LEONARDO DA VİNCİ

İtalyan res sam, heykelci, mühendis, rajmar ve bilgin
(Vinci, Floransa yakınları, 14Ş2 - Cloux şatosu, bugün Clos-Lucâ, Amboise yakınları, 1519)

Floransa senyörlüğü'nün noteri ser Piero'nun evlilikdışı oğluydu. 1469' da yanına girdiği Verrocchio'dan heykel ve resim sanatlarını öğrendi, 1472'de floransalı ressamlar kütüğüne yazıldı, 1481' in sonu ya da 1482'nin başına değin Floransa'da yaşadı. Bu dönemde yaptığı Muştulama (Uffizi) ve Ginevra Benci'nin portresi (National Gallery of Art, Washington) gibi resimler, floransa estetiği ve inceliğinin genç sanatçıyı ne kadar etkilemiş olduğunu gösterir Milano'ya gittiği’ için yarım bıraktığı Müneccim kralların tapınmasında (Uffizi), Leonardo, dönemin sanat sorunlarına kendi kişisel çözümünü getirir: stumato ile, çevre çizgileri ve plastik kitleler, yüz ifadelerinin önem kazandığı daha anlamlı, daha şiirsel yeni bir gerçeklik içinde erir.

1482'de Leonardo Milano'ya, Ludovico Sforza'nın sarayına gitti ve ona askeri mühendis, mimar, ressam ve heykelci olarak hizmet etmeyi önerdi. Dük, Leonardo'ya şenlikleri düzenleme görevini verdi; ayrıca babası Francesco Sforza'nın at üstünde dev boyutlu (yaklş. 8 m yükseklikte) bir heykelini sipariş etti. Vinci bu heykel üstünde on altı yıldan daha fazla bir süre çalıştı, ancak heykel bir türlü dökülemedi. Leonardo, Milano ve Pavia katedrallerinin yapımı üzerine tartışmalara katıldı. Bir yandan da resim konusundaki araştırmalarını sürdürdü. Kayalıklı Meryem Ana (1483'e doğr., Louvre; sanatçının elinden çıkma benzer bir tablo da Londra'daki National Gallery'de bulunmaktadır) adlı yapıtında, dağınık ışık kullanarak konuya değişik bir görünüm kazandırmayı artık kesinlikle başarmıştı; bu, sanatçının başlıca kaygılarından biriydi. 1496-1498 arasında S. Maria delle Grazie'nin yemekhanesi için, başyapıtlarından biri olan Son yemek'i gerçekleştirdi; kompozisyonu düzenli ve bakışımlı olan bu yapıtta, çok yoğun bir duyarlık sezilir.

Bu çalışmalara koşut olarak Leonardo, öğretisini kuramsal temeller üzerine oturtmak için yoğun bir araştırma ve bilgi toplama çalışmasına girişti. Perspektif, anatomi, mekanik üzerine yaptığı incelemelerin art arda yayımlanmasını tasarlıyordu, ama bu isteği bir türlü gerçekleşmedi. El-yazmaları yayımlanıncaya kadar yapıtları gizli kaldı. Yalnızca 1651’de, bir XVI. yy. derlemesinden yola çıkılarak, Resim üstüne (Trattato della Pittura) adlı kitabı yayımlanabildi. Leonardo, yeryüzü ile gökyüzünü, güneşten yayılan ışıkla hayat kazanan ve doğa güçlerinin durmak bilmez mücadelesiyle çalkalanan bir evren içinde birleştiren eteiksiz bir kozmoloji tasarlamıştı.

1499'da Milano dukalığı düştüğü zaman, Leonardo bütün İtalya'ya adını duyurmuştu. Mantova'ya gitti ve burada Este ailesinden İsabella'rıın portresini yaptı; sonra Floransa'ya döndü. Bu dönemde geniş bir yankı uyandıran yapıtlar gerçekleştirdi: Azize Anna adlı tablosunun taslağı (Londra, Royal Academy; daha sonra gerçekleştirdiği yağlıboya tablo Louvre' dadır); ışık gölge oyunlarıyla sağlanmış titiz bir renk birliğini yansıtan la Gioconda" portresi; Palazzo Vecchio'daki Büyük kurul salonu'nu süsleyen teknik açıdan başarısız duvar resmi Anghiari savaşı (1503- 1505). Leonardo daha sonraları, desenleriyle tanınan (1504-1508 arasında) Lada'yı, Louls Xll'nln sipariş ettiği iki madonna resmini (1506-1512'ye doğr., bugün kayıptır) ve Louvre'dakl Vaftize! Yahya'yı gerçekleştirdi.

Bu arada mühendislik işleriyle görevlendirildi; ancak, Arno ırmağının yatağını değiştirmek üzere tasarladığı planlar başarısızlıkla sonuçlandı. Leonardo, daha sonraları Milano'ya döndü ve Trlvulce’ nln mezarı İçin bir atlı heykeliyle süslü bir anıt yaptı (1511-12). Leonardo'nun sanatını en dolaysız- biçimde sürdürenler Milano'dan çıkmıştır; ancak, bunların tümü aynı derecede yetenekli değildir; Q. A. De Predls, Luinl, kendisi de Touralne'e çalışmaya gidecek olan A. Solario Rofna’da iki yıl kaldıktan sonra Leonardo François l’ln daveti üzerine, Fransa'ya gitti (1516); orada daha çok krallık şatoları İçin mimarlık araştırmaları yaptı.

XV. yy. floransa sanatının tüm özlemlerinin mirasçısı olan Leonardo, yüzyılın araştırmalarına dâhice bir çözüm getirdi: resimde ışık gölge oyunlarının egemenliğini ve tonların ustaca kullanımıyla figürlere biçim kazandırabileceğini kanıtladı; heykel ve mimarlıkta ise, anlatım kaygısının yeniden ağır basmasını sağladı. Desenleri (Wİndsor şatosu'nda geniş bir koleksiyon bulunur), kimi kez bilimsel bir kesinliği, kimi kez de eşsiz bir hayal gücünü yansıtır. Şaşılacak kadar çeşitli konuları işleyen ve genellikle dikkate değer bir edebi nitelik taşıyan çok sayıdaki yazılarının büyük bir bölümü günümüze ulaşmıştır; buna karşılık desen defterleri (Milano’da Ambrosiana kitaplığımdaki Codex Atlanticus, Paris'te institut de France'taki elyazmaları vb.), bir ölçüde sanatçının ilgisizliğinin, bir ölçüde de mirasçılannın ihmalciliğinin kurbanı olmuşlardır. Leonardo, XVI yy.’dan başlayarak, bir çtsşit “sihirbaz" olarak görülüyordu; çoğu kaybolmuş ya da yarım kalmış olmasına rağmen, yapıtının taşıdığı anlam çok büyüktür.