Virüsler ve Virüs Hastalıkları

Virüsler bilinen en küçük canlılardır. 1 yada 2 milyon virüs yan yana dizildiğinde toplam uzunlukları ancak 1 santimetreyi bulur. Var­lıkları 19. yüzyılın sonlarında kanıtlanan bu mikroorganizmaların canlıların sınıflandırmasındaki yeri, hatta canlı sayılıp sayılmayacak­ları bile tartışma konusudur. Bazı sınıflandır­malarda virüsler bakterilerle aynı âlemden sa­yılırsa da aralarında çok temel farklılıklar var­dır. Her şeyden önce bakteriler, prokaryot denen en basit biçimiyle de olsa belirgin bir hücre yapısındadır; virüslerin yapısı ise hücre bile sayılamayacak kadar basittir. Bakteriler optik mikroskopla görülebilir ve bölünerek kendi kendine çoğalabilir. Oysa virüsler yalnızca elektron mikroskobuyla gö­rülebilir ve başka canlıların zorunlu asalağı­dır; yani bir bitki, hayvan yada bakteri hücre­sine girip konağının besinini ve enerjisini kul­lanmadan ne yaşayabilir, ne de çoğalabilir. Bu zorunluluk, konağının besinine ortak olan öbür asalakların durumundan çok farklıdır. Çünkü herhangi bir asalak kendi kendine üreyebildiği halde, konak canlı hücresi içine gi­ren virüsün kopyalarını yaparak çoğalmasını sağlamadıkça o virüsün yaşama şansı hiç yok­tur. Bu nedenle bilim adamlarının çoğu virüs­leri tümüyle canlılar âleminin dışında tutarlar.

Bir virüsün, öbür canlılardaki hücreyle eş düzeyde sayılabilecek en küçük yaşamsal biri­mine viryon yada virüs parçacığı denir. Bu parçacık, tuğlalar gibi yan yana dizili küçük protein moleküllerinden oluşmuş, kapsitde­nen bir kılıfla çevrilidir. Kılıfın içinde de, vi­rüsün genetik malzemesi olan tek bir nükleik asit molekülü bulunur. Bu nükleik asit ya DNA yada RNA'dır; yani virüslerde öbür canlılardaki gibi iki tip nükleik asit bir arada bulunmaz. Virüs kendine uygun bir konak hücre bulup içine girdiğinde, virüsün nükleik asidi hücre­nin genetik malzemesine eklenir. Olağan ko­şullarda, kendi genetik malzemesinin "kopya­larını çıkararak yaşaması ve gelişmesi için gerekli yeni moleküller üretecek olan konak hücre, bu durumda virüsün genetik malzeme­sini kopyalayarak yeni virüs parçacıkları üret­meye başlar. Böylece çoğalan virüsler ya konak hücrenin duvarından geçe­rek öbür hücrelere yerleşir ya da aynı hücrede birikerek hücrenin duvarlarını patlayıncaya kadar zorlar. Sonunda hücre parçalanır ve içindeki yüzlerce viryon çevreye dağılır. Vi­rüslerin önemli bir hastalık etkeni olmasının temel nedeni, konak canlının hücrelerini ele geçirerek hızla çoğalmalarıdır.

Virüsler genellikle konak olarak seçtikleri canlıya göre sınıflandırılarak bitki virüsleri, hayvan virüsleri ve bakteri virüsleri diye ad­landırılır. Bakteriyofaj ya da kısaca faj denen bakteri virüsleri genetik mühendisliği açısın­dan çok önemlidir. Çoğaltılması istenen herhangi bir gen bir bakteriyofaj a aşılanır; bu bakteriyofaj kendi nükleik asit molekülünü içinde yaşadığı bak­teri hücresinin genlerine eklediği için, bakteri de bu yeni genin sonsuz sayıda kopyasını çı­karmaya başlar. Bu "gen ekleme" tekniğiyle istenen herhangi bir madde, örneğin bol mik­tarda ensülin üretilebilir. İnsan eliyle yönlendirildiğinde böylesine yararlı olabilen virüsler aslında bitki, hayvan ve insanlardaki birçok hastalığın sorumlusu­dur. Bu hastalıkların başında kızamık, kıza­mıkçık, suçiçeği, kabakulak, kuduz, sarıhumma, çocuk felci, AİDS, grip ve soğuk algınlığı gelir. Uçuk ve siğil gibi bazı deri hastalıkları­nın etkeni de virüslerdir. Ayrıca bazı tip kan­serlerin oluşmasında da virüsler önemli rol oynar.

Virüsler toprakta ya da tozların arasında yaşayamadıkları için, virüslerden ileri gelen bulaşıcı hastalıkların çoğu doğrudan doğruya insandan insana ya da hayvandan hayvana bu­laşır. Üstelik, içinde barındığı konak hücreye zarar vermeden yalnızca virüsü yok etmek çok zor olduğundan, virüs hastalıklarının te­davisi de kolay değildir. Örneğin bakteriler üzerinde çok etkili olan antibiyotik ilaçlar vi­rüsleri pek etkilemez. Ama, çocuk felci, suçi­çeği ve kızamık gibi bazı virüs hastalıklarını aşıyla önleme olanağı bulunmuştur…