FIRAT IRMAĞI, Doğu Anadolu Bölgesi'n-den doğan Karasu ve Murat ırmaklarının birleşmesiyle oluşan büyük bir akarsudur. Doğu Anadolu'nun ve Mezopotamya'nın en uzun akarsuyu olan Fırat, Türkiye topraklarının yaklaşık yedide birinin suyunu toplar. Fırat Irmağı'nı oluşturan iki koldan Murat Irmağı kaynağından 720 km sonra, Karasu Irmağı ise 460 km sonra Fuat kavşağında buluşurlar. Yatağının toplam uzunluğu 2.800 km olan Fırat Türkiye, Suriye, Irak topraklarında aktıktan sonra Dicle ile birleşerek Basra Körfezi'ne dökülür.
Erzurum Ovası'nın kuzeyindeki dağlardan kaynaklanan suların birleşmesiyle oluşan Karasu Irmağı'nın başlangıç kolu Dumlu Suyu adıyla anılır. Çayırlı yakınlarında yaptığı dirsekler dışında genellikle doğu-batı doğrultusunda akan Karasu, İliç'in güneybatısında güneye yönelir. Erzurum, Tercan ve Erzincan ovalarını sulayan Karasu Irmağı'nı Erzincan yöresinde yaşayanlar çoğunlukla Fırat, batılı kaynaklar ise Batı Fırat adıyla anar. Birçok boğazdan geçen, dar ve derin vadilerden akan Karasu'ya katılan başlıca kollar Tuzla, Çaltı ve Arapkir sularıdır.
Karasu-Aras Dağları iie Aladağ'dan kaynaklanan suların birleşmesiyle oluşan Murat Irmağı, batılı kaynaklarda Doğu Fırat adıyla geçer. Eleşkirt, Malazgirt, Muş ve Uluova (Elazığ) ovalarını sulayan Murat, genellikle dar ve derin vadilerde akar. Önce kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda aktıktan sonra batıya yönelen Murat'ın başlıca kolları, Muş'un kuzeyinde kendisine katılan Karasu Çayı ile daha batıda kuzeyden gelen Peri Suyu'dur.
Eskiden Karasu ve Murat ırmaklarının Keban kentinin kuzeyinde birleşerek Fırat'ı oluşturdukları kavşakta bugün, Keban kenti yakınında kurulan barajın ardında suların birikmesiyle ortaya çıkan büyük bir yapay göl bulunmaktadır. Böylece artık Karasu Kemaliye yakınlarında, Murat da Palu yakınlarında Keban baraj gölüne dökülmektedir.
Keban'ın güneybatısındaki Malatya Ovası' nı sulayan Fırat Irmağı, önüne çıkan Güneydoğu Toroslar'ı dik ve derin vadi ve boğazlarla yardıktan sonra Güneydoğu Anadolu Böl-gesi'ne geçer. Bu bölgede Şanlıurfa ile Adıyaman ve Gaziantep illerini birbirinden ayıran Fırat, güneyde yer alan Karkamış'taki (Kar-gamış) demiryolu köprüsünün altından geçip hemen Suriye topraklarına girer. Keban ile Karkamış arasında Fırat'a katılan başlıca kol Tohma Suyu'dur. Fırat kenarında kurulmuş olan en önemli Suriye kentleri Rakka, Deyrizor ve Ebukemal'dir. Fırat, bu kesimde Türkiye topraklarından kaynaklanarak gelen bazı akarsularla beslenir. Bu akarsulardan başlıcası Mardin yöresinin sularını toplayan Habur Çayı'dır. Ancak bu akarsu, Hakkâri yöresinden kaynaklanarak Türkiye-Irak sınırında Dicle'ye katılan Habur Çayı'yla karıştırılmamalıdır. Ebukemal'den sonra Irak'a geçen Fırat Irmağı kıyısı yakınlarında yer alan başlıca kentler Kerbela, Hille, Necef ve Nasıriye' dir. Bu topraklarda çeşitli bataklıklar oluşmasına neden olan Fırat, Kurna kenti yakınında Dicle ile birleşerek Şattü'l-Arap (Büyük Arap Irmağı) adını alır ve daha sonra Basra Körfezi'ne dökülür.
Kıraç ve zaman zaman da çölleşmiş topraklar arasında akan Fırat Irmağı kenarında eskiçağlardan beri sulama amacıyla bazı tesisler kurulmuştur. Bunlardan en önemlisi, günümüzden yaklaşık 5.000 yıl önce Mezopotamya'da kurulmuş olan sulama kanallarıdır . Bugün de Fırat üzerinde enerji üretme ve sulama amaçlarıyla kurulmuş çeşitli tesisler vardır ve yenilerinin kurulması için çalışmalar yürütülmektedir. Bunlardan en önemlisi, Türkiye'nin bu alanda en kapsamlı girişimi olan Güneydoğu Anadolu Projesi'dir . Kısa adı GAP olan bu proje tamamlandığında, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde başta Harran Ovası olmak üzere topraklar sulanıp bitkisel üretimin önemli ölçüde artması sağlanacak, enerji üretiminde artış olacaktır. Çüngüş ile Pötürge arasında yer alan Karakaya Barajı' nin yapımı tamamlanmış ve baraj 1987'de hizmete girmiştir. GAP kapsamındaki en önemli tesis olan Atatürk Barajı ile burada toplanan suları Harran Ovası'na taşıyacak Şanlıurfa Tünelleri'nin yapımı sürmektedir (1989).
"İki ırmak arasındaki ülke" anlamına gelen ve Arapça'da el-Cezire diye adlandırılan Mezopotamya'nın güneyindeki topraklar, kuzeye göre daha verimlidir. Bu topraklar birçok eskiçağ uygarlığının beşiğiydi. Önemli bir eskiçağ kenti olan Babil'in kalıntıları Fırat kıyısı yakınlarındadır. Türkiye toprakları dışında Fırat üzerinde kurulan başlıca sulama tesisi, Suriye'deki el-Tabka Barajı'dır.
Eskiden Basra'dan Türkiye topraklarındaki Birecik'e kadar ırmak yoluyla ulaşım yapılabilen Fırat'ta bugün ancak aşağı kesimlerde teknelerle ulaşım yapılabilmektedir. Başlıca kara ve demiryolları da Fırat, Murat ve Karasu vadilerini izler.
Doğu Anadolu Bölgesi'nin karlı dağlarından çıkan sularla beslenen Fırat'ın sulama, buharlaşma ve sızma gibi nedenlerle suları güneye doğru gittikçe azalır. Türkiye-Suriye sınırı yakınında 909 mVsn olan debisi, Irak topraklarında Dicle'yle birleşmeden önce 850 mVsn'ye düşer.
MsxLabs & Temel Britannica