Özne – Yüklem Uygunluğu

Bir cümlede anlamın açık ve anlaşılır olması için özneyle yüklem arasında, tekillik- çoğulluk ve kişi yönünden uygunluk olmalıdır.
Özne ile Yüklem arasında iki yönden uygunluk vardır :

Tekillik-Çoğulluk Yönünden Uygunluk:

a) Cansız varlıklar, soyut kavramlar insan dışındaki canlı varlıklar, organ ve zaman adlarının çoğul şekilleri özne olduğunda bunların yüklemleri tekil olur.
Örnek :

• Bütün eşyalar kapının önünde duruyor(lar).
• Bu düşünceler çoktan eskidi(ler).
• Kuzular uzaktan uzağa bağrıştı(lar).
• Ağaçlar sonbaharda yapraklarını döker(ler).
• Günler gittikçe uzuyor(lar).
• Ellerim tutmuyor(lar).

b) Özne birden çok sıfatın oluşturduğu sıfat tamlaması biçimindeyse yüklem genellikle tekil olur.
Örnek :
Bu iki kafadar yine yola koyuldu(lar).
c) Sayı sıfatıyla kurulan tamlamalar özne olduklarında yüklem tekil olur.
Örnek:

• İki adam seni arıyor(lar).
• Sınıftan on kişi dışarı çıktı(lar).

d) Belgisiz zamirler özne olduklarında yüklem tekil olur.
Örnek:

• Hepsi seni sormaya gelmiş(ler).
• Bazıları balık sevmez(ler).

e) Mecaz-ı mürsel yoluyla oluşan topluluk adları, özne olduklarında yüklem tekil olur.
Örnek:

• Gol atılınca stad ayağa kalktı(lar).
• Kasaba yollara döküldü(ler).

f) İnsanlar için özne çoğul olduğunda yüklem tekil de çoğul da olabilir.
Örnek:

• Öğrenciler sınıfta ders dinliyorlar.
• Öğrenciler, ders bitince evlerine gitti

g) Cümlede birden çok özne varsa yüklem de çoğul olur.
Örnek:

• Muhip Dranas da Cahit Sıtkı da Fransız şiirini örnek aldıklarını kabul etmezler.

UYARI : Belgisiz sıfatların tamlayan olarak kullanıldığı sıfat tamlamaları özne olduğunda yüklem tekil de çoğul a olabilir.
Örnek:

• Kimi insanlar böyle düşünmez.
• Kimi insanlar böyle düşünmezler.

Cansız varlıklar kişileştirilip özne görevinde kullanıldıklarında ve çoğul olduklarında yüklem tekil de çoğul da olabilir.
Örnek:

• Dağlar, doğan güne karşı hatalarını düşünüyorlar.
• Nehirler burada şarkılar söylüyordu.

Kişi Yönünden Uygunluk:

a) İkinci ve üçüncü kişiler özne olursa bunların yüklemleri ikinci çoğul kişi olur.
Örnek:

• Sen ve Ahmet beni dışarıda bekleyin.

b) Özne birinci ve ikinci kişi ya da birinci ve üçüncü kişiyse yüklem birinci çoğul olur.
Örnek:

• O da ben de seni bekledik.
• O konuya sen ve ben çalışacağız.

c) Özne birinci, ikinci ve üçüncü kişiyse yüklem birinci çoğul olur.
Örnek:

• Oraya ben, sen ve Ahmet gideceğiz.