CEMİYETLER
Mondros Ateşkes Anlaşması'nın imzalanmasından sonra İtilaf Devletleri’nin stratejik noktaları işgal etmeleri,İtilaf Devletleri’nin Osmanlı Hükümeti’ni denetimlerine almaları,Osmanlı ordularının terhis edilmesi,Azınlıkların işgal güçlerinden aldıkları destekle kendi çıkarları doğrultusunda faaliyetlere başlamaları Anadolu’da büyük bir kargaşaya yol açtı. Bu kargaşa ortamında hem zararlı hem de yararlı cemiyetler kuruldu. Devlet otoritesinin yokluğundan yararlanan Ermeniler ve Rumlar ülkemizin değişik yerlerinde cemiyetler Osmanlı ordusunun da yokluğundan yararlanan azınlık cemiyetlerinin her yerde etkisi artınca Türk milleti işgallere karşı ilk tepki olarak yararlı cemiyetler kurmuş ve mücadeleyi başlatmıştır kurdular.
I) ZARARLI CEMİYETLER
Mondros Ateşkes Antlaşmasından sonra işgallerin başlamasıyla bundan yararlanan bazı unsurlar ayrılıkçı cemiyetler kurdular. Bunun yanında işgalcilerin desteği ile de milli çıkarlarımızla bağdaşmayan içimizdeki bir takım insanlar Türk milletinin gücüne inanmayan insanlar tarafından cemiyetler kuruldu.
Azınlık Cemiyetleri
Yüzlerce yıldan beri Osmanlı vatandaşı olarak, huzur içinde yaşamış ve devletin her türlü imkanlarından yararlanmış azınlıklar (Ermeniler, Rumlar ve Yahudiler), Osmanlı Devleti’nin içine düştüğü kötü durumu fırsat bilerek, topraklarımızı, işgal devletleriyle işbirliği yaparak paylaşmaya çalışmışlardır. Bunun için cemiyetler kurdular. Bunların en önemlileri Rum azınlık tarafından kurulan cemiyetlerdir.
a-Rum Cemiyetleri
1-Etnik-i Eterya Cemiyeti
a.Yunanistan’a bağımsızlığını kazandırmak amacıyla kurulmuştur(1814).
b.Girit İsyanı’na neden olmuşlardır (1896).
c.I.Dünya Savaşı’nda ise Rumların yaşadığı tüm toprakları Yunanistan’a katarak eski Bizans’ı canlandırmayı amaçlamışlardır.
d.Mavri Mira İstanbul'da Fener Patrikhanesinde Yunan Hükümetine bağlı olarak çalışmıştır.
e.Derneğin ihtiyaçları bu hükümet tarafından karşılanmaktadır.
2-Mavri Mira Cemiyeti
a.İstanbul’daki Rum Patrikhanesi’ne bağlı olarak patrik vekili bu cemiyetin başkanlığını yapmıştır.
b.Yunan hükümetinin emirleri doğrultusunda hareket eden bu cemiyetin amacı; Trakya, İstanbul, Batı ve Orta Anadolu’da “Büyük Yunanistan’ı” kurarak Bizans İmparatorluğu’nu yeniden canlandırmaktı.
c.Cemiyet, İstanbul, Bursa, Bandırma, Tekirdağ, Kırklareli yörelerindeki Rum azınlığı, örgütlemek, silahlandırmak, çeteler kurmak, Yunanistan yararına kamuoyu yaratmak, ilerleyen işgalci Yunanlılara yardımcı olmak ve Türk halkına karşı çete savaşını sürdürme faaliyetlerinde bulunmuştur. .
d.Yunan Göçmenler Komisyonu, Rum okullarının izcilik kolları, Yunan Kızılhaç örgütü, bazı yabancı okullar ve Anadolu’daki Rum kiliseleri bu derneğin direktifleri ile çalışmışlardır.
3-Rum Pontus Cemiyeti
a)İlk defa 1904 yılında Merzifon Amerikan Koleji’nde gizli olarak kurulmuştu.
b)Merkezi Samsun’dan Batum’a kadar geniş sahada Trabzon Rum İmparatorluğunu tekrar kurmak amacındadır.
c)I.Dünya Savaşı sırasında Rusya’nın himayesinde gelişmiş, ateşkes sonrasında Yunanistan’ın güdümünde faaliyet göstermiştir.
d)İstanbul ve Trabzon’da şubeleri vardır.
e)Mustafa Kemal'in Samsun'a çıkmasında dolaylı rolleri vardır.
NOT: Bu cemiyetlerin ortak amacı Yunan Megalo İdea’sını gerçekleştirmektir
4-Kordos Cemiyeti
a)Etnik-i Eterya’nın bir kolu olarak faaliyet göstermiştir.
b)Doğu Karadeniz’e göçmen adı altında silahlı Pontus çeteleri göndermiştir.
b-Ermeni Cemiyetleri
1-Zaven Efendi, Hınçak (1887) ve Taşnak Sütyun (1840) Cemiyetleri :
a)Bu cemiyetlerin ortak amacı Doğu Anadolu’daki Ermenilerin bağımsızlığını sağlamak, Ermenileri silahlandırmak ve Ermeni milliyetçiliğini yaymaktır.
b)Doğu Anadolu’da bağımsız bir Ermeni Devleti kurmak amacı ile Ermeniler tarafından kurulmuştur.
c)Merkezleri İstanbul Ermeni Patrikhanesi idi .
d)Bu cemiyetlere bağlı Ermeni İntikam Alayları büyük katliamlara giriştiler.
e)Ermenileri Fransızlar desteklemiştir.
2-Ermeni İntikam Alayı
a)Adana'da Fransızların yardımıyla kurdukları intikam alayı ile büyük katliamlara girişmişlerdir.
c-Yahudi Cemiyetleri
1-Alyans İsrailit ve Makkabi Cemiyeti
a)Merkezleri İstanbul’dur. Ancak burada etkili olamadılar.
b)İstanbul’daki Yahudi gençler tarafından kurulmuştur.
c)Büyük İsrail Devleti’ni kurmayı amaçlamışlardır.
d)Türklere karşı Rumlarla işbirliğine girdiler. Hahambaşı patrikle birlikte faaliyetlerde bulundu
Azınlık Cemiyetlerinin Genel Özellikleri
1)Mondros Antlaşmasıyla meydana gelen ortamdan yararlanarak kurulmaları.
2)İtilaf Devletleri tarafından kurulmaları ve desteklenmeleri.
3)Anadolu'nun işgalini kolaylaştırmaya yönelik olmaları.
4)Türk topraklarını parçalayarak, Wilson ilkelerine göre milli devletlerini kurmak istemeleri.
5)Milli birlik ve bütünlüğümüzü bozmaya yönelik olmaları.
B.Milli Varlığa Düşman Cemiyetler (Türklerin Kurduğu Zararlı Cemiyetler)
1-Kürt Teali Cemiyeti
a)İngilizlerin yardımıyla Seyit Abdülkadir tarafından İstanbul’da kurulmuştur. Cemiyet, İngilizlerden destek ve yardım alıyordu.
b)Wilson İlkeleri’nden yararlanarak Doğu Anadolu Bölgesinde bir Kürt Devleti kurmak amaçlanmıştır.
c)Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti ile birleşmeyi reddetmiştir.
2-İslam Teali Cemiyeti
a)Merkezleri İstanbul’dur. Konya ve çevresinde de yoğun faaliyetlerde bulunmuşlardır.
b)Ülkenin kurtuluşunu hilafet ve saltanatta görmüşlerdir.
c)Ümmetçilik düşüncesini savunmuşlardır.
d)Anadolu’daki Milli Mücadele’yi engellemek için İstanbul’daki bazı müderrisler tarafından kurulmuştur.
3-Sulh ve Selamet-i Osmaniye Fırkası
a)Merkezleri İstanbul’dur.
b)İttihat ve Terakki karşıtlarından oluşmuştur.
c)Padişaha bağlılığı savunmuşlardır.
üVatanın kurtuluşunun, padişahın ve halifenin buyruklarına sıkı sıkıya uymakla mümkün olacağına inanan bir cemiyettir.
d)Meşrutiyet ve demokrasi ilkelerine bağlı siyaset takip etmişlerdir.
e)Hürriyet ve İtilaf Fırkası ile işbirliği yapmıştır.
f)İngilizlerden maddi destek görmüştür.
4-Hürriyet ve İtilaf Fırkası
a)Merkezi İstanbul’dur.
b)1911’de İttihat ve Terakki Partisi’ne karşı olanlar tarafından kurulmuştur.
c)Anadolu’daki Kurtuluş Hareketini İttihatçılar ile işbirliği yapan maceracı bir hareket olarak değerlendirmişlerdir.
d)Mondros’tan sonra Milli Mücadele’ye karşı iç ayaklanmalarda öncü olmuşlardır.
e)İngilizlerle beraber hareket etmiştir.
5-İngiliz Muhipleri (Sevenleri) Cemiyeti
a)İngilizler tarafından Sait Molla isminde birine İstanbul’da kurdurulmuştur.
b)İngiliz mandasını savunmuşlardır.
c)Osmanlı Devleti (Vahdettin, Damat Ferit ve İçişleri Bakanı Ali Kemal üyeleri) tarafından desteklenmiştir
d)Derneğin başkanı Fru (Frew) idi.
e)Cemiyetin gizli amacı memleket içinde örgüt kurarak isyan ve ihtilaf çıkarmak, ulusal bilinci yok etmek ve yabancı müdahalesini kolaylaştırmaktır.
üİngiliz gizli servisince yönlendirilen dernek, İngiltere’nin doğu siyasetini destekler. İngiltere ile Osmanlı saltanatı arasındaki ilişkileri kuvvetlendirmek amacıyla kuruldu. Çalışmaları Hürriyet ve İtilaf fırkasınca desteklendi. Asıl amacı, ulusal direniş girişimlerini yok etmektir.
6-Wilson Prensipleri Cemiyeti
a)Merkezi İstanbul’dur.
b)Osmanlı Devleti’nin kurtuluşunun ancak İngilizlerin yardımı yerine ABD’nin mandası ile mümkün olabileceği savunulmuştur. Amerika'nın mandasına girerek kurtulmayı ve hızla uygarlaşmayı hedeflemekte idiler.
c)Halide Edip (Adıvar), Ahmet Emin (Yalman) ve Refik Halid gibi şahsiyetler bu cemiyetin önemli isimleri arasındaydı.
d)Sivas Kongresi'nde etkili olmuş, fakat susturulmuşlardır.
e)Cemiyetin kurucularından bir kısmı Kurtuluş Savaşı’nda Milli Mücadelecilere katılmıştır.
Milli Varlığa Düşman Cemiyetlerin Genel Özellikleri
1)Saltanat ve Hilafetçi bir düşünceye sahip olmaları.
2)Milliyetçiliğe karşı ümmetçi bir anlayışta olmaları.
3)Ülkemizde çıkarları olan büyük devletler tarafından kurulmuş veya yönlendirilmiş olmaları
4)Manda ve himayeye taraftar olmaları.
5)Milli birlik ve bütünlüğü bozmaya yönelik olmaları.
6)Osmanlı Hanedanını yaşatma ve devam ettirme gayretinde olmaları.
Zararlı Cemiyetlerin Ortak Özellikleri
1)Emperyalist devletlerin çıkarlarına hizmet etmişler,ülkenin işgalini kolaylaştırmışlardır.
2)İç ayaklanmalara sebep olmuşlar,ulusal kurtuluşu bir süre engellemişlerdir.
3)Kendi çıkarlarını millet çıkarlarından üstüm tutmuşlar,Türk milletinin öz gücüne ve bağımsız yaşama azmine inanmamışlardır.
4)Mandacı olanlar,bağımsızlığın mandacılıkla sağlanacağı gibi bir görüşü savunmuşlardır.
5)Ulusal bilinç ve birliği parçalamaya çalışmışlardır.
6)Ulusal Egemenlik kavramına inanmamışlardır.
@ Yararlı ve zararlı olmak üzere kurulan cemiyetlerin tamamı Mondros Ateşkes Anlaşmasının meydana getirdiği olumsuz şartlardan ortaya çıkmıştır. En önemli ortak özellikleri budur. Zararlı cemiyetler, işgallerin devam ettiği sürede faaliyet göstermişlerdir. Yararlı cemiyetler ise Sivas Kongresinde birlik altında toplanarak milli kurtuluş hareketinin sonuna kadar faaliyetlerde bulunmuştur.
