Osmanlı Devlet Teşkilatı

Osmanlı Devleti

(Kuruluş, Yükselme, Duraklama, Gerileme ve Dağılma Dönemlerinde)

Devlet Yönetimi ve Padişah:

Osmanlı soyundan biri padişah olurdu (Saltanat sistemi)
Padişah, divana başkanlık eder, savaş, barış kararlarını verirdi. (Fatihten sonra divana başkanlığı vezir-i azam yapmıştır.)
Yönetim saraydan yapılırdı.
Taht için kardeş kardeşi öldürürdü.
Fatih Kanunname-i Al-i Osman ile iş başına geçen kardeş diğer kardeşlerini öldürme hakkını aldı. (Devletin sürekliliğini sağlama amacıyla)
Osmanlı sülalesinden en büyük ve en akıllı erkeğin tahta çıkması (Bu durum; Şehzadelerin devlet deneyimini kazanmasını ortadan kaldırdı.)
I. Ahmet kardeşleri saraya toplayarak ülkeyi "Veraset Yasası" ile (Kanun-u Kadim, Kafes Sistemi, Eşber Sistemi) yönetti
Kuruluştan 1517'ye kadar yönetim mutlak, merkeziyetçi iken 1517'den sonra devlet mutlak merkeziyetçi ve teokratik yapıya dönüşmüştür. (Halifeliğin alınması ile din devleti haline gelmiştir. )
Duraklama, Gerileme ve Dağılma dönemlerinde iş başına yeteneksiz padişahlar geçmiştir.
Bu durum; Ülkenin siyasi, sosyal, askeri, ahlaki ve ekonomik bakımdan bozulmasına etken olmuştur.
Devlet hizmetine atananlar rüşvet, kayırma ile iş başına gelmiştir.
Devlet yönetiminde kuruluştan itibaren görev alabilmek için "Müslüman olma koşulu" aranırdı.
Bu durum Islahat Fermanıyla kaldırıldı.
Osmanlı padişahlarının erkek çocuklarına Şehzade kız çocuklarına Sultan, hanımlarına has odalık, annelerine de Valide Sultan denirdi.

Divan ve Divan Üyeleri.

a- Divan:

Devlet divan denilen kurul tarafından yönetilirdi. (Orhan Bey kurdu. II. Mahmut kaldırdı.)
Siyaset ekonomi, askerlik, hukuk, maliye işleri burada görüşülürdü. (Bugünkü anlamda Bakanlar kurulu)
Fatih'e kadar padişah, Fatihten sonra Vezir-i Azam divana başkanlık etmiştir.
II. Mahmut divanı kaldırmış ülkeyi Nazırlar (Bakanlar) yönetmiştir.

b- Vezir-i Azam (Büyük Vezir, Sadrazam)

Orhan Bey döneminde vezirlik makamı kurulurdu.
Fatih döneminde sayıları 3'e çıkarıldı (Bunlar arasında en yaşlısı Vezir-i Azam oldu)
Vezir-i Azam, Padişahın vekili hükümetin başkanı idi.
II. Mahmut döneminde sadrazamlık, başbakanlığa dönüştürüldü.
Padişahın mührü bulunurdu.
Fatihten sonra divana başkanlık etti.

c- Vezir:

Sancak beyleri, beylerbeyi gibi görevlerde bulunanlar arasından seçilirdi.
Kapıkulu askerlerine sahiptiler.
Bakanlık düzeyinde yetkileri vardı.

d- Kazasker:

Orhan Bey döneminde kuruldu.
Halka ve askeri sınıfa ait davalara, seriye ve hukuk işlerine bakardı.
Kadı ve müderrisleri atardı.
Adalet, eğitim ve öğretim
işlerinden sorumlu idi.
Fatih döneminde sayıları 2'ye çıkarıldı.
(Anadolu ve Rumeli kazaskeri olarak)

e- Defterdar:

Mali işlerden sorumluydu.
Padişahtan sonra hazineyi açma kapama yetkisine sahipti.
Ülkenin ekonomik durumunu, harcamaları divan görüşmelerine sunaıdı
Sayısı bir taneydi.
Fatihle defterdar sayısı 2'ye çıkarıldı (Anadolu ve Rumeli Defterdarı)
II. Mahmut döneminde Maliye Evkaf Bakanlığı kuruldu. (Maliye Bakanlığı)

f- Nişancı:

Ulema sınıfından seçilirdi.
Dini, adli konuları iyi bilirdi.
Devletlere gidecek mektupları yazardı.
Padişahın tuğrasını çekerdi (Resmi yazışmalarda)
Dirliklerin dağılımını yapardı.
Divanda tekti.
Tapu ve Kadostra kayıtlarıda nişancı tarafından tutulurdu.

g- Şeyhülislam (Müftü):

Dini konularda halkı aydınlatır, bilgi verirdi.
Fetva verirdi.
Savaş öncesi orduya dua eder, fetva verirdi.
Yavuz'a kadar divanın doğal üyesi değildi.
Halifelikle birlikte dog»n üye oldu.
Vezir-i Azamla eşit haklara sahip oldu.

h- Kaptan-ı Derya:

Kanuni dönemine kadar divanın doğal üyesi değildi.
Kanuni ile divanın doğal üyesi oldu.
Osmanlı donanmasının başında bulunan kişiye uKaptan-ı Derya" denirdi.
Geminin başında bulunanlara "Reis" denirdi.
Donanma askerlerine "Levent' denirdi.
Kaptan-ı Derya karada iken divan görüşmelerine katılırdı.
Denizde iken padişah yetkisini taşırdı.
Denizde divan toplayabilirdi.

I- Reis -Ül Küttap:

Divanda yazışmaları yapıyordu.
16. yüzyılda divan üyesi oldu.
II Mahmut döneminde Hariciye (Dışişleri) bakanı haline getirildi.

Memleket Yönetini:

Memleket;

a)Merkeze bağlı.
b)Özel
c)Ayrıcalıklı (imtiyazlı) olmak üzere üçe ayrılmıştı.
Ülke sancaklara, sancaklar kaza ve köylere ayrılmıştır.

Topraklar genişleyince merkeze bağlı eyaletler ortaya çıkmıştır.
Eflak ve Boğdan beyliğine Voyvado denmiştir.
Sancak ve kazalarda güvenlikten Subaşı'
Kazaların yönetiminde yargılama işinden "kadı"
İstanbul'un güvenliğini de "Yeniçeri Ağası" sağlardı
Mısır 19. yüzyılda ayrıcalıklı eyalet haline getirildi. (Süveyş kanalının açılması, İngilizlerin eline geçmesi, Mısır sorunundan dolayı.) Mısır daha önce özel eyaletti.

Toprak Yönetimi:

Osmanlılarda toprak devletin malı olup, işletmesi için halka verilirdi.
Devlet tarafından dağıtılan topraklar "üç yıl üst üste işletilmediği takdirde" tımarlı kişiden alınır başkasına verilirdi. (Devlet işletmeseler de vergiyi alırdı.)
Toprağı işleyen kişiye "Reaya" denirdi.

Osmanlılarda toprak bölümleri şunlardır:

A- Dirlik:
1-Has: Padişah ve divan üyelerine verilen topraktır. Has toprağa sahip olanlar devlete 5 tane atlı asker yetiştirmek zorundadır. (Devlet hiç para harcamadan toprak sahiplerine asker yetiştirmiyordu.)
2-Zeamet: Orta dereceli memurlara verilen topraktır. Bunlarda devlete 3 tane atlı asker yetiştiriyordu.
3 - Tımar: Sipahilere verilen topraktır. 3 türlü tımar vardır.
a)Eşkinci Tımarı: Savaşta başarılı olan askerlere,
b)Hizmet Tımarı: Sarayda görevli olanlara,
c)Mustahfaz Tımarı: İmam ve hatiplere verilirdi. Bunlar da devlete 1 tane asker yetiştiriyordu.

B-Vakıf:

Geliri sosyal kurumlara ayrılan topraktır.
Bu topraklar üzerine; han, hamam, cami, medrese, kervansaray, çeşme ve hayır kurumları yapılırdı.
Bunlar satılmazdı.

C - Ocaklık:
Kale muhafızlarına ve tersane giderlerine ayrılan topraktır.
D-Yurtluk:
Sınırı koruma hizmetlerine ayrılan topraktır.
E - Mukatta:
Geliri doğrudan doğruya hazineye kalan topraktır.
F - Paşmaklık:
Geliri padişah eşleri, ve kızlarına ait topraktır.

Dirlik Sahiplerinin Görevleri:

Toprağın iyi işlenmesini sağlamak.
Vergi toplamak.Topladığı vergilerin bir kısmını maaş olarak kendisine ayıma, geri kalanı ile "Cebeli" yada "Sipahi" denilen atlı asker yetiştirmeye harcama.
Bölgenin güvenliğini sağlama.

Ordu ve Donanma:

Osmanlıların ilk kuruluşunda yalnız "atlı birlik" vardı.
Orhan Bey döneminde yaya ve atlı birlik (müsellem) kuruldu. (Düzenli Ordu)
I. Murat döneminde, kapıkulu askerleri, acemioğlanlar sınıfı ve yeniçeri ocağı kuruldu.
Osmanlıordusu zamanla kapıkuluaskerleri, eyalet askerleri,yardımcı kuvvetler ve akıncılarolmak üzere gruplara ayrıldı.
Kapıkulu Askerleri; Acemi-oğlanlar, Yeniçeriler, Cebeci-ocağı, Topçuocağı, humbaracı ve lağımcılar diye sınıflara ayrılırdı.
Eyalet Askerleri Kapıkulu sipahileri, silahtar, sağ ve sol garipler, sağ ve sol ulufeciler diye bölümlere ayrılırdı.
Akıncılar16. yüzyılın sonlarında önemini kaybetti. Daha sonra kaldırıldı.
Osmanlı donanması, 15. yüzyıldan itibaren değer kazandı.
İstanbul, Antalya, Trablusgarp ve Mısır'da tersaneler yapıldı.
Abdülmecit ve II. Abdülhamit donanmaları Haliç'te çürümeye bıraktı.
1826'da II. Mahmut yeniçeri ocağını kaldırdı.
I. Mahmut; Topçu ve humbaracı ocaklarını ve kara mühendis-hane okulunu açtı.
III. Mustafa; Deniz mühendisha-nesi ve sürat topçularını kurdu.
I. Abdülhamit; istihkam okulunu açtı.
III. Selim, Nizam-ı Cedidi kurdu.
II. Mahmut; Asakar-i Mansure-i Muhammed-i kurdu.

Maliye:

Müslüman halktan alınan "öşür" vergisi (Aşar.)
Hıristiyan ve Yahudilerden alınan "Haraç ve Cizye" vergisi.Gümrüklerden elde edilen vergiler.
Maden ve tuzla gelirleri.Savaşlarda elde edilen ganimetler.
Eyaletlerden ve devletlerden gelen vergiler ve hediyeler.
Öşür (Aşar): Gelirin onda biri.
Haraç: Hıristiyanlardan alınan.
Cizye: Yahudilerden alınan.
Aruz Resmi: Tımarlı sipahiye damat tarafından verilen vergi.
İspenç: Herkesten alınan kişisel vergi.Ağnam : Koyun başına ödenen vergi.
Resmi Çift: Öküzün işleyeceği topraklara verilen vergi.
Resmi Çift Bozan: Toprağı ekmeyenlerden alınan ceza vergisi.
Resmi Topu: Miri topraklar üzerinde yapılan binalardan alınan vergi.
Çapa Akçesi: Ticaretle uğraşanlardan alınan vergi.
Duraklama döneminde Celali ayaklanmalarından dolayı Osmanlı devletinde maliye bozuldu.
III. Murat döneminde maliye bozuldu.
Tarhuncu Ahmet Paşa Osmanlılarda bilinen "ilk bütçe" yi hazırladı.
Osmanlılar 1854'de ilk defa İngiltere'den borç para aldı.
Daha sonra Fransızlardan da alındı.
İngiliz ve Fransızlar 1876 -1881'de Osmanlı ve Mısır maliyesine el koydu. (Düyün-u Umumiye)

MsXLabs Üye Girişi