İSKELET VE KEMİK ÇEŞİTLERİ
İSKELET ÇEŞİTLERİ
Hayvanların çoğunda, vücuda destek olan, koruyan ve kaslara bağlanarak hareketi sağlayan iskelet sistemi bulunur. Hayvanlarda görülen iskelet dış ve iç iskelet olmak üzere iki tiptir.
1. Dış İskelet
Dış iskelet özel hücreler tarafından dışarıya salgılanan organik ve inorganik maddelerden meydana gelir. Dış iskelete sahip canlılarda iskelet görevi yapan kısımlar vücut dışında bulunduğu için kaslar iskelete içeriden bağlanır. Eklem bacaklılarda ve bazı yumuşakçalarda görülür.
Dış iskelet büyümeyi sınırlandırır. Bu nedenle dış iskelete sahip hayvanlar, gelişme döneminde iskeletini ya tamamen atarlar veya daha büyüğünü oluştururlar. Bu olaya deri veya kabuk değiştirme denir.
2. İç İskelet
İç iskelet embriyonun mezoderm (orta deri) tabakasından farklılaşır. Genellikle kıkırdak ve kemikten meydana gelir. Kaslar iskelete dışarıdan bağlanır. Canlının büyümesini sınırlandırmaz. Aksine boyca uzamayı sağlar.
Omurgasızlarda yaygın olarak iç iskelet görülmez. Sadece derisi dikenlilerde gelişmiş bir iç iskelet vardır.
Omurgalılarda iç iskelet, kıkırdak ve kemik dokudan meydana gelmiştir.
Kemiklerin Yapısı
Kemiklerde bulunan, % 25 su, % 45 inorganik madensel tuzlar (kalsiyum fosfat, kalsiyum karbonat, magnezyum fosfat az miktarda sodyum ve demir) kemiğin sert yapısını, % 30 organik maddeler ise esnekliği sağlar. Canlı kemik hücrelerine osteosit ve bu hücreler tarafından salgılanan organik ara maddeye osein denir. Bu iki yapı kemik dokusunu meydana getirir.Kemik dokusu, insan ve omurgalı hayvanların iskeletini oluşturan dokudur. Bu doku, canlı kemik hücreleri ile bu hücreleri salgıladığı ara maddeden oluşur. Kemik hücrelerine osteosit, ara maddeye ise osein denir. Kemik hücreleri çok sayıda sitoplazmik uzantılara sahiptir. Ara. maddelerin çoğunu protein yapısındaki kollegen bağ dokusu lifleri oluşturur. Bu liflerin arasında magnezyum, fosfat, kalsiyum karbonat, kalsiyum.florür gibi inorganik tuzlar birikerek kemik dokusunu sertleştirirler. Kemik dokusu sıkı ve süngerimsi yapıda olmak üzere iki kısımdır.
Örneğin humerus kemigi.Kemik hücrelerinin her biri vücudun hangi bölgesinde, nasıl bir şekil alacaklarını ve ne kadar büyüyeceklerini çok iyi bilirler. Büyüme hormonunun verdiği emirleri eksiksiz yerine getirirler. Vücudumuzdaki hücreler arasındaki bu iletişim sayesinde orantılı bir vücuda sahip oluruz.
Kemikler yapıları yönüyle iki kısma ayrılır.
a. Sıkı Kemik Dokusu :
İskeleti oluşturan bütün kemiklerin dış yüzeyi ile uzun kemiklerin gövdesi, sıkı kemik dokusundan meydana gelir. Bu doku iç içe daireler halinde sıralanmış lamelli yapıdadır.
Lamellerin ortasında kan damarları ve sinirlerin geçtiği Havers kanalı bulunur. Havers kanalındaki kan damarlarından kemik hücrelerine besin ve oksijen iletilirken artık maddeler aynı yoldan geri alınır.
Havers kanallarını birbirine bağlayan yan kanallara da Volkman kanalları denir. Ortasında havers kanalı, etrafında halkasal kemik hücreleriyle aralarını boşluk bırakmadan doldurmuş ara maddeden yapılmış lamelli birimlere Havers sistemi denir.
b. Süngerimsi Kemik Dokusu :
Kırmızı kemik iliği ve düzensiz boşlukların bulunduğu ince kemik lamellerinden oluşmuştur. Sıkı kemiğe oranla daha yumuşaktır. Uzun kemiklerin baş kısmı ile diğer kemiklerin iç kısmında bulunur.
Kemik Çeşitleri
Kemik çeşitleri Yapı bakımından üç çeşit kemik bulunur. 1. Uzun kemikler 2. Yassı kemikler 3. Kısa kemikler Uzun Kemikler - Boyu eninden uzun olan kemiklerdir.
- Vücudun hareketini sağlayan kemiklerdir.
- Kol ve bacaklarda bulunur.
- Sarı ilik ve kemik kanalı vardır.
Kol ve bacaklarda bulunur. Uzun kemiği dıştan saran kemik zarı (periyost) kemiğin enine büyümesini, onarılmasını ve beslenmesini sağlar. Ayrıca periyost kemiğin sertleşmesine de katkıda bulunur. Uzun kemiğin başı ile gövdesi arasında bulunan kıkırdak tabakası, kemiğin boyuna büyümesini sağlar. Uzun kemiklerin iç kısmındaki kanalda akyuvarların oluşumunu sağlayan sarı kemik iliği bulunur. Kemik başlarını iç kısmı, sünger gibi düzensiz gözenekli bir yapıdadır. Gözeneklerin içinde kırmızı ilik bulunur. Kırmızı kemik iliği, kan hücrelerinin üretildiği iliktir. Yassı Kemikler- Yassı görünümlü kemiklerdir.
- Sarı ilik ve kemik kanalı voktur.
- Göğüs, kafatası ve kaburga kemikleri yassı kemiklerdir.
Yassı Kemikler yassı görünümlü kemiklerdir. Sarı ilik ve kemik kanalı yoktur. Göğüs, kafatası ve kaburga kemikleri yassı kemiklerdir. Koruma fonksiyonları vardır. İki kompakt kemik tabakası ile, aralarında bulunan ve diploë adı verilen spongios kemik tabakasından ibarettir. Yassı kemiklerin kalınlığı genişliğinden ve boyundan daha az olan kemiklerdir.Yassı kemikler göğüs, kafatası, kürek ve kaburga kemiklerinden oluşur. Yassı kemiklerde sarı ilik kanalı bulunmaz. Bu tip kemiklerde süngerimsi kemik dokusu sıkı kemik dokusundan fazladır. Eni ve boyu fazla kalınlığı çok az olan kemiklerdir. Yassı ve kısa kamiklerin süngerimsi dokuları içinde uzun kemiklerin baş kısmında olduğu gibi alyuvarların yapımını sağlayan kırmızı kemik iliği bulunur. Yassı kemikleri özetlemek gerekirse; - Yassı görünümlü kemiklerdir.
- Sarı ilik ve kemik kanalı voktur.
- Göğüs, kafatası ve kaburga kemikleri yassı kemiklerdir.
Kısa Kemikler - Boyu, eni ve genişlikleri hemen hemen aynı olan kemiklerdir.
- Sarı ilik ve kemik kanalı yoktur.
- Omurga, el ve ayak bilek kemikleri kısa kemiklerdir.
Omurgada, el ve ayak bileklerinde bulunur. Sarı ilik kanalı bulunmaz. Yaklaşık olarak eni boyu ve kalınlığı eşit olan kemiklerdir. Kemik Oluşumu ve Kontrolü
Kemiklerin sağlıklı olarak büyüyüp gelişebilmesi için, bir yandan yeterli miktarda kemik hücresinin yapılması bir yandan da yeterli ara maddenin oluşması gerekir. Bu olaylar bazı iç ve dış faktörler tarafından düzenlenir. Kemik oluşumunda etkili olan faktörleri teker teker inceleyecek olursak;
Hormonlar :
Kemiğin sertleşmesi için gerekli olan Ca, P, K minerallerinin kemiğe geçmesi ve bunların kandaki miktarının belirli bir seviyede tutulması gerekir. Özellikle, kalsiyumun kemikten kana, kandan kemiğe geçişi tiroid bezinden salgılanan kalsitonin (tirokalsitonin) hormonu ve paratiroid bezinden salgılanan parathormon ile düzenlenir.
Hipofiz bezinden salgılanan büyüme hormonu (STH) yetersiz olduğunda cücelik, (nanizm) aşırı salgılandığında devlik hali (jigantizm) ortaya çıkar. Timus bezi hormonu embriyonik gelişimde iskeletin oluşumunda etkilidir.
Vitaminler :
D vitamini kemiklerde Ca ve P birikmesini sağlayarak kemiklerin sertleşmesini sağlar. D vitamini eksikliğinde bağırsaktan kalsiyum ve fosfatın emilmesi azalır.
Sonuçta kemiklerde yumuşama ve eğilme olur. Bu da çocuklarda raşitizm, yetişkinlerde ise osteomalazi denen kemik hastalığını yapar.
Mineraller :
Kalsiyum, mağnezyum, fosfor kemiklerin yapısında bulunur. Büyüme ve hamilelik sırasında çok miktarda alınması gereklidir.
Genetik Faktörler :
Kemiğin büyümesi ile son şeklini almasında genetik faktörler de önemlidir.
İskelet Sisteminin Görevleri
- Vücudun çatısını oluşturmak.
- Vücuda diklik ve sertlik sağlamak.
- Bazı iç organları dış etkenlerden korumak.
- İç organlara ve kaslara bağlanma yüzeyi sağlamak.
- Eklemlerin yardımıyla vücuda hareketlilik sağlamak.
- Vücudun ihtiyacı olan bazı minarelleri depo etmek.
- Kan yapımında görev almak.
