clavaria, horozmantarı, boletus, agaricus, polyporus, kurtmantarı, vb.). Bazı üstün yapılı mantarlarda ve eşeysel yanı olmayan “ilkel" mantarlarda basit birer hücre halindeki eşeysiz sporlar da vardır (konidi).

Mantarlar yenebilen bitkilerdir


Ama birçoğu tehlikelidir. Zehirli çayırmantarı (Amanita phalloides) ince ışınsal çizgili yeşilimsi sarı şapkasından, beyaz lamlarından. halkasından ve volvasından kolayca tanınır, buna rağmen mantardan ölümlerin % 95’i ondan olur; ona yakın, ama beyaz renkli olan iki amanita türü de (yalancı kuzugöbeği [A. virosa] ve zehirli melek- mantarı [A. vernal) çok zehirli ve öldürücüdür. Beyaz benekli, kırmızı şapkalı sinekmantarı (A. muscaria) ile kahverengi şapkalı benekli çayırmantarı (A. pantherina) da zehirlidir, “muskarin sarhoşluğu" denen hezeyan haline neden olurlar. Mor entoloma (Entoloma lividum) sindirim bozukluğu yapar. Çavdarmahmuzu una fazlaca karışırsa zehirlenme yapar, ihtilaçlara ve kangrenlere neden olur. Mantarların birçoğunun sindirimi güçtür: Boletus satanas, Tricholoma sulfereum, Clytocybe olearia, bazı russula, lactarius ve clavaria türleri. Yenebilen mantarların en iyi bilinenleri şunlardır: altınmantar, kırmızı çayırmantarı, kuzumantarı, domalan, kuzugöbeği, horozmantarı, russula, lactarius, vb. Uzakdoğu kökenli kara mantar (Hirneola auricula vudae) çin mutfağında çok kullanılır.
  • Mantarlar, özellikle maya mantarları şarabın, biranın ve ekmeğin oluşumunda rol oynayan mayalanmayı sağlar; penicilliumlar peynir yapımında kullanılır. Tıpta antibiyotiklerin çoğu mantarlardan elde edilir: penisilin, streptomisin, vb.
  • Bazı mantarlar (merula, bodrum polyporusları) ağaç eşyaya zarar verir, ağacın hacmini, liflerim ve gözeneklerini bozar; kimisi, özellikle sıcak ve nemli ülkelerde çeşitli gereçleri ve araçları sarar (kâğıt, alçı, kablolar, elektrikli aletler, optik aletler, vb.). [DİKARYON, SPOR ]

SINIFLANDIRMASI


Âlem : Fungi
  • Chytridiomycota
  • Zygomycota
  • Ascomycota
  • Basidiomycota
Âlem : Stramenopila
  • Oomycota
  • Hypochytiridiomycota
  • Labyrinthulomycota
Âlem : Protista
  • Plasmodiophora
  • Dictyosteliomycota
  • Acrasiomycota
  • Myxomycota

Mantar üretimi.


Günümüzde pek çok ülkede mantar yetiştirilmektedir. Böylece hem zehirli mantar yeme tehlikesi ortadan kalkmakta, hem daha bol ve yüksek verimli mantar elde edilmektedir. Mantar üretiminin ilk aşaması mantar miselyumu yetiştirmektir; bu üretim yemeklik mantar dışında tıbbı ve diyetetiği ilgilendiren biyokimyasal maddeler elde etmek amacıyla da yapılabilir, insanların yediği karpoforların yetiştirilmesine olanak veren tam bir çevrim için elverişli mantar türleri, hepsi de çürükçül olmak üzere topu topu otuz kadardır. Bu yenebilen kısımların üretimi, miselyumların büyümesi için gerekli olandan farklı ortam koşulları ister.

Yetiştirilerek üretilen en eski mantarlar yastık mantarı (Fransa), shiitake ve volvarfa’dır (Uzakdoğu). Birincisi mikroorganizmalarca değişime uğratılmış bir madde, İkinciler ham odun-selülozlu bir madde üzerinde yetişir; yakın zamanda üretimi geliştirilmiş olan bir mantar grubu olan pleurotuslar'ın durumu da aynıdır. Domalan gibi kökmantar cinsinden mantarlarsa, önce üzerine ekilecekleri bir konak-bitki isterler, sonra oradan alınıp elverişli çevre koşulları olan bir yere dikilirler.

Yastık mantarı üretiminin anayurdu Fransa’dır ve bu üretim iki yüzyılı aşkın bir zamandan beri yapılmaktadır. Otuz kırk yıldan beri uygulanan araştırma çalışmalarıyla sağlanan gelişmeler Sayesinde şimdi üretimin bütün evreleri denetlenebilmektedir. Üretim yeri ya da yastığı zenginleştirilmiş ya da dengelenmiş at fışkısına ya da organik artıklara (sap-saman) dayanır. Bu gereç iki evreli bir kompostlamayla işlenip hazırlanır:
  1. I. evre, yığın halinde mayalanma ve alt üst etme;
  2. II. evre, bir odada denetimli ve güdümlü mayalanma (buna pastörizasyon denir).
Bu son işlem için kompost yığın halde işlenebileceği gibi sandıklar içinde de işlenebilir Bu yöntemle elde edilen kompost, yastık mantarı için son derece besleyici ve özgül sayılabilir, ilk ekim, özgül laboratuvarlarda üretilen miselyumların hazırlanmış olan komposta karıştırılmasıyla yapılır. Sonra karışım çuvallara ya da kasalara yerleştirilir Miselyumların kompostu sarması ekim odasında 24-25 °C’ta sağlanır. Kompostun tamamı miselyumlarla dolunca, kasa ya da çuvallar mantarın uç verebilmesi için toprakla örtülür.

Mantar yastıkları mahzenlerde ya da başka binalarda, ışık girmeyen, ama çok iyi havalandırılmış ve doyasıya nemlendirilmiş yerlerde sürekli 15-16 °C'ta tutularak geliştirilir. Gelişme süresi 8 ila 12 hafta sürer. Mantar hasat edildikten sonra yastıklar yeniden üretimde kullanılabilir. Ancak mantarları asalaklardan ve rakiplerden sakınmak için sürekli olarak koruyucu önlemler almak, hatta gerekirse ilaçla mücadele etmek gerekir. Üretimin makineleşmesi her evrede, hatta bazı işletmelerde hasatta bile yer alır. Yastık mantarının üreme çevriminin özgüllüğü (iki sporlu bazit, her sporun üreyebilen bir miselyum verebilecek yetenekte olması) genetik iyileştirme olanaklarını sınırlamaktadır Yastık mantarı proteince çok zengin ve lipitçe fakirdir, ama diyetetik açıdan pek çok vitamin ve oligoelement içerir. Üretilmekte olan bu ilk mantarın dünya çapında üretimi 700 0001 dolayındadır (bunun yaklaşık olarak beşte birini Fransa üretir).

Kaynak: Büyük Larousse
Son düzenleyen Safi; 7 Aralık 2016 02:27