HALLEY, Edmond ya da Edmund (1656-1742). İngiliz astronomi bilgini Edmond Halley, gökcisimlerinin Güneş çevresindeki dolanımlarını Newton'ın hareket yasalarına dayanarak incelemiş ve böylece ilk kez bir kuyrukluyıldızın yörüngesini belirleyerek bir daha ne zaman görüneceğini çok önceden haber vermişti. Günümüzdeki ününü özellikle Halley Astronomi bilgini Edmond Halley, bugün kendi adıyla anılan kuyrukluyıldızın gökyüzünde yeniden görüneceği tarihi hesaplayarak çok önceden haber vermişti. kuyrukluyıldızına ilişkin bu öncü çalışmalarına borçludur. Oysa yaşadığı dönemde istatistik alanındaki araştırmaları ve denizdeki seyir tekniklerinin geliştirilmesine yönelik çalışmalarıyla da büyük bir saygınlık kazanmıştı. Londra yakınlarındaki Haggerston'da doğan Halley, Oxford'daki Queen's College'da okurken astronom John Flamsteed ile tanıştı. İngiltere'nin ilk krallık astronomu unvanıyla 1676'da Greenwich Gözlemevi'nin yöneticiliğine atanan Flamsteed, kuzey yarıküredeki yıldızların bir katalogunu hazırlamaya girişmişti. Bu tasarıdan etkilenen Halley aynı şeyi güney yarıküredeki yıldızlar için yapmaya karar vererek 1676'dan 1678'e kadar Atlas Okyanusu'nun güneyindeki St. Helena Ada-sfnda yaşadı. 1678'de yayımlanan ve 341 güney yıldızının gökyüzündeki konumunu belirten bu katalog, Halley'in astronom olarak ün kazanmasını ve Londra'daki Kraliyet Der-neği'nin üyeliğine seçilmesini sağladı. Halley, I684'te tanıştığı Sir Isaac New-ton'ın gezegenlerin Güneş çevresindeki hareketini açıklayan kuramını büyük bir coşkuyla karşıladı ve çalışmalarını yayımlaması için Nevvton'ı yüreklendirdi. Böylece Newton'ın evrensel çekim yasasını da içeren Principia adlı yapıtı Halley'in sorumluluğu altında baskıya hazırlanarak 1687'de yayımlandı. 1690'larda istatistik alanında önemli çalışmalar yapan Halley, ayrıca Atlas Okyanusu'nun güneyindeki pusula sapmalarını incelemek ve enlem-boylam ölçümleri yapmak için düzenlenen bilimsel gezilere katıldı. 1701'de Atlas Okyanusu ile Büyük Okya-nus'un ilk magnetik alan haritalarını hazırladı ve sualtı araştırmalarında kullanmak üzere bir dalgıç çanı geliştirdi. Halley, 1705'te yayımlanan A Synopsis o) the Astronomy of Comets ("Kuyrukluyıldız Astronomisinin Bir Özeti") adlı yapıtında, Newton'ın kuramından ve kendisinden önceki astronomların gözlemlerinden yararlanarak 24 kuyrukluyıldızın Güneş çevresindeki yörüngelerini saptadı. Yörüngelerin çoğu parabol biçiminde açık eğrilerdi, ama içlerinde elips biçiminde olanlar da vardı. 1531, 1607 ve 1682'de gözlenmiş olan kuyrukluyıldızların yörüngeleri arasındaki benzerliği fark eden Halley, bunların aynı kuyrukluyıldız olabileceğini düşündü. Böylece, bu kuyrukluyıldızın yörüngedeki dolanımını 76 yılda tamamladığını hesaplayarak 1758'de yeniden görüleceğini öne sürdü. Halley'in ölümünden yıllar sonra bu "kehanetin" gerçekleşmesiyle, beklenmedik zamanlarda ortaya çıktığı düşünülen kuyrukluyıldızlara ilişkin boş inançlar yıkılmış oldu. O günden beri bu kuyrukluyıldız Halley kuyrukluyıldızı, hatta çağdaş astronomide kısaca Halley olarak anılır. Halley'in astronomi alanındaki öbür önemli çalışmaları arasında, Venüs'ün Güneş diski önünden geçişini gözlemleyerek Dünya ile Güneş arasındaki uzaklığı hesaplamaya yönelik bir yöntem geliştirmesi ve durağan olduğu sanılan yıldızların uzayda hareket halinde olduklarını ortaya koymasıdır. Ayrıca duyarlı gözlemleriyle denizde boylamların doğru olarak saptanmasına yardımcı olan Halley 1720'de Flamsteed'in yerine krallık astronumu unvanıyla Greenvvich Gözlemevi'ne atandı ve bu görevi ölünceye kadar sürdürdü.
Msxlabs & TemelBritannica