MOZART (Wolfgang Amadeus),

avusturyalı besteci
(Salzburg 1756 - Viyana 1791).

Leopold Mozart’ın oğlu. Dört yaşındayken babasından ilk klavsen derslerini aldı, altı yaşında beste yapmaya başladı. Viyana'ya ilk kez, 1762 sonunda babası, annesi ve kız kardeşiyle birlikte gitti; haziran 1763 - kasım 1766 arasındaki Almanya, Fransa, Ingiltere ve Hollanda'yı kapsayan büyük Avrupa turnesinde, bir "harika çocuk" olarak dinleyenleri hayran bıraktı (özellikle Fransız kralı Louis XV'in sarayında). Birçok müzik anlayışının (özellikle de Johann Christian Bach'ınkinin) etkisinde kaldığı bu turne sırasında çok sayıda beste yaptı. Daha sonra dokuz ay Salzburg'da kaldı, 1768'de ikinci kez Viyana'ya giderek yılın sonuna değin bu kentte yaşadı. Salzburg'a döndü ve Adlgasser ile Michael Haydn’ın etkisini taşıyan yapıtlar besteledi. Aralık 1769 - mart 1771 arasında, babasıyla birlikte ilk İtalya gezisini gerçekleştirdi (öteki iki İtalya gezisini, ağustos-aralık 1771 ve ekim 1772 - mart 1773 arasında yaptı).

Mozart, İtalya’da İtalyan opera ve vokal müzik üslubuyla R. Martini sayesinde geleneksel çokseslilik üzerindeki bilgisini derinleştirdi. Temmuz-eylül 1773 arasındaki üçüncü Viyana döneminde Joseph Haydn'ın yeni bestelediği iki yaylılar dörtlüsünü (op. 17 ve op. 20) inceledi. Eylül 1773 - eylül 1777 arasında, La finta giardiniera adlı operasının ilk temsilinde bulunmak üzere Münih'e yaptığı kısa bir gezi (aralık 1774 - mart 1775) dışında, başpiskopos prens Colloredo’nun hizmetinde Salzburg'da yaşadı. Bu dönemde, senfoni türünü bir yana bıraktı ve beş keman konçertosu, aralarında görkemli K, 250 Haffner serenadı'nın (1776) da bulunduğu serenatlar, divertimentolar, dinsel yapıtlar ve ilk büyük piyano konçertosunu (K. 271 Genç adam adı verilen 9 nÇ.’lu konçerto) besteledi.

Eylül 1777’de görevinden istifa etti ve annesiyle büyük bir geziye çıktı. Daha çok Mannheim ve Paris'te kaldığı (mart-eylül 1778 arasında Paris'teydi ve annesi burada öldü) bu geziden, mesleği açısından çok sey bekliyordu. Mozart bu gezide umduğunu bulamadı, ama insan ve sanatçı olarak kişiliğinde çok önemli değişiklikler oldu. Ocak 1779'da Salzburg'da yeniden Colloredo’nun hizmetine girmek zorunda kaldı. 1780 sonunda seçici prens Kari Theodor'un ısmarladığı idomeneo operasını bestelemek üzere Münih'e gitti, oradan Viyana’ya, Colloredo'nun yanına döndü (mart 1781). iki ay sonra onunla bozuşan Mozart, son on yılını Viyana’da bağımsız müzikçi olarak geçirdi. Başlangıçta, talihi yaver gitti: piyano virtüözü olarak, Viyana halkını kolayca kendine bağladı. 1782 yılında, Constanze Weber ile evlendi (1777'de Mannheim'de, Constanze'nin kız kardeşi Aloysia'ya âşık olmuştu). Aynı yıl, almanca operası Saraydan kız kaçırma (Die Entführung aus dem Serail) ilk kez sahnelendi (16 temmuz) ve baron Van Svvieten'in malikânesinde J.S, Bach'ın ve G. F. Hândel'in yapıtlarını keşfetti. Aralık 1782 - ocak 1785 arasında, daha sonra Joseph Haydn’a ithaf ettiği altı yaylılar dörtlüsünü besteledi.

Şubat 1784 - aralık 1786 arasında, bu parlak dönemin on iki büyük piyano konçertosu sıralandı (onlar kadar parlak olmayan öbür üç piyano konçertosunu, 1782 sonunda bestelemişti). Aralık 1784’te Joseph Hpydn ile dostluğu derinleşmeye başlayan Mozart, masonluğu benimsedi. 1 mayıs 1786'da, Beaumarchais’nin aynı adlı yapıtından yararlanarak Lorenzo Da Ponte'nin yazdığı İtalyanca libretto üzerine bestelediği Figaro'nun düğünü (Le nozze di Figaro), ilk temsilinde beğenildiyse de, ocak 1787'de Prag’da yeniden oynanması sırasında çok daha büyük bir başarı kazandı. Bu başarı, librettosunu gene Da Ponte’nin yazdığı Don Giovanni adlı yeni bir İtalyanca operanın ısmarlanmasını sağladı ve bu yapıt ilk kez, 29 ekim 1787'de Prag'da sahnelendi.

Aynı yıl besteledikleri arasında do majör (K. 515) ve sol minör (K. 516) iki büyük yaylılar beşlisiyle Küçük bir gece müziği (Eine kleine Nachtmusik) de vardır. Mozart'ın para sıkıntıları da bu dönemde başladı. Viyana halkının açığa vurmaya başladığı anlayışsızlıksa giderek arttı. 1788 yılını tümüyle Avusturya başkentinde geçiren Mozart, Taç giyme konçertosu (K. 537) denilen piyano konçertosuyla son üç senfonisini (39 no.'lu mi bemol majör, 40 no.'lu sol minör ve Jüpiter senfonisi denilen 41 no.'lu do majör senfoniler), bu sırada besteledi. Nisan-haziran 1789 arasında yeni bir geziye çıkarak Dresden, Leipzig ve Berlin'e gitti; Berlin' de Prusya kralı Friedrich-Wilhelm II tarafından kabul edildi. Haziran 1789'da ve mayıs-haziran 1790’da, bu hükümdar onuruna son üç yaylılar dörtlüsünü yazdı. 26 ocak 1790'da Viyana'da, Da Ponte ile işbirliğinden doğan üçüncü İtalyanca operası Cosi fan tutte oynandı. Bundan sonraki aylarda Mozart, çok az yapıt besteledi. Ama 1791'de, yaratıcı gücü olağanüstü bir canlılık gösterdi; örneğin son piyano konçertosunu (K. 595) ve son yaylılar beşlisini (K. 614), klarinet konçertosunu (K. 622) ve Emanuel Schikaneder'in almanca librettosu üzerine Sihirli flüt (Die Zauberflöte) adlı operasını (ilk kez, 30 eylül 1791’de oynandı) hep bu yıl içinde yazdı. Sihirli flüt'ün, parlak günleri geri getirebilecek başarısından, Mozart hiçbir yarar sağlayamadı; kendi adına bir yapıt bestelenmesini isteyen müziksever ve mason aristokrat kont Walsegg adına ısmarlanan Requiem'i yarım bırakarak, 5 aralıkta öldü.

Mozart, müziğiyle bir devrimci değildir. Öncellerinin ya da çağdaşlarının ortaya koydukları biçimler ve yapılarla yetinmiştir. Ama tekniğinin yetkinliği, esininin zenginliği, özgünlüğü, hemen hemen sürekli kendini yenilemesi ve her zaman uyanık olan duyarlığıyla, alışılmış çerçevelere kendi iç yaşamının sevecenliğini aktararak, bütün şemaları aşmıştır. Engin yapıtını tümüyle kavrayabilmek için, "harika çocuk" efsanesine saplanıp kalmamak gerekir. Çocukluk ve ergenlik yapıtları, ne kadar yetkin olurlarsa olsunlar, Mozart'ın gerçek kişiliğini ancak ender olarak yansıtırlar. Mozart'ın gerçek kişiliğini Paris ve Mannheim yolculuğunun zenginleştirici deneyimi tam olarak ortaya çıkarmiştır. “Büyük" Mozart, yani son on iki yılın Mozart'ı, aralarında büyük operalar ve büyük piyano konçertoları, en güzel dörtlüler ve beşliler ve birçok bağımsız parça bulunan en az üç yüz partisyonla kendini göstermiştir. Mozart’ın yaşamının kısalığı üzücüdür, ama Sihirli flüt'teki ya da klarınet konçertosundaki bazı sayfalara bakarak, müzik alanında yapılabilecek her şeyi yaptığı ve tam bir yetkinliğe eriştiği söylenebilir.

Mozart, bazen çağdaşlarını aşırı bir özgürlükle taklit etmiş, en değişik tarzları (transız konsertan senfonileri, alman sing- sp/e/’i, Viyana oda müziği, İtalyan sahne müziği) olağanüstü bir kolaylıkla özümlemiş, ama ortaya koyduğu her yapıt, yoğun bir çalışmanın ürünü olmaktan geri kalmamıştır. Johann Sebastian Bach ve Joseph Haydn, onun karşısına, Johann Christian Bach ya da Michael Haydn’dan çok daha çetin özümleme sorunları çıkarmışlar ve Mozart, her büyük yaratıcı gibi, bunalım dönemleri geçirmiştir. En yüksek düzeydeki sayfalarında bile İtalya'da keşfettiği bel canto'nun anlatım gücü ve etkileyiciliği vardır. Dehası, özellikle lirik ve dramatik sanata yatkındı; kendini en iyi biçimde operaları ve piyano konçertolarıyla ifade etti. Bu türler, ona ruhsal inceliğini olduğu kadar, virtüözlük eğilimini ve tını duyarlığını da gösterme olanağı vermiştir. "Güç”ü ve "trajik olarf'ı da çok iyi yansıttığı halde, çok uzun bir süre yalnızca zarafet, incelik ve "sevimlilik" örneği olarak gösterildi. Mozart'ı eşsiz kılan, genellikle birbiriyle bağdaşmayan üç yetiyi, kalp, duygular ve aklı tam bir denge içinde birleştirmesidir.

Başlıca yapıtları (K harfi, L. von Köchel’ in düzenlediği kronolojik ve tematik kataloğu simgeler): aralarında K. 183 25 no.’ lu sol minör (1773), K. 200 28 no.’lu do majör (1774), K. 201 29 no.’lu la majör (1774), K. 385 35 no.'lu re majör Hatfner (1782), K. 425 36 no.'lu do majör Liriz (1783), K. 504 38 no.'lu re majör Prag (1786), K. 543 39 no.'lu mi bemol majör (1788), K. 550 40 no.'lu sol minör (1788) ve K. 551 41 no.'lu Jüpiter (1788) senfonilerinin de bulundukları ve bazıları numaralanmamış elli kadar senfoni; aralarında K. 250 re majör Haffner (1776), K. 320 re majör Posthorn (1779) ve K. 525 sol majör Küçük bir gece müziği (1787) serenatlarının da bulundukları kasasyon, serenat ve divertimentolar; aralarında K. 361 Gran partita'mn (1784) da bulunduğu yalnız üflemeli çalgılar için yapıtlar; marşlar ve danslar; 27 piyano konçertosu (biri iki piyano, biri de üç piyano için). Bu konçertoların ilk dördü, başka bestecilerin yapıtlarının transkripsiyonlarıdır; çeşitli çalgılar için konçertolar: 5 keman konçertosu (1775), iki keman için bir konçerto (1774), 2 flüt konçertosu (1778), bir flüt ve arp konçertosu (1778), bir obua konçertosu (1777), bir klarinet konçertosu (1791), bir fagot konçertosu (1774), 4 korno konçertosu (1782-1786); keman ve viyola için bir konsertan senfoni (1779); oda müziği dalında, 2 keman ve viyola İkilisi (1783), 4 flüt ve yaylılar dörtlüsü, bir obua ve yaylılar dörtlüsü, bir korno ve yaylılar beşlisi (1782), bir klarınet ve yaylılar beşlisi (1789), 6 yaylılar beşlisi, 6'sı Haydn'a (1782-1785) ve 3'ü Prusya kralına ithaf edilen (1789-90) 23 yaylılar dörtlüsü, bir yaylılar üçlüsü (1788), 2 piyano ve yaylılar dörtlüsü (1785), 7 piyano, keman ve çello üçlüsü, 30'u aşkın piyano ve keman sonatı;,piyano, iki piyano ya da dört el piyano için sonatlar ve aralarında çeşitlemeler de bulunan çeşitli yapıtlar; mekanik org yapıtları; dinsel müzik dalında, aralarında K. 319 Coronation (1779) ve K. 427 do minör (1783) missaların da bulunduğu 16 missa; bir K. 626 Requiem (1791); aralarında K. 341 re minör Kyrie (1781) ve K. 618 Ave verum (1791) da bulunan çeşitli yapıtlar; aralarında La betulia lıberata (1771) da bulunan kantatlar, oratoryolar ve mason kantatları; dindışı sahne yapıtları ve operalar, örneğin K. 51 La tinta semplice (1769), K. 50 Bastien und Bastierıne (1768), K. 135 Lucio Silla (1772), K. 196 La finta giardiniera (1775), K. 208 il re pastore (1775), K. 345 Thamos (1773 -1779), K. 344 Zaide (1779), K. 366 idomeneo (1781) K. 384 Saraydan kız kaçırma (1782), K. 486 Der Schauspiel-Dırektor (1786), K. 492 Figaro’nun düğünü (1786), K. 527 Don Giovanni (1787), K. 588 Cosi tan tutte (1790), K. 620 Sihirli flüt (1791), K. 621 LaClemenzadi Tito (1791); bir bale (Petits Rıens) [1778] soprano için, aralarında K. 316 Popoli di Tessaglia (1779) ve K. 505 Ch'io mi scordi di te (1786) aryalarının da bulunduğu kırk kadar konser aryası, 10 tenor ve 8 bas aryası; liedler ve kanonlar; J.S. Bach'ın Ayarlı Klavye'sindeki füglerin ve Hândel'in oratoryolarının düzenlemeleri.