Çukurova

Akdeniz Bölgesi'nin doğu kesiminde, Türkiye'nin en geniş delta ovası.

Adı ve sınırları coğrafyacılar ve başka uzmanlar arasında tartışma konusudur. Bazılarına göre kuzeyde Orta Toroslar’dan başlayarak doğuda Amanos Dağlarının eteklerine, güneyde Akdeniz kıyısına kadar uzanan büyük ovaya Adana Ovası; bu ovanın Seyhan ve Yakapınar'ın (eskiden Misis) yakınlarından başlayarak Ceyhan’ın aşağı çığırında yayılıp Akdeniz'e kadar uzanan kesimine Çukurova; Misis tepeleriyle ayrılarak Ceyhan kenti yakınlarından başlayıp doğuda Osmaniye, kuzeyde Kadirli ve Kozan kentlerine kadar uzanan kesimine de Yukarı Ova adı verilir. Bazılarıysa Çukurova'yla Yukarı Ova'nın ikisine birden Çukurova adını verirler. Yörede oturanlar Çukurova adını bu biçimde, geniş anlamda kullanırlar. Bazı coğrafyacılar da Orta Toroslar’ın eteklerinden Akdeniz’e kadar uzanan geniş ovanın bütününü Adana Ovaları adıyla anmak, bunun için de daha çok sayıda ova birimleri ayırmak (Tarsus Ovası, Yüreğir Ovası, Ceyhan Ovası ya da Yukarı Ova, Haruniye Övası, Osmaniye Ovası, Yumurtalık Ovası, Misis Ovası gibi) eğilimindedir.

Çukurova kuzeybatıda Bolkar Dağları (3.524 m), kuzeyde Aladağlar (3.756 m), doğuda Amanos Dağlarıyla (2.240 m) çevrilidir. Dar anlamda Çukurova’nın 3.000 knr'ye yaklaşan yüzölçümüne karşılık, geniş anlamda Çukurova’nın yüzölçümü 5.000 knr’yi aşar.

Çukurova, Seyhan ve Ceyhan ırmaklarıyla Tarsus (Berdan) Çayının taşıdığı alüvyonların yığılması sonucunda uzun bir dönemde oluşmuştur. Karışık yapılı bir delta görünümündedir. Holosen Bölümde (y. 10 bin yıl öncesinden günümüze) alüvyon yığılmasıyla ortaya çıkan yeni kesim Çukurova’ya en son eklenmiştir. Bunun gerisinde Pleyistosen Bölüme (y. 2,5 milyon-10 bin yıl önce) ait daha eski delta vardır. Bu eski deltanın yüzeyleri bugün üç ayrı taraça halinde yüksekte kalmıştır. Buralarda alüvyon kalınlığı 100 m’yi geçer. Deltanın yeni ve eski kesimlerinin sınırını kabaca eski yerleşmelerin izleri olan bir höyükler çizgisi belirler.

Delta denizden birkaç sıra halindeki kumul setleriyle ayrılır. Kumul setleri kuşağıyla deniz arasında lagünler vardır. Bunlar Ceyhan Deltasında Akyayan ve Kokarot gölleri, Karataş’ın batısında Akyatan Gölü, daha batıda Seyhan ağzının doğusunda Tuz Gölü ve batısında Dipsizgöl’dür. Bu sığ ve tuzlu göllerin çevreleri bataklıktır.

Bugünkü delta alanında alüvyon yığılması her noktada aynı kalmamış, deltanın en fazla büyüdüğü kesim zamanla yer değiştirmiştir. Karataş’ın batısında az olan birikme, Karataş’ın doğusunda kalan Ceyhan Deltasında en yüksek düzeyine ulaşır. Deltanın oluşumunda büyük rol oynayan Seyhan ve Ceyhan ırmakları, ovada sık sık yatak değiştirmiş, bazen birleşmiş, bazen ayrılmışlardır. Çukurova’nın Seyhan ve Ceyhan’ın aşağı çığırları arasında kalan kesimine Yüreğir Ovası adı verilir. Ceyhan y. 2500 yıl öncesine değin, Seyhan gibi Karataş’ın batısında denize ulaşırken, sonradan Bebeli Boğazını yararak doğuya dönmüş ve İskenderun Körfezine dökülmeye başlamıştır. Daha yakın yıllarda (1935) da bir taşma sonucunda güneye yönelmiştir, o tarihten beri Hurma Boğazından denize dökülmektedir. Seyhan Irmağı ise Tarsus Çayının ağzının hemen güneydoğusundaki Deli Burnundan Akdeniz’e dökülür.

Çukurova’da yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlı geçer. Akdeniz iklimi egemendir. Bu iklim Çukurova’yı Türkiye’nin potansiyeli yüksek ve en yoğun tarım alanı yapar. Sanayide hammadde olarak kullanılan pamuk ve susam uzun yıllardan beri ekimi yapılan geleneksel kültür bitkileridir. 1960’larda üretimi önem kazanan yerfıstığının yanında, besin sanayisinde kullamlan çeşitli sebze ve turunçgiller başta olmak üzere meyve, pirinç, baklagiller ve tahıl üretimi de günden güne gelişmektedir. Nüfusun yoğun oluşu, üretimin çeşitliliği, ulaşımın gelişmesi ve yöre ürünlerinin Mersin limanı aracılığıyla dış dünyada tanınması Çukurova’da sanayiyi de geliştirmiştir. Hammaddesi tarıma dayalı geleneksel tüke tim mallarıyla bu tüketim mallarının işlendiği alet ve makineler üretimi önemli sanayi dallarıdır. Öteden beri ovanın simgesi olan iplik ve dokuma sanayisinde büyük adlımlar gerçekleştirilmiştir. Çimento ve kimya sanayileri de gelişme içindedir. Gelişmenin bir sonucu olarak fabrika alanlarının, verimli tarım alanlarının bir bölümünü kapladığı göze çarpar.

Yörede tarımın gelişmesi ve çeşitlilik göstermesinde, sulama ve akaçlama şebekelerinin kurulmuş olması önemli yer tutar. Bent ve barajlardan hem taşkın önleme, hem sulama, hem de enerji üretimi amacıyla yararlanılmaktadır. Bunlardan en önemlileri Seyhan Irmağı üzerindeki Seyhan Barajı ile Tarsus Çayı üzerindeki Berdan Barajı’dır. Bu hidroelektrik santrallardan başka bir de yakıt olarak petrol kullanılan Mersin Termik Santralı vardır. Ataş Rafinerisi bu santralın yanındadır.
Çukurova’daki pamuk üreticilerinin önemli bir bölümü kısa adı Çukobirlik olan Çukurova Pamuk Tarım Satış Kooperatifleri Birliğinde örgütlenmişlerdir. 19. yüzyılın sonlarında Ceyhan yakınlarında Anavarza’da kurulmuş olan hara, 1984’te Çukurova Tarım İşletmesi adını almıştır.

Çukurova’da önemli ulaşım ve taşıma yolları vardır. Akdeniz Bölgesi'nin doğusunu, komşu olduğu İç, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerine bağlayan karayollarıyla demiryolu buradan geçer. Şakirpaşa Havaalanı ovanın ortasında yer alır. Mersin limanı aynı zamanda Türkiye’nin en önemli ihraç merkezlerindendir. Bundan başka Karataş ve Yumurtalık iskeleleri de vardır. Mersin’ de bir serbest bölge kurulmuştur.

Çukurova’nın en önemli yerleşim yerleri Adana, Mersin, Tarsus, Ceyhan ve Osmaniye kentleridir.

BAKINIZ Türkiye'nin Ovaları