Linux işletim sistemi nedir?
Linux işletim sisteminin farkı ve avantajları nelerdir? Sitedeki İlgili Bağlantılar! Linux Dağıtımlarından Hangisini Kullanıyorsunuz? (Anket)
Linux için Programlar Linux - Msg Plus Skin - Messenger Plus! Live Arayüzleri Debian GNU - Linux 4.0 Pardus Linux Linux siteleri Linux Nedir?
Evvel zaman içinde... Kalbur zaman içinde... kisisel bilgisayar dünyasinda Windows kral iken... Finlandiya’da 21 yasinda bir üniversite ögrencisi çikmis. Yeni edindigi Intel 386 bilgisayarina kurulu DOS’ u sevmemis; Helsinki Üniversitesi’nin bilgisayarlarinda çalisan Unix’ ten kendi bilgisayarinda da olsun istemis. Ama bilgisayar dünyasini idare eden krallar, PC için Unix satilmasini çok agir para sartlarina baglamislar ve büyük firmalar disinda küçük sahislarin Unix edinmesini adeta istemezlermis.
Linus adli Helsinkili bu genç, düsünmüs, düsünmüs... ve sonunda krallara para vermektense, kendi isletim sistemini kendisi yazmaya karar vermis. Çünkü çok zeki ve becerikli bir gençmis. Ortaya DOS yerine bir PC’ yi çalistirmaya, BIOS bilgilerini edip, bilgisayarin klavyesi nerede, ekrani nerede anlamasina yeter düzeyde bir isletim sistemi çikinca, ilk isi bunu, o zaman, yani 1991 yilinda ne ölçüde Internet varsa, o ölçüde çevresine yaymaya karar vermis. Çünkü bu genç çok alçakgönüllüymüs. Arkadaslari “Yahu Linus, bu ne güzel Unix! Gel bunun adi Linux olsun; hem seni hatirlatir, hem de Unix’ i!” demisler.
Böylece yeni isletim sisteminin adi Linux olmus. Aradan yillar geçmis. PC dünyasinda isletim sistemi tahtina kurulmak isteyen krallar arasinda kavga baslamis. Kral IBM, PC tahtina geçmek üzere ortaya OS/2 diye bir prens sürmüs. Ama kral Windows, bu prensi bir kiliç darbesiyle öldürmüs! Büyük bilgisayar sarayindaki Unix krallari ise arda bir “PC tahtini nasil ele geçiririz?” diye düsünüyorlarmis, ama “PC kralliginin kullari zengin degil, bize büyük firmalar gibi çok para kazandiramazlar!” deyip vazgeçiyorlarmis yaristan. Fakat, PC krallarinin kullari arasinda Windows’ un hükümdarligindan hoslanmayanlarin sayisi da artiyormus.
O sirada bir taraftan kendi PC’ sini yöneten Linux tebanin dikkatini çekmis;”Bizim PC’ mizi de yönetir misin?” demisler. Linux, “Tabii yönetirim!” demis. PC’ler “Peki kaç para?” diye sormuslar; Linux, “Para istemem, ama bir sartim var! “ demis. PC’ler o güne kadar hiç böyle bir sey duymamislar.”Nedir sartin?” diye sormuslar hayretle! Linux, “Para istemem, ama hiçbiriniz de benim sirtimdan para kazanamazsiniz” demis. Linux, ayrica kendisinin degistirilmesine de izin vermis; ama bu kez sarti kendisinde yapilan degisikligin herkese açik olmasiymis.
Linux, dünyanin ilk serbest dagitilan yazilimi degil. “Serbest Yazilim Vakfi” diger birçok kurum, henüz PC icat edilmeden önce, bilgisayar yaziliminin ücretsiz dagitilmasi fikrini benimsemis kisiler yazdigi programlari bir araya getiriyor ve dagitiyordu. Yakin zamana kadar Linux da tamamen ücretsiz edinilebilirdi. Fakat bir bilgisayar isletim sistemi yazilimini kernel adi verilen çekirdek programi kendi donanimina göre “derlemek” tabir edilen islemden geçirerek kurabilecek çok az kullanici bulundugu için, birçok firma, bir “Linux’u bilgisayara kurma programi” üreterek bunu satiyor. Bu tür Linux kurma programina, “Linux Dagitimi” (distribution) adi veriliyor. “Dagitim” paketleri üreten firmalar, kendi paketlerin daha cazip hale getirmek için, sunduklari ürünün bir Linux sisteminde bulunmasi gereken birçok yan ürün içermesine de özen gösteriyorlar.
Serbest Yazilim ruhuyla hareket eden Linux’u kendi yazilimlari için en elverisli ortam diye gören birçok bireysel programci da programini ücretsiz dagitiyor. Ayrica Linux’un yayilmasi fikrini savuna dernekler ve kullanici guruplar tarafindan ücretsiz verilen “dagitim” paketleri da var. Bunlari Internet’ten indirerek,kurmaniz mümkün. Linux’u, ortaya çikaranin amacina uygun sekilde gerçekten bes kurus para ödemeden edinmek istiyorsaniz, Internet’te
http://www.linux.org.tr adresine girmeniz yeterli. Ayrica, Internet’te baska birçok yerden ticari olmayan dagitim paketi bulmaniz da mümkün.
Linux, bir Unix programi midir? Bu sorunun cevabini vermek için “ Unix programi nedir?” diye sormak gerekir. Unix sistemini gelistiren bilim adamlari ve bilgisayar isletimcileri, bu ad altinda çok sayida isletim sisteminin ortaya çikmasi üzerine, oturup birtakim standartlar gelistirmis, hatta bir “Bir sistemin Unix oldugunu onaylama süreci” belirlemis bulunuyorlar. Bu ilkeler dikkate alinirsa, Linux bir Unix-türevidir; ama LinusTorvalds programi için hiçbir zaman bu onayi istemedigine göre, Linux bir Unix degildir.
Linux’un ilk kullanim alani PC, ve ilk kullanicisi da bilgisayar bilimi ögrencisi iken bugün firmalarin ag yöneten bilgisayarlarinda (server) ve hatta üniversite ve arastirma kurumlarinin süper-bilgisayarlarinda bile bu sisteme rastlamaniz mümkün. ISS’ ler firmalar arasinda da Linux kullanimi hizla yayilmaktadir. Bir lisans karsiligi dagitilmadigi için Linux kullanicilarinin kaydi hiçbir yerde tutulmuyor. Ticari dagitimlarin yayginlasmasi ile bu firmalarin satis rakamlari, Internet’ten yapilan indirmelerin sayisi ve çesitli konferans ve kullanici guruplarin derledigi verilere bakilirsa, bugün 8 milyon bilgisayar kullanicisinin Linux sistemine sahip oldugu söylenilebilir.
Linux, çekirdek program olarak, DOS gibi, komut satirindan yönetilir. Fakat günümüzde birçok kisi, kurum ve kurulus ücretsiz, ticari firmalar ise ücretli, grafik kullanici arabirimi veya Windows benzeri masaüstü programlari üretiyor, dagitiyor ve satiyorlar. Linux sisteminin edindigi ilk kullanici arabirimi, “X Windows Sistemi” idi. Bu, Microsoft firmasini Windows isletim sisteminin masaüstü ve her program için bir pencere yaklasimina benzetilebilir. Kisaca X denilen bu arabirim, daha sonra yaygin olarak kullanilan birçok Linux masa üstünün temeli oldu. Linux, Microsoft Windows, IBM OS/2 ve diger bir Unix sistemi ile dosya alis verisi yapabilir; bu sistemlerle TCP/IP protokolü ile dosya alisverisinde bulunabilir.
Dolayisiyla bir Linux sistemi, hem Web Server hem de Web Browser için isletim sistemi olabilir. Linux’un bir ag ortaminda, ag merkezi veya yazici veya dosya sistemi paylasimini saglayan merkez olarak kullanilmasi için, diger sistemlerle iletisimini saglayan protokolleri vardir. Bugün birçok gönüllü kisilerin katkilariyla, Linux veri tabani yönetimi ve dagitimi yapabilen güvenli ve istikrarli bir isletim sistemi haline gelmis bulunuyor.
Linux da diger birçok isletim sistemi gibi, gelismekte olan bir yazilimdir; ücretsiz dagitilan çekirdek kodu ve ücretli-ücretsiz ekleri, arabirimleri, yükleme programlari,
Linux Dagitimlarini Taniyalim CALDERA: Özellikle büyük firmalarin ve ag sunucusu ve is istasyonu bilgisayarlari için ticari Linux dagitimi yapmaktadir. Novell ag yöneticisi programlari ve sürücülerinin lisansini alarak, kendi dagitimi il birlikte vermektedir. Bu firmanin dagitiminda, Windows 3.1 için yazilmis, 16 bit’lik Windows programlarini Linux ortaminda çalistirmayi saglayan WABI adli grafik kullanici arabirimi de bulunmaktadir.
DEBIAN: Birçok gönüllüyü bir araya getiren bir örgüt olan Debian grubunun (
Debian -- The Universal Operating System) dagitimi olan Debian GNU/Linux, Internet’ten edinilebilecegi gibi, CD-ROM olarak da bulunabilir.
DLX: Erich Boehm tarafindan gelistirilmis, tam bir Linux sistemidir. 3.5 inç’lik bir disketle dagitilir. Grafik arabirim ve uygulama programi içermez.
DOS LINUX: Kent Robotti tarafindan gelistirilmis bir Linux sistemidir, MSDOS, PCDOS, OPENDOS ve Windows-95’in DOS kipinde çalisir.
HAL91 FLOPPY: Qyvind Kolas tarafindan gelistirilmis olup, floppy diskete asgari Linux kurulumu yapar. Isletim sisteminden baslangiç ve acil durum disketi olarak yararlidir.
INFOMAGIC: Kendi Linux dagitimi olan bu firmanin (
Kerala Real Estate, kerala Business Directory, kerala Matrimonials, Business opportun) piyasaya sürdügü dagitimdan bulunan Linux, ag ortami için hazirlanmistir; özellikle Apple firmasinin bilgisayarlarinin bulundugu aglar için sürücüler içerir.
LINUX MANDRAKE: Mandrake firmasi tarafindan gelistirilmistir. KDE grafik arabirimi, Apache Web Server, Gimp, Netscape Communicator ve diger birçok programi da içerir.
LINUX PPC: PowerPC Linux Projesi adli grup tarafindan PowerPC mimarisindeki bilgisayarlar için gelistirilmistir.
LINUX PRO: WorkGroup Solutions firmasinin dagitimi olup, 7 CD-ROM’luk bir set halinde satilir. Içerdigi programlar arasinda Linux Ansiklopedisi, 1600 sayfalik bir kitap, kurma, çekirdek derleme ve ayar konusunda birçok belge içerir. Içerdigi kaynaklar arasinda Internet ve Usenet’teki Linux tartismalarindan seçmeler de vardir.
LINUXWARE: Trans-Ameritech firmasi tarafindan gelistirilmis, esnek, kurulmasi kolay ve özellikle evde kullanilan PC’ler için gelistirilmistir. Windows 3.1, Windows 95 veya DOS’ tan yüklenir.
MKLINUX: Apple Bilgisayarlari Açik Arastirma Grubu adli bir örgüt tarafindan gelistirilmistir; Macintosh bilgisayarlarina kurulur.
TURBOLINUX: Pacific Hi-Tech tarafindan gelistirilmis olup, Intel, DEC Alpha ve PowerPC bilgisayarlarinda çalisir. Japonca ve Çince sürümleri vardir. Bu firma (
pht.com) diger Asya ve Avrupa dillerinde de Linux dagitimlari çikartmaya hazirlandigini bildirmektedir.
REDHAT: Linux dagitiminda öncü firmalardan olan Redhat, Linux Gelistirme Ekibi’ne mensup üç kisi tarafindan kurulmustur. Birçok yazilim ve donanim firmanin yatirim yaptigi bu firmanin (
redhat.com | Home) dagitiminin bazi bölümleri ücretsiz edinilebilir; fakat bütün paket için para ödemek gerekir.
S.u.S.e GmbH: Alman sirketidir (
NOVELL: Error) . Linux’un Almanca ve Ingilizce sürümünü içeren parali bir dagitimi vardir. CD-ROM’larinda diger kurum ve firmalarin dagitimi da bulunur.
SLACKWARE: Patrick Volkerding tarafindan gelistirilen kur programi ile birlikte verilen bu Linux çekirdegi, belki bugün en yaygin olan Linux’tur. Bu dagitimi, su anda birçok firmadan, örnegin Walnut Creek CDROM firmasinin (
Simtel: Free Download of Computer Software, Games, Tools and Utilities - Freeware, Sh) CD-ROM’larindan ve Internet sitesinden edinmek mümkündür.
STAMPEDE: Stampede firmasi tarafindan Linux programcilari hedef alinarak gelistirilmistir; birçok Unix programi içerir.
Donanım gereksinimleri
Linux, yapisi itibariyle üzerinde çalistigi donanimdan sonuna kadar faydalanan bir isletim sistemidir. Bir kisim isletim sistemi kutularinin arkasinda yazilan donanim gereksinimlerine nazire olarak, gerçekten hangi bilesenlerle bu Linux denen canavari en iyi sekilde kullanabileceginize bakalim. Eger elinizde 386, 486 ve benzeri düsük güçlü bir islemci ve 16MB veya daha az bellek var ise, Linux'un X Window grafik arayüzünü verimli olarak kullanamayacaksiniz. Bu durumda Linux'u metin ekrandan çalistirmaniz mümkün olacaktir.
Ancak, iki durumda da Linux'un yapacagi isler, verecegi servisler, sunucu kapasitesi yaklasik olarak ayni kalacaktir. Elinizde Pentium, Pentium II, Pentium III, AMD, Cyrix, Pentium MMX ya da benzeri Intel uyumlu bir islemci var ise, hele hele zengin bir aninizda 32MB ya da daha fazla belleginiz varsa, ne mutlu size. Bu donanimla Internet'te çok iyi gezinti yapabilirsiniz. Red Hat Linux 6.0 sürümünün kurulabilmesi için diskte en az 150MB yer bulunmasi gerekiyor. Eger fazla disk yeriniz varsa, Linux'a ayirabileceginiz 700MB'lik bir alan bulabiliyorsaniz harika olacaktir.
Iyi bir ekran görüntüsü alabilmek için en az 1 ya da 2MB bellekli bir ekran karti isinizi görecektir. X Window altinda S3, Cirrus Logic, ATI Mach8/32/64, Trident, ET3000/4000, Paradise gibi kartlar desteklenir. i740 chipsetleri ile S3'ün AGP iskelesini kullanan kartlarini kullanabilmeniz için yeni çikan Xfree86 paketini indirip kurmaniz gerekmektedir.
Eger sistemde bir ethernet karti var ise, bu ethernet karti kurulumda otomatik olarak taninacaktir. 3Com, WaveLan, Western Digital, D-Link, Intel, DEC, HP, AMD, Zenith hemen sayilabilen, kolayca kullanilabilecek kartlar. Hele NE2000 uyumlu olanlar çok daha iyidir, sadece takin ve çalistirin. Winmodem' leri Linux ile (simdilik) kullanamazsiniz. PCI modemler de büyük sorun çikartiyor. Modeminizi hakkiyla kullanabilmeniz için ya harici modem olmali, ya da bu modem ISA yuvasina takilmali. Ses kartlarindan SoundBlaster, ProAudio Spectrum, Gravis Ultrasound, AWE 32/64 gibi kartlari kullanabilirsiniz; genel kural, tüm SoundBlaster uyumlu ses kartlarinin sorunsuz bir sekilde desteklendigidir.
Neler Yanlis Gidebilir:
Linux kurulurken, özellikle X Window ayarlari sirasinda grafik karti ve ekran özelliklerinizin belirlenmesinde hatalar olabilir. Red Hat dagitimlari (6.0 dahil) Caldera’ nin dagitimina göre daha çok hata yapabilir.
Grafik kartinizdaki video çipset’ i ve karttaki RAM miktarini dogru belirleyebilirseniz, X Window ayarlarini dogru yapabilirsiniz.
Bu iki bilgiyi kartin üzerinden anlamaniz mümkün; kutusunda ve brosüründe de yazabilir. Fakat bu iki kaynak size yardimci olmuyorsa, kartin imalatçisinin Internet sitesine girerek, kartla ilgili bilgileri arastirin.
Ekraninizin yatay ve dikey sync range denen özelligini bilirseniz, birçok ekran sorununu çözebilirsiniz.
Eski ekranlar, kaldirabileceklerinden fazla çözünürlükte bilgi gönderilirse, yani 640x480 piksel görüntüye sahip ve multisync özelligi olmayan bir ekrana 1024x768 piksel bilgi gönderirseniz, ekran fiilen alev alabilir. Yeni ekranlarda asari bilgi ekrani yakamaz; sadece ekrandaki görüntü kaybolur, kimi modellerde ekranda “Out of sync” yazisi belirir.
Linux’ ta X Window’ u çalistirir ve ekraninizdan yanik kokusu gelmeye baslarsa, derhal Ctrl+Alt+Backspace tuslarina basarak, X Window’ u durdurun.
Linux kurulumu sirasinda grafik kartinizi bir türlü tanitamadi iseniz ve kartinizla ilgili baska kaynaktan bilgi bulamiyorsaniz, son çare olarak Linux’un Superprobe programini deneyebilirsiniz. Superprobe çogu zaman kartinizla ilgili bütün bilgileri bulup çikartir, fakat kimi zaman da bilgisayari kilitler. Superprobu çalistirmak için, Linux’u root olarak açin; X Window’ u çalistirmayin ve /usr/bin/X11 dizinine gidin. Bunu söyle yapabilirsiniz
[root localhost]# cd/usr/bin/X11
X11 dizinine girince, Superprobe’ u komutla çalistirabilirsiniz
[root localhost X11]# ./SuperProbe
Superprobe’ un bilgisayari kilitleyecegine iliskin uyarilari, göreceksiniz. Superprobe bilgisayarinizi kilitlerse, Reset dügmesine basin.
Bilgisayar kilitlenmez ve Superprobe basarili olursa, kartinizin çipseti ve RAM miktari hakkinda dogru bilgiye ulasmis olursunuz. Hatta çipinizin seri numarasini bile ögrenebilirsiniz!
Bütün ayarlari dogru yaptiginiza inaniyorsaniz ve yine de Linux’un grafik masaüstünü hiç göremiyor veya Windows’ da oldugu kalitede göremiyorsaniz, X Window’ u yeniden ayarlamaniz gerekir.
Bunu Xconfigurator programi ile yapmaniz gerekir. X11 dizininde iken su komutu verin-
[root localhost X11]# ./Xconfigurator
bu kez grafik kartinizla ilgili dogru bilgileri verebilirsiniz. Bu ayari bitirdikten sonra, X Window’ u sizin çalistirmaniz gerekir
[root localhost X11]# startx
bu kez ayarlar dogru ise Windows’ a benzer bir grafik masaüstü görmeniz gerekir. Yeniden komut istemcisi ekranina dönerseniz, Linux’un X Window için kullandigi Xfree86 kodunun yeni sürümünü bulmaniz gerekir. Bunun için Internet’te
World Wide Web Consortium - Web Standards adresinde arastirma yapmaniz gerekebilir.
TOMSRTBT: Tom Oehser tarafindan gelistirilmistir; tel floppy diskete sigar; kendisini RAM diske yükledigi için disket sürücüsünden yaralanma imkani verir. Baslangiç ve tamirat amaciyla kullanilabilir. Çok sayida tamirat programi içerir.
TURKUAZ: Türkiye Linux grubu (
www.linux.org.tr) tarafindan gelistirilmis, Türkçe Linux dagitimidir. CD-ROM olarak çikartilmis sürümlerini edinmek mümkündür. Grup, Internet sitesinde Linux kullanicilarina destek vermektedir.
WORKGROUP SOLUTIONS: Piyasaya sürdügü çesitli DOS,OS/2 ve Unix is programlarini Linux için yeniden çikartan bu firma, Linux dagitimi da yapmaktadir. Bu firmanin kurdugu Linux Mall adli Internet sitesinde (
CheapBytes Store) , Linux için sürücüler, yardim dosyalari ve ücretli-ücretsiz çok sayida uygulama programi bulunur.
YGGDRASIL LINUX: 1993’te disketle dagitilan Linux, kurulum sirasinda bilgisayarlarin sabit ve floppy disketleri, ses ve ekran kartindan baska tarafiyla ugrasmaz ve X Windows masa üstünde baska grafik arabirim kurmazdi. Yggdrasil Computing firmasi (
www.yggdrasil.com) bugün de isteyene ücretsiz dagitim
sürücüleri ile gelisimini sürdürmektedir.
DOS, Windows ve diger UNIX isletim sistemleri gibi Linux için de degisik donati programlari vardir. Gerçekte Linux adi sadece Linus Torvalds ve Linux Gelistirme Ekibi adi verilen bir grubun ortaya çikarttigi ve güncellestirdigi çekirdek kod veya bilgiislem bilimindeki adiyla kernel’a aittir. Kernel, bilgisayarin hafiza, dosya sistemi, ag, donanim araçlari ve çalistirilacak programlarla donanim arasindaki iliskileri düzenleyen programdan ibarettir. Bir bakima kernel, Linux sisteminde, bilgisayarin trafik polisidir.
Fakat kullanici olarak bizim Linux dedigimiz sey ise kurma programi + kernel + sistem yönetim araçlari + ücretli ve ücretsiz uygulama programlari” bütünüdür. Bu paket içinde sadece “kernel” ücretsiz dagitilmak zorundadir; bunun disindaki bütün unsurlar için üretici-dagitici kisi, kurum veya firma ücret alabilir.
Bu noktada Dagitim adiyla bilinen paketlerden hangisinin daha iyi oldugu sorusu kaçinilmaz olarak sorulabilir. Bu sorunun yaniti, bir bakima Linux kullanmaya niyetli kisinin uzmanlik düzeyi ve Linux ile yapmak istedigi islerin türüne göre degisir. Örnegin, RedHat ve Caldera firmalari, Linux Gelistirme Ekibi’nin bazi mensuplari tarafindan kurulmus olmanin disinda bu grupla yakin isbirligi yaptiklari için Linux Kernel’indeki gelismeleri izlemekte ve en son Kernel sürümünü içeren yeni dagitim sürümlerini piyasaya sürmektedir.
Fakat uzman Linux kullanicilari en son Kernel sürümü yerine, arizalari, eklikleri giderilmis, hatalari ayiklanmis nispeten eski Kernel’lari tercih ederler. Sizin de en son Linux Kernel’ini edinmek gibi bir iddianiz yoksa, nispeten eski ve ücretsiz bir Linux dagitimi ile yetinebilirsiniz. Ancak bu tür dagitimlarda, örnegin 3D grafik kartlari, yeni ve hizli ag kartlari, elektronik fotograf makineleri, yeni yazicilar gibi donanimlar için gerekli sürücü ve bu tür araçlardan yararlanabilecek yazilimlar bulunmayabilir.
Nispeten yeni bir bilgisayarimiz varsa, Linux Kernel’ inin yeni sürümlerinin avantajlarindan yararlanmak isteyebilirsiniz. Ayrica bazi donanimlarda Kernel disinda çok az yazilim bulunur. Oysa ticari dagitimlarda yüzlerce ücretsiz dagitim vardir. Ayrica bu tür dagitimlarda örnegin Corel firmasinin WordPerfect kelime-islemcisi gibi, Windows dünyasinin belli basli yazilimlarinin Linux sürümlerini de bulabilirsiniz.
Linux yazilimlari ya tamamen ücretsiz edinilebilir; ya da belirli bir süre kullandiktan sonra üreticisine programi sürekli kullanmak için gerekli bedel gönderilir. Bunlarin disinda tipki Windows,
OS/2 ve Unix programlari gibi, ticari Linux programlari da satilmaktadir. Herhangi bir Linux dagitiminda, birden fazla grafik kullanici arabirimi (Windows terimleriyle ifade edersek, masaüstü olusturan, mouse kullanmaya imkan taniyan ve programlari kendi pencereleri içinde çalisan programlar) bulunabilir. Ayrica bir Linux dagitim
CD-ROM’unda,
DOS komut istemcisine benzeyen komut satiri ekraninda çalistirilabilen kelime-islemcilerden tutun, ses editing programlarina kadar çok sayida yazilim bulabilirsiniz.
Linux dagitimlarinin büyük bir bölümü, ag ortami, ag sunucusu ve ag istemcisi (is istasyonu) bilgisayarlar dikkate alinarak hazirlandigi için Internet’te Web ve elektronik posta hizmeti verebilmelerini saglayan programlar, araçlar ve server’lar bulunur.
