Yardımcı Öğeler

Nesne (Düz Tümleç)

Öznenin yaptığı eylemden etkilenen varlık ya da nesnedir. Nesne, cümledeki kullanımına göre ikiye ayrılır :
Belirtili Nesne
Öznenin yaptığı işten etkilenen öğe adın “i” (gösterme, belirtme) durumuyla çekimlenirse belirtili nesne görevi yapar.
Belirtili nesneyi bulabilmek için yükleme “Kimi? Neyi? Kimleri? Neleri?” sorularından uygun olan biri yöneltilir.
Örnek:

• Çocuğun elindeki minik siyah köpeği hepimiz sevmiştik. (Neyi?)
• Bu işin peşinde olduğunu biliyorum, saklama. (Neyi?)
• Seni de onu da yakından tanıyoruz. (Kimi?)

Öznenin yaptığı eylemden etkilenen öğe, ad durum eklerinden biriyle çekime girmişse cümle içinde belirtisiz nesne görevi yapar.
Belirtisiz nesneyi bulmak için yükleme “Ne?, Neler?” sorusu yöneltilir.
Örnek:

• Ona her zaman bir kucak dolusu çiçek götürürdüm. (Ne?)
• Her gece, Kırmızı Başlıklı Kız adında bir masal anlatırdı.

Nesnenin Özellikleri

a) Nesne, yalnızca yükleminde eylem olan cümlelerde bulunur. Yükleminde ad ve ad soylu sözcüklerin bulunduğu cümlelerde nesne olmaz.
Örnek:

• Bu adam, sorduğum tüm soruları yanıtsız bıraktı.

b) Nesne, tek sözcük olabildiği gibi sözcük grubu da olabilir.
Örnek:

• Kalemleri, defterleri, kitapları, üst üste yığdı.

c) Bazı cümlelerde ara söz, nesneyi açıklamak için kullanılır. Buna açıklamalı nesne denir. Bu söz, nesneyle birlikte tek öğe olarak değerlendirilir.
Örnek:

• Babamı, o büyük insanı, bir daha görmeyecektim.
• Yaşlı kadın, çocuğu – o kuru, sıska vücudu – son bir kez kucakladı.

d) Kimi bileşik cümlelerde birden çok çekimli eylemin ya da eylemsinin anlamını tek nesne tamamlayabilir, buna ortak nesne denir.
Örnek:

• Kitabı eline aldı, bir süre okudu, sonra yerine koydu.
• (Kitabı belirtili nesnesi aldı, okudu, koydu eylemlerinin ortak nesnesidir.)

e) Eylemsiler ve eylemsilerin de yer aldığı çeşitli söz grupları cümlede nesne görevi yapar.
Örnek:

• Onun buraya gelişini / görmedim.
• Ders çalışmayı / istemiyor.

Dolaylı Tümleç: -e, -de, -den

Kime? > Bunu bir de babama soralım.
-e durum eki
Yönelme
Neye? > Çocuk bir süre kitaba baktı.
Nereye? > Okula dilekçe verdim?
Kimde? > Ahmet’te aynısından var.
-de durum eki
Bulunma
Neyde? > Yazıyı kitapta görmüş.
Nerede? > Onu geçen gün sokakta gördüm.
Kimden? > Dedemden bütün aile çekinirdi.
-den durum eki
Çıkma
Neyden? > Şekerden böcek çıktı.
Nereden? > Uzaktan bir ses duyuldu.

Dolaylı Tümlecin Özellikleri

a) “e, de, den” durumuyla çekimlenen sözcükler, eylemi zaman değil, durum yönünden etkilerse dolaylı tümleç olmaz. Zarf tümleci veya edat tümleci görevinde bulunur.
Örnek:

• Sabaha orada oluruz (Ne zaman?)
• Altı yaşında okuma öğrendi. (Ne zaman?)
• Sabaha kadar ders çalıştık. (Ne zamana kadar?)

b) Kimi cümlelerde ara söz, dolaylı tümleci açıklamak amacıyla kullanılır ve açıklamalı dolaylı tümleç meydana gelir.
Örnek:

• Memleketine, özlemini çektiği o yerlere, dönüyordu.

c) Sıralı cümlelerde dolaylı tümleç, birden çok cümlenin ortak öğesi olabilir. Buna ortak dolaylı tümleç denir.
Örnek:

• Ona çok kızıyor, her gördüğü yerde bağırıyordu.
• Ona çok kızıyor.
• Ona her gördüğü yerde bağırıyordu.

d) Eylemsiler ve eylemsilerin de yer aldığı çeşitli söz grupları cümlede dolaylı tümleç görevi yapar.
Örnek:

• Ondan duyduklarına / inanamayacaksın.
• Buraya geldiğine / bin pişman oldu.

Uyarı: Dolaylı tümleci bulmak için soruları “Neyden?” sorusu ile zarf tümlecinin sorusu olan “Neden?” sorusu birbirine karıştırılmamalıdır.
Örnek:

• Bu düşünceleri okuduğu kitaplardan edinmiş. (Neyden?)
• Sıkıntıdan ne yapacağını şaşırmış. (Neden?)

Yukarıdaki birinci cümlede “Neyden” sorusuna yanıt veren ve cümleye içinden anlamı katan “okuduğu kitaplardan” söz grubu cümlede dolaylı tümleç görevinde bulunurken, ikinci cümlede şaşırma nedeni olan “sıkıntı” sözcüğü, eylemin nedenini bildirdiği ve “Neden?” sorusuna yanıt verdiği için cümlede zarf tümleci görevi yapmaktadır.