Fuzûlî

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Fuzuli
Adı: Fuzûlî
Doğumu: 1483
Ölümü: 1556
Okul/gelenek: Divan şairi
Etkiledikleri: Türk Edebiyatı, İslam
Önemli katkıları: divan, mesnevi, hamse, tarih, kaside, gazel, felsefe, astronomi bilimi, şiir




Mehmed bin Süleyman Fuzûlî

Doğum: 1483, Hillah
Ölüm: 1556, Kerbela ya da Bağdat
Türk divan şairidir.

Asıl adı Mehmet bin Süleyman'dır. Türk Bayat boyundan veya Kürt olduğu aktarılmaktadır. Azerice şiirini önemli ölçüde etkilemiştir. Alevilik ve bölge Şiiliğinde[kaynak belirtilmeli] Yedi Ulu Ozan'dan biri kabul edilir.

Yaşam öyküsü

Ailesi göçebe hayatı bırakıp günümüzdeki Irak bölgesine yerleşmiş olan Oğuzların Bayat boylarındandır. Fuzûlî; ne kadar kesin bilinmese de 1483 yılında Akkoyunlular (Türkmence: Ak Koyunlu; Farsça: آق‌قویونلو) zamanında şimdiki Irak'ta Kerbela veya Necef'de doğduğu tahmin edilir.

Fuzûlî iyi bir eğitim almak için ilk önce Hillah şehirinde bir müftü olan babasından, ve daha sonra Rahmetullah adındaki bir öğretmenden eğitim görmüştür. Daha sonraki öğrenimi hakkında kesin bir bilgi olmamakla birlikte; eserlerinden islamî bilimler ve dil alanında çok iyi bir eğitim aldığı anlaşılmaktadır. Ayrıca Su Kasidesi'nin 2. beytinde; "Âb-gûndur günbed-i devvâr rengi bilmezem" "Ya muhît olmuş gözümden günbed-i devvâre su" diyerek astronomi bilgisinin de iyi olduğunu ortaya koymuştur. Ayrıca hamse sahibidir.

Azerice Divanı'nın önsözünde;
“ "İlimsiz şiir temelsiz duvar gibidir, temelsiz duvar da değersizdir" ”
demektedir.

Azerice, Arapça ve Farsça divan şiirlerini yazmıştır. Eserlerinde kullandığı dil dönemindeki divan şairlerine göre daha sade, anlaşılır bir Türkçedir. Halk deyişlerinden bolca yararlanmıştır.

Bedensel zevklerden ziyade tasavvufî bir aşk, Ehl-i Beyt'e duyulan özlem, ayrılık acısı şiirlerinin konusunu teşkil etmiştir. Duygu ve düşüncelerini çok içten ve lirik bir şekilde ifade etmeyi kolayca başarmıştır. Bu açıdan bakıldığında Türk şiirinde karşılaştırılabileceği tek şair Yunus Emre'dir. "Leyla ve Mecnun" mesnevîsi aynı konuda yazılmış (Arapça ve Farsça dahil) en iyi mesnevîlerden biridir.

İran şiirinden Hâfız, Türk şiirinden ise Nesimî (Azeri) ve Nevai (Uzbek) çizgisini en başarılı şekilde kemâle erdirmiştir. Kendisinden sonra gelen bütün divan şairlerini etkilemiştir. Onun, Kerbela'da 1556 yılında içinde yaygın olan salgın bir hastalık sonucunda, veba veya kolera'dan öldüğü tahmin edilir. Şiirlerinin başkalarıyla karışmaması için gereksiz, manasız anlamına gelen fuzuli mahlasını kullanmıştır.

Seçkin eserleri

Eserleri Azerice[9], Arapça ve Farsça olmak üzere üç dilde de eser veren Fuzuli'nin eserlerini şu şekilde sıralayabiliriz;

Türkçe manzum eserleri

• Divan,
• Beng ü Bade (بنگ و باده; Beng ü Bâde);
• 444 beyitlik Türkçe mesnevi, 1956
• Leyla ile Mecnun (داستان ليلى و مجنون; Dâstân-ı Leylî vü Mecnûn); 3 bin 96 beyitlik mesnevi.

Bir örnek;
یا رب بلا عاشق ايله قيل آشنا منىبر دم بلا عاشقدن ايتمه جدا منى آز ايلمه عنایتونى اهل دردنيعنى كه چوح بلالره قيل مبتلا منى Yâ Rab belâ-yı ‘aşk ile kıl âşinâ meniBir dem belâ-yı ‘aşkdan etme cüdâ meni Az eyleme ‘inâyetüni ehl-i derddenYa‘ni ki çoh belâlara kıl mübtelâ meni[10]

• Risale-i Muammeyat (رسال ﻤﻌﻤيات; Risâle-i Muammeyât);
• Kırk Hadis,
• Su kasidesi
• Hz. Ali Divanı
• Şikâyetnâme (شکايت نامه; Şikâyetnâme) kafiyeli nesir türündedir;

Kanuni'nin Bağdat'ı fethinden sonra (1534) padişaha kasideler (Arapça: قصيدة, oğul qasā'id, قــصــائـد; Farsça: قصیده) sunmuştur. Padişah tarafından beğenilen kasideler karşılığında 9 akçelik maaşla ödüllendirilmiştir. Maaşını alamayınca Şikâyetnâme'yi yazmıştır. Şikâyetnâme Fuzuli'nin en önemli eserlerinden biridir.
Şikâyetnâmesinde Fuzuli şöyle der:

“ Selam verdim rüşvet değildir diye almadılar.
Hüküm gösterdim faydasızdır diye mültefit olmadılar[11] ”

Türkçe mensur eserleri

• Hadikatü's-Süeda (حديقهت السعداء; Hadîkat üs-Süedâ);
• Kerbela olayını anlatan düzyazı, 1837
• Mektuplar

Farsça manzum eserleri

• Divan,
• Enis'ül-Kalb (اﻥﻴﺲ الﻗﻠﺐ; Anîs ol-qalb);
• Heft Cam (sâkinâme) (هﻔﺖ جام; Haft Jâm); tasavvuf içerikli, 327 beyitlik Farsça mesnevi
• Resale-e Muammeyat (رسال ﻤﻌﻤيات; Resâle-e Muammeyât);
• Sehhat o Ma'ruz (ﺹحت و ﻡﻌﺮوض; Sehhat o Ma'ruz)

Farsça mensur eserleri

• Rind ü Zahid (رند و زاهد; Rend va Zâhed);

Basımları

• Hadikatü's-Süeda (1837, Kerbela olayını anlatan düzyazı)
• Türkçe Divan (1838, 1958)
• Sıhhat u Maraz (1940, tıp bilgileri)
• Enis'ül-Kalb (1944)
• Fuzuli'nin Mektupları (1948)
• Terceme-i Hadis-i Erbain (1951)
• Rind ü Zahid (1956)
• Arapça Divan (1958)
• Matlau'l İtikad (1962)
• Saki name (tasavvuf içerikli mesnevisidir)
• Su kasidesi

“ Ger ben ben isem nesin sen ey yâr
Ger sen sen isen neyim men-i zâr
”