MURAT I

Hüdavendigâr, Gazi Han
(Bursa 1326 - Kosova 1389),
türk padişah (1360-1389).

Orhan Gazi ile rum kökenli Nilüfer Hatun'un (Holofira) oğlu. Ünce ağabeyi Süleyman Paşa'nın, sonra da babasının ölümü üzerine Bursa'da tahta çıktı. Bir söylentiye göre, kardeşleri şehzade Halil ile İbrahim'i öldürterek osmanlı hanedanlığında kardeşlerini ortadan kaldıran ilk hükümdar unvanını aldı. Karadeniz Ereğlisi (1360), Ankara ve yöresi (1361) ilk fetihleri arasında sayılır Kurduğu kazaskerlik makamına Çandarlı Kara Halil’i, kendisinden boşalan beylerbeyliğe de lalası Şahin Paşa’yı atadı (1361), Yine aynı yıl Rumeli'de fetihlere başlayarak Çorlu, Keşan, Dimetoka, Pınarhisar, Babaeski, Lüleburgaz kalelerini ve Edirne'yi ele geçirip başkentini bir süre sonra Bursa'dan buraya taşıdı. Yeniçeri ocağı’nın kurulmasında başlıca etken olan pençik yasası'yla pençik vergisini koydu (1362). Filibe’yi fethederek İstanbul’la bağlantısı olan bizans topraklarını birbirinden ayrı iki parçaya böldü ve imparator ioannes Palaiologos V ile yaptığı bir antlaşmayla Bizans devletini osmanlı koruması altına aldı (1363).

Kendisi Anadolu yakasında Katalanlar’dan Biga’yı alırken, Rumeli’ye gönderdiği Lala Şahin Paşa da macar kralı Lajos I komutasında Edirne üzerine yürüyen macar-sırp birleşik ordusunu Sırpsındığr'nda bozguna uğrattı (1364). Dubrovnik adıyla anılan küçük slav cumhuriyetini bir ticaret antlaşmasıyla Osmanlı devletine bağladı (1365). Tahta çıktığından bu yana Trakya'nın büyük bölümünü ele geçirip türkleştiren Murat I, BizanslIlardan Kızılağaç Yenicesi’ni, Bulgarlar’dan da Yanbolu ile islimye'yi almakla (1366), Rumeli yakasında Sırpsındığı zaferinden sonra ikinci fetihler dönemini başlattı. Bunu Karınova, Aydos, Burgaz, Vize, KIrklareli (Kırkkilise), Sizebolu gibi önemli kalelerin osmanlı topraklarına katılması izledi (1367-1368).

Bu arada, OsmanlI tarihinde ilk kazasker sayılan Çandarlı Kara Halil, yine bu dönemde oluşturulan sadrazamlığa (veziriazam) atandı. Samuku meydan savaşı'yla sırp-bulgar birleşik ordularını bozguna uğratan Lala Şahin Paşa, Köstendil Bulgar prensliğini Osmanlı devletine bağladı (1371). Bunun hemen ardından gelen Çirmen zaferi, Makedonya kapılarını Türkler’e açtı. Böylece iskeçe, Drama, Kavala, Zihne, Serez, Avrathisarı, Vardar Yenicesi, Kara Firye, Niş kentlerini art arda fethederek Makedonya’ya adımını atan Murat I, Sırbistan ve Bulgaristan krallıklarını yıllık vergiye bağlayıp egemenliği altına aldı (1375). OsmanlI topraklarının giderek genişlemesi nedeniyle iki beylerbeylik oluşturma gereğini duyan padişah, Lala Şahin Paşa’nın tek beylerbeyi olarak ölümünden sonra Kara Timurtaş Paşa'yı Rumeli beylerbeyliğine atadı (1376).

Ayrıca, zeamet sistemini getirdi ve hıristiyanlardan meydana gelen bir tür askeri seyis örgütü olan voynuk sınıfını kurdu. Zindandan kaçıp kendisine sığınan Bizans eski imparatoru ioannes Palaiologos V'i, nüfuzunu kullanarak yeniden tahtına oturttu; karşılığında Bizanslılar’ın Anadolu’da son kalesi olan Alaşehir’i teslim aldı (1379). Oğlu şehzade Bayezit’i (sonradan Bayezit I) Süleymanşah'ın kızı Sultan Hatun ile evlendirip Germıyanoğulları beyliğinden gelin çeyizi olarak aldığı Kütahya, Simav, Eğrigöz ve Tavşanlı'yı osmanlı topraklarına kattığı gibi, Hamitoğulları beyliğinden de 6 kent (Yalvaç, Akşehir, İsparta, Karaağaç, Seydişehir ve Beyşehir) satın aldı (1381). Yine Makedonya’da iştip, Manastır, Pirlepe ve Selanik kentlerini fethettikten (1382) sonra “Hüdavendigâr" unvanıyla anılmaya başlayan Murat I, Kara Timurtaş Paşa'yı Arnavutluk’a akınlar düzenlemekle görevlendirdi (1383). Ohrid ele geçirildi ve Arnavutluk’ta Savra zaferiyle, Türkler ilk kez bu topraklara ayak basmış oldular (1385).

Aynı yıl, Bursa sancakbeyi olan şehzade Savcı Bey, babasının Balkan seferine çıkmasından yararlanarak hükümdarlığını ilan edip kendi adına hutbe okutunca, hemen geri dönen Murat I, oğluyla Bursa’nın Kete düzlüğünde yaptığı savaşta onu yendi ve tutsak aldığı şehzadesinin gözlerine mil çektirdikten sonra öldürttü. Bu arada, “Hüdavendigâr’ın Rumeli’de yeni fetihlerle uğraşmasını fırsat bilen Karamanoğlu Alaettin Ali Bey, Osmanlılar’ın Hamitoğulları'ndan satın almış oldukları 6 kenti işgal etti. Bizans, sırp, bul- gar gibi kendisine bağlı devletlerin askerleriyle güçlendirdiği ordusuyla Rumeli’ den Anadolu'ya geçen Murat I, yanına şehzade Bayezit’i de alarak Karamanoğullan’nın üzerine yürüdü. Konya ovasında yapılan ve Bayezit'in "Yıldırım" unvanını aldığı bu savaşta damadı Ali Bey’i kesin bir yenilgiye uğratan padişah, Konya'yı kuşatarak ele geçirdi (1386). Ancak, kızı Nefise Sultan’ın arabuluculuğu sonucunda affettiği damadını, kendisine bağlı bir bey olarak beyliğinin başında bıraktı. Ertesi yıl 18 yıllık ilk sadrazamı Çandarlı Kara Halil’in ölümüne çok üzülen padişah, onun oğlu Çandarlı Ali Paşa’yı sadrazam yaptı (1387).

Vardar boylarından Bosna üzerine ilerleyen 20 000 kişilik bir türk ordusunun sırp ve bosna krallarının yönetimindeki 30 000 kişilik bir bağlaşık kuvvet karşısında Ploşnik’te uğradığı bozgun (1388), yıllarca türk darbeleri altında morali bozulup şaşkına dönmüş olan Balkan Slavları’na, Osmanlı devletine karşı bir Balkan ittifakı oluşturmak için cesaret verdi. Bulgar ve sırp ordularının birleşmesini engellemek amacıyla aynı yıl padişah tarafından Bulgarlar'ın üzerine gönderilen sadrazam Çandarlı Ali Paşa, tüm Bulgaristan’ı osmanlı topraklarına kattığı gibi, Latinler'in yönetimindeki Mora yarımadasında da bazı kentleri ele geçirdi. Ancak, Bulgaristan krallığı nın ortadan kalkması, Balkan ittifakını dağıtmaya yetmedi.

BosnalI, bulgar, ulah, arnavut, hatta leh ve macar askerlerinden oluşan büyük bir haçlı ordusu sırp kralı Lazar’ın yönetiminde, Murat I komutasındaki türk kuvvetleriyle Kosova ovasında karşılaştı (1389). Birinci Kosova savaşı diye anılan ve 8 saat süren bu şiddetli çarpışma sonunda yenik düşen ordunun başkomutanı kral Lazar maiyetiyle birlikte tutsak edilerek öldürüldü. Ancak, Murat I de Kosova zaferini kazandıktan sonra savaş alanını denetlerken, Milos Kapilovic adlı bir sırp boyar tarafından hançerlenerek şehit edildi. Bursa’ya getirilen cezanesi, Çekirge'deki türbesine gömüldü. Ünlü İngiliz türkolog ve tarihçi W. Gibbons’a göre, Osman Gazi, çevresine yeni bir ırk toplayarak aşiretini güçlü bir beyliğe dönüştürmüş, Orhan Gazi beylikten bir devlet yaratmış, Murat I ise Osmanlı imparatorluğu’nun temellerini atmıştır.