İYONYALILAR: (M.Ö 1200 - M.Ö 545)
- Dorlardan kaçan Akalar tarafından kurulan ve Güneybatı Anadoluda yaşayan bu uygarlığın merkezi Efes - Milet'tir.
- Daha çok bilim alanında ileri gitmişlerdir. Ayrıca deniz ticareti, sonralarında yurt bulma amacıyla kolonicilik, kaya mimarisi ve açık hava tiyatrosu yapımı gibi alanlarda gelişme göstermişlerdir.
- Efes'teki Artemis Tapınağı, Sisam Adası'ndaki Hera Tapınağı önemli eserleridir.
- Hint Uygarlığı'ndan etkilenmiş, Yunan Uygarlığı'nı etkilemişlerdir.
- Özgür düşünce ortamı vardır.
- 12 şehir devletinden oluşmuş ve şehir devletleri tarzında yönetilmişlerdir.
- Perslerce yıkılmıştır.
URARTULAR (M.Ö 9. YÜZYIL - M.Ö 6 YÜZYIL)
- Doğu Anadolu'da etkinlik göstermişlerdir.Merkezleri Van, ilk hükümdarları Sardur'dur.
- Maden işlemeciliği,hayvancılık,dokumacılık,kale,sur ve su kanalı yapımı gibi alanlarda ileri gitmişlerdir.
- Hititler gibi Çivi ve Hiyeroglif yazısını birlikte kullanmışlardır.
- Diğer Anadolu kavimleri gibi çok tanrılı dinlere ve ahirete inanmışlardır.
- İskitler tarafından zayıflatılmış, Medler tarafından da yıkılmıştır.
FRİGLER (M.Ö 1200 - M.Ö 676)
- Sakarya Havzası'nda yasayan bu uygarlığın merkezi Gordion(Polatlı)dur.
- Uygarlığın kurucusu Kral Gordios, en ünlü yöneticileri Kral Midas'tır.
- En çok tarımla uğraşmışlar, hukuk kuralları ve dini inançları tarıma bağlı olarak gelişmiştir. Frig yasalarında kasten öküz öldürmenin ve sabah kırmanın cezası ölümdür.
- En önemli tanrıları bereket tanrıçası olan Kibele'dir
- Kaya mimarisi başta olmak üzere altın, gümüş işlemeciliği, seramikçilik, hayvancılık gibi alanlarda ileri gitmişlerdir.
- Dokumacılıkta ileri giderek dünyaca ünlü "Tapetes" adlı kilim ve halıları dokumuşlar ve "Fibula" dedikleri çengelli iğneyi icat edip kullanmışlardır.
- Yunanlara kaya mimarisi öğretmişlerdir.
- Kimmerler tarafından yıkılmışlardır.
HİTİTLER (ETİLER) (M.Ö 2000 - M.Ö 676)
- Anadolu'da merkezi yönetimi kuran ilk kavimdir.
- Pankuş adı verilen meclisleri vardır.
- Anal denilen yıllıkları hazırlayarak ilk tarafsız tarih yazıcılığını başlatmışlardır.
- Orta Anadolu'da etkinlik gösteren Hititlerin ülkesi " Bin Tanrı İli" olarak da isimlendirilmektedir.
- Merkezleri Hattuşaş (Boğazköy), en ünlü kralları Labarnaş'tır.
- Yazılıkaya ve İvriz kabartmaları önemli eserleridir.
- Halk yönetenler ve yöneticiler diye iki sınıfa ayrılmışsa da belirgin bir sınıf farkı görülmemiştir.
- Urartular gibi Çivi ve Hiyerglif Yazısı'nı birlikte kullanmışlardır.
- Mısırlılarla Kadeş Antlaşması'nı imzalamışlardır.
- M.Ö 7.yüzyılda Asurlular tarafından yıkılmıştır.
LİDYALILAR (M.Ö 687 - M.Ö 546)
- Bügunkü Gediz ve Küçük Menderes nehirleri arasında yaşamışlardır. Merkezleri Sard'dır.
- Kral Yolu'nu açmışlardır.
- Parayı bularak takas usulüne son vermişlerdir.
- Çok tanrılı dinlere inanmışlardır. Daha çok Yunan tanrılaına tapmışlardır.
- Kara ve deniz ticaretinde oldukça ileri gitmişlerdir
- Bankacılık, tefecilik ve serbest piyasa ekonomisini başlatmışlardır.
- Ordularını paralı askerlerden oluşturdukları için saha erken (Perslerce) yıkılmışlardır.
