BM’NİN BAŞLICA ORGANLARI.

BM’nin başlıca organları Genel Kurul, Güvenlik Konseyi, Ekonomik ve Sosyal Konsey, Vesayet Meclisi, Uluslararası Adalet Divanı ve Sekreterlik’tir.

Genel Kurul.

Genel Kurul, BM’ye üye tüm devletlerin temsilcilerinden oluşur (Güney Afrika’nın üyeliği 1974’te askıya alınmıştır). Her devlet Genel Kurul’da en çok beş temsilci bulundurabilir, ama tek oy hakkı vardır. Kararlar, konunun önemine göre oy çokluğu ya da üçte iki çoğunlukla alınır. Yılda bir kez toplanan Genel Kurul, gerektiğinde olağanüstü toplanabilir. Her toplantı dönemi için ayrı bir başkan ve 21 başkan yardımcısı seçerek çalışmalarına başlar. Genel Kurul’a bağlı yedi ana komitede BM üyesi tüm ülkeler temsil edilir. Bunlar, Birinci Komite (Siyaset ve Güvenlik), Özel Siyasal Komite (Birinci Komite ile birlikte çalışır), İkinci Komite (Ekonomi ve Maliye), Üçüncü Komite (Toplumsal, Beşeri ve Kültürel Sorunlar), Dördüncü Komite (Vesayet), Beşinci Komite (Yönetim ve Bütçe) ve Altıncı Komite (Hukuk) olarak bilinir. Komitelerde her üyenin bir oyu vardır ve kararlar oy çokluğuyla alınır. Komitelerin karar ve önerileri daha sonra Genel Kurul’da yeniden oylanır.

Genel Kurul, BM Antlaşmasının kapsamına giren her türlü uluslararası sorunu görüşmeye, öneriler geliştirmeye ve bu amaçla konferanslar toplamaya yetkilidir. Genel Kurul’un ayrıca başka organları denetleme, birçoğunun üyelerini atama ve BM bütçesini denetleme yetkisi vardır. Genel Kurul, BM Genel Sekreteri ile Güvenlik Konseyi, Ekonomik ve Sosyal Konsey, Vesayet Meclisi ve bağlı özel kuruluşlardan yıllık çalışma raporları alır. Bu organların çalışmalarını denetlemeye ve bu organlara öneriler götürmeye yetkilidir. Ekonomik ve Sosyal Konsey ile Vesayet Meclisi, Genel Kurul’un doğrudan denetimi altındadır. Kurul, Sekreterlik’in çalışmalarını da denetler. BM bütçesinden de Genel Kurul sorumludur. Ekonomik ve Sosyal Konsey’in tüm üyeleri ile Güvenlik Konseyi ve Vesayet Meclisi’ nin geçici üyeleri Genel Kurul’ca atanır. Genel Kurul, Uluslararası Adalet Divanı’ nın yargıçlarının ve BM Genel Sekreteri’nin seçiminde Güvenlik Konseyi ile birlikte yetkilidir. BM Antlaşması için değişiklik ve ek önerilerinde bulunma, bu amaçla konferans toplama yetkisini de gene Güvenlik Konseyi ile paylaşır.

İlk kez 10 Ocak 1946’da toplanan Genel Kurul’un siyasal etkinliği giderek artmaktadır. Güvenlik Konseyi’nin daimi üyeleri arasında özellikle ilk 10 yıl içinde sık sık ortaya çıkan uyuşmazlıklar nedeniyle, BM içindeki en yapıcı ve sorumlu organ olarak öne çıkmaya ve güçlenmeye başlamıştır.

Güvenlik Konseyi.

Başlangıçta 5 daimi üyenin yanı sıra Genel Kurul’ca iki yıl için seçilen 6 geçici üyeden oluşan Güvenlik Konseyi’nde bugün 10 geçici üye bulunur. On geçici üyenin 5’i Afrika ve Asya ülkelerinden, l’i Doğu Avrupa, 2’si Latin Amerika, öteki 2’si ise Avrupa ile öbür ülkelerden seçilir. Sürekli toplantı halinde bulunan Güvenlik Konseyi’nin başkanlığını her ay bir başka konsey üyesi üstlenir. Usule ilişkin konularda Konsey’in herhangi 9 üyesinin olumlu oyu yeterlidir. Uluslararası bir anlaşmazlığın incelenmesi ya da bir ülkeye yaptırım uygulanması gibi öze ilişkin konularda ise gene 9 olumlu oy gerekir; ama bu durumda 5 daimi üyenin tümünün bu 9 oy arasında bulunması zorunludur.

Bununla birlikte uygulamada, daimi üyenin çekimser kalması veto sayılmaz. Öte yandan, bir konunun usule mi yoksa öze mi (“önemli sorun”) ilişkin olduğu konusunda konsey üyeleri arasında sık sık görüş ayrılığı çıkabilmekte ve bu konudaki karar oylamasında da veto işleyebilmektedir (“çifte veto”). Güvenlik Konseyi, çeşitli çatışma bölgelerinde kendisine bağlı BM gözlemcileri ye BM barış gücü askerleri bulundurur. Taraflar arasında ateşkes sağlanmasına ve ateşkesin korunmasına çalışan BM gözlemcileri, örgütün kuruluşundan bu yana Angola, Balkanlar, Batı Sahra, Batı Yeni Gine, Cemmu ve Keşmir, El Salvador, Endonezya, Irak-Kuveyt Sınırı, İsrail, Kamboçya, Lübnan, Somali ve Yemen Arap Cumhuri- yeti’nde (eski Kuzey Yemen) görev yapmıştır.

BM gözlemcileriyle birlikte barış gücü askerleri de 1950’den sonra Kore’de (UNCK), 1960-64 arasında Kongo’da (UNOC) bulundular. BM Kıbrıs Barış Gücü (UNFICYP) 1964’ten bu yana Kıbrıs’tadır. Mısır ve İsrail arasında tampon güç olarak, 1957’de Sina ve Gazze’ye gönderilen BM Acil Barış Gücü (UNEF) 1967’de Mısır’ın ısrarıyla bölgeden çekildi. Bugün Ortadoğu’da bulunan BM barış güçleri, 1978’de kurulan BM Lübnan Geçici Barış Gücü (UNIFIL) ve 1974’ten bu yana Golan Tepelerinde görev yapan BM Gözlemci Barış Gücü’dür (UNDOF). Mart 1992’de Bosna-Hersek’in başkenti Saraybosna’ya bir barışı koruma gücü gönderilmiştir. 1988 Nobel Barış Ödülü BM barış gücüne verilmiştir.

Ekonomik ve Sosyal Konsey (ECOSOC).

Ekonomik ve Sosyal Konsey BM’nin toplumsal, ekonomik, kültürel ve beşeri alanlardaki etkinliklerinin yönetim ve eşgüdümünden sorumludur. Genel Kurul tarafından üç yıl için seçilmiş 27 üyeden oluşur. Konseyin daimi üyesi yoktur; ama sürekliliğinin yararlı olduğu düşünülerek kimi üyeler düzenli olarak yeniden seçilir. Aralarında Avrupa, Asya, Latin Amerika ve Afrika için kurulan dört bölgesel komisyonun da bulunduğu bir dizi komisyon Konsey’e bağlı olarak çalışır.

Vesayet Meclisi.

Vesayet Meclisi, vesayet altındaki ülkelerin yönetimini denetler. Bu ülkeler, BM tarafından belirlenen bir ülkenin yönetimi altındadır. Genel Kurul tarafından üç yıl için seçilen Meclis, vesayet altındaki ülkeleri yöneten ülkeler ile Güvenlik Konseyi’nin bir başka ülkenin vesayetini üstlenmemiş üyelerinden ve Genel Kurul’ca seçilen öteki üyelerden oluşur. Genel Kurul’un seçmesi gereken üye sayısı, Meclis içinde vesayet üstlenmiş ve üstlenmemiş ülkelerin sayılarının eşitlenmesini sağlayacak biçimde her dönemde değişebilir. Meclis, vesayet bölgelerinde teftişler düzenler; bu bölgelerden ulaşan dilekçeleri inceler, yönetici ülkelerden yıllık raporlar alır ve kendi yetki alanı içinde öneriler getirir. ABD yönetimi altındaki Pasifik Adaları Vesayet Bölgesi dışında tüm vesayet bölgeleri 1980’e değin bağımsızlığını kazandığı için, Vesayet Meclisi’nin neredeyse artık işlevi kalmamıştır.

Uluslararası Adalet Divanı.

Uluslararası Adalet Divanı BM’nin başlıca yargı organıdır. Merkezi Hollanda’nın Lahey kentindedir. Genel' Kurul ve Güvenlik Konseyi tarafından seçilen 15 yargıçtan oluşur. Yargıçlar değişik ülkelerden seçilir, böylece dünyadaki değişik hukuk sistemlerinin temsil edilmesi sağlanmaya çalışılır. Divanın yetki alanı, bir uluslararası uyuşmazlıkta taraf olan ülkelerin kendisine getirdikleri davalar ile BM Antlaşmasında ya da yürürlükteki uluslararası antlaşmalarda özellikle öngörülmüş konuları içine alır.

Sekreterlik.

BM’nin yönetim organı olan Sekreterlik, BM Genel Sekreteri’ne bağlı olarak görev yapar. Genel Sekreter, Genel Kurul’ca Güvenlik Konseyi’nin önerisi üzerine beş yıllık bir dönem için atanır, görev süresi uzatılabilir. Genel Kurul’a BM çalışmaları üzerine yıllık rapor sunar; uluslararası barış ve güvenliğe yönelik bir tehdit olarak değerlendirdiği durumlarda Güvenlik Konseyi’ni uyarabilir; uluslararası anlaşmazlıklarda arabuluculuk yapabilir. Çalışmalarını New York’taki BM binasında yürüten genel sekreter aynı zamanda BM’nin Cenevre’deki bürosunun çalışmalarını da denetler.

BM’nin ilk genel sekreteri 1946’da bu göreve getirilen Norveçli Trygve Lie idi. Lie’nin 1950’de biten görev süresi 1953’e değin uzatıldı; ama bu uzatmaya SSCB’nin uzlaşmaz biçimde karşı çıkması üzerine Lie 1952’de istifa etti. 1953’te BM genel sekreteri olan İsveçli Dag Hammarskjöld, 1957’de yeniden seçildi. 1961’de Kuzey Rodezya’daki (bugün Zambia) bir uçak kazasında ölen Hammarskjöld’den sonra, SSCB Genel Sekreterlik görevinin üç kişilik bir komitece (Troyka) üstlenilmesini önerdi. Uzun süre tartışılan bu öneri kabul edilmedi ve 1961’de BM genel sekreterliğine Birmanyalı U Thant getirildi. 1966 sonunda, U Thant’ın görev süresi oybirliğiyle bir dönem uzatıldı. 1971’de seçilen AvusturyalI Kurt Waldheim da iki dönem görev yaptı. Waldheim’ın ardından Perulu Javier Perez de Cuellar 1982’de BM’nin beşinci genel sekreteri oldu. Perez de Cuel- lar’ın da ikinci dönemini tamamlamasından sonra bu görevi 1992’de Mısırlı Butros Gali üstlendi.

BM’YE BAĞLI KURULUŞLAR.

BM Genel Kurulu’na bağlı yarı özerk özel kuruluşlar şunlardır: BM Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD), BM Kalkınma Program) (UNDP), BM Afetzedelere Yardım Kuruluşu (ÜNDRO), BM Mülteciler Yüksek Komiserliği^) (UNHCR), BM Çocuk Fonu (UNICEF), BM Sermaye Geliştirme Fonu (UNCDF), BM Yakındoğu Filistin Mültecilerine Yardım İdaresi (UNRWA), BM Çevre ProgramıÇ) (UNEP), BM Nüfus Faaliyetleri Fonu (UNFPA), BM Sosyal Kalkınma Araştırma Enstitüsü (UNRISD), BM Eğitim ve Araştırma Enstitüsü (UNITAR) ve BM Üniversitesi (UNU).

Ekonomi, toplum, kültür, eğitim ve sağlık gibi alanlarda BM’ye bağlı olarak etkinlik gösteren uluslararası ve hükümetler arası uzmanlık kuruluşları ise şunlardır: Gıda ve Tarım Örgütü (FAO), Dünya Bankası) (IBRD), Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü(ICAO), Uluslararası Kalkınma Örgütü (IDA), Uluslararası Finans Kurunup) (IFC), Uluslararası Tanmsal Kalkınma Fonu (IFAD), Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), Uluslararası Denizcilik Örgütü (IMO), Uluslararası Para Fonu(IMF), Uluslararası Telekomünikasyon Birliği (ITU), BM Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü) (UNESCO), BM Sınai Kalkınma Örgütü (UNIDO), Evrensel Posta Birliği (UPU), Dünya Sağlık Örgütü (WHO), Dünya Fikrî Mülkiyet Örgütü) (WIPO) ve Dünya Meteoroloji Örgütü (WMO).
Bu uzmanlık kuruluşlarının tümünün örgüt yapısı aynıdır. Her uzmanlık kuruluşunun, tüm üyelerin katıldığı bir genel konferansı ve bu konferansta seçilen bir Yürütme Konseyi vardır. Yürütme Konseyi, önergeler hazırlamak ve genel konferansta alınan kararları yürürlüğe koymakla yükümlüdür. Çoğu uzmanlık kuruluşunun bölgesel alt komisyonları bulunur. Kimi BM’nin kuruluşundan önce, kimi II. Dünya Savaşı sırasında, kimi de BM’nin girişimiyle kurulan uzmanlık kuruluşlarının tümü bugün örgütün gözetiminde çalışmaktadır. Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması) (GATT) ile Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (IAEA) da BM ile bağlantılı uluslararası kuruluşlardır.

BM’NİN YÖNETİMİ.

BM’nin yıllık bütçesi genel sekreterce Genel Kurul’un onayına sunulur. BM Antlaşması uyarınca her üye ülke BM’ye ekonomik gücüyle orantılı miktarda katkıda bulunur. Örgütün 1946’da 19 milyon dolar olan harcamaları 1982’de 600 milyar dolara ulaşmıştır. Üye ülkelerin gönüllü katkılarıyla finanse edilen özel kuruluşlar, ayrı bütçeleri olan uzmanlık kuruluşları ve BM barış gücü askerleri için yapılan harcamalar ile birlikte tüm BM sisteminin gerçek maliyeti çok daha yüksektir. 1955’ten sonra üye sayısı üç katma çıkan BM’ye yeni katılan üyelerin çoğu henüz gelişme yolunda olduğu için, üye sayısındaki artışın örgüte mali katkısı olmamıştır. Sekreterlik görevlilerinin seçiminde, başvuranların kişisel eğitim düzeyi ve deneyiminin yanı sıra, dünyanın tüm ülkelerinin BM yönetiminde temsiline olanak verilmesi de göz önüne alınır. Sekreterlik’te çalışanların bazıları BM’nin sürekli görevlileri, bazıları da hükümetlerince geçici olarak BM’ye gönderilen görevlilerdir. Her iki durumda da, Sekreterlik görevlileri BM’ye bağlılık andı içerler ve kendi hükümetlerinden emir almazlar.

BM Genel Kurulu, BM’nin sürekli merkezinin New York kentinde kurulmasını, gene bu kentte gerçekleşen ilk toplantısında kararlaştırdı. 1951’de Sekreterlik, 1952’de de Genel Kurul ve konseyler BM Merkezi’ne taşındı.
1947’de onaylanan BM bayrağı açık mavi bir zeminin ortasında beyaz BM ambleminden oluşur. Genel Kurul, 24 Ekim’i BM Günü olarak kabul etmiştir.