Üye Ol
Giriş
Hoş geldiniz
Misafir
Son ziyaretiniz:
01:27, 1 Dakika Önce
MsXLabs Üye Girişi
Beni hatırla
Şifremi unuttum?
Giriş Yap
Ana Sayfa
Forumlar
Soru-Cevap
Tüm Sorular
Cevaplanmışlar
Yeni Soru Sor
Günlükler
Son Mesajlar
Kısayollar
Üye Listesi
Üye Arama
Üye Albümleri
Bugünün Mesajları
Forum BB Kodları
Your browser can not hear *giggles*...
Your browser can not hear *giggles*...
Sayfaya Git...
Cuma, 26 Nisan 2024 - 01:27
Arama
MaviKaranlık Forum
Türkiye Türkçesindeki Ses Olayları
-
Tek Mesaj #2
yasmin741
Ziyaretçi
8 Mayıs 2011
Mesaj
#2
Ziyaretçi
ÜNLÜLER:
Büyük Ünlü Uyumu:
Sözcüğün ünlüleri arasındaki kalınlık incelik uyumudur. İlk hecedeki ünlü kalınsa diğer ünlüler de kalın,inceyse diğerleri de ince olur.
Ör: Çocuklar, beklemişler…Karışık gelmişse BÜU’ya uymaz. Ör: İnsan, kalem,kitap...
→
Aslen Türkçe oldukları halde sonradan uğradıkları ses değişikliği nedeniyle BÜU’ya uymayan kelimeler de vardır.
Ör:Kardeş (kardaş), elma (alma), anne (ana)…
→
Türkçede bazı ekler BÜU’yu bozar:
☻
-ken
: bakarken
☻
-ki
: akşamki
☻
-leyin
: sabahleyin
☻
-gil
: dayımgil
☻
-imtırak
:sarımtırak
☻
-daş
:meslektaş
☻
-yor
:bekliyor
→
Türkçede ilk heceden sonra o, ö ünlüleri bulunmaz.-yor eki hariç.
→Yabancı sözcüklerde, birleşik kelimelerde ve tek hecelilerde BÜU aranmaz:
ilkbahar, petrol, tek…
→ BÜU’ya uymayan kelimelere gelen ekler kelimenin son hecesindeki sese uyar:insanın…
Küçük Ünlü Uyumu:
Kelimenin ünlüleri arasındaki düzlük-yuvarlaklık uyumudur.
Buna göre:
→
İlk ünlü
düz
se
(A,E,I,İ )
diğerleri de
düz
,
→
İlk ünlü
yuvarlak
sa
(O,Ö,U,Ü)
sonraki
→
ya düz geniş
(A,E)
→ya da dar yuvarlak
(U,Ü)
olarak gelir. Başka bir ifadeyle:
“B
a
l
ı
k
e
s
i
r”
→
“B
a
l
ı
k
e
s
i
r”
“K
o
y
u
n
ö
l
ü
r”
→
“T
a
v
u
k g
ü
l
e
r”…
ÖR: b
e
kl
e
d
i
m, k
ö
m
ü
rl
ü
k, g
ö
vd
e
s
i
,
u
m
u
rs
a
m
a
z, t
a
r
a
fs
ı
zl
ı
k, y
o
rg
u
nl
u
kt
a
n
→
KÜU kelimenin tamamında değil, komşu iki hece arasında aranır:
y
u
m
u
rt
a
c
ı,
y
u
v
a
rl
a
kl
ı
k, g
ö
r
e
b
i
lm
i
şt
i…
→
Yabancı sözcüklerde, birleşik kelimelerde ve tek hecelilerde KÜU aranmaz.
→-yor eki KÜU’yu devamlı bozar:olmuyor.
→
Aslen Türkçe olduğu halde KÜU’ya uymayan kelimeler de vardır:
Tavuk, kabuk, kavun, yamuk, çamur…Bunlarda “b,m,v” dudak ünsüzlerinin yuvarlaklaştırıcı etkisi vardır.
→BÜU’ya uymayan kelimeler KÜU’ya uysa bile uymaz sayılır:Kalem,insanlık,
ÜNSÜZLER:
SES OLAYLARI:
A. Ünsüz değişimi / Yumuşaması:
Sonunda “p,ç,t,k” sert ünsüzleri bulunan kelimeler ünlüyle başlayan bir ek aldığı zaman sonlarındaki sert ünsüzler yumuşayarak “b,c,d,g/ğ” olur.
Ör:Ağaç-ı→ağacı
Kitap-ı→kitabı
Git-en→giden
Renk-i →rengi
Yürek-i→yüreği
→
Bazı
birleşik kelimeler
de de yumuşama görülebilir:
Kayıp-et→kaybet-
Kayıt-ol→kaydol-,Kayıp-ol→kaybol
!!! Kasıt-et-→kastet- !!!
→
Tek heceli kelimelerin bir kısmı bu kurala uymaz:
Tek-il→tekil İç-i→içi
İlk-in→ilkin Maç-a→maça
Saç-a→saça Seç-enek→seçenek
Sat-ıl-→satıl- Yat-ır-→yatır-
Ek-in→ekin Bak-ıcı→bakıcı
İç-ecek→içecek ot,et,süt,tek…
→Bazılarıysa uyar:Taç,dip,uç,kap,renk, çok…..
→
Yabancı asıllı kelimeler genellikle bu kurala uymaz:
Devlet-in→devletin, millet-e→millete, hukuk-un→hukukun.
!! layık-ı→layığı;layık-ıyla→layıkıyla!!
→
Özel isimlerdeyse söyleyişte olsa bile yazıda gösterilmez:
Mahmut-u, Ahmet-i
Sinop-a….
Ünsüz Benzeşmesi / Sertleşmesi:
Sonunda
f,s,t,k,ç,ş,h,p
ünsüzleri bulunan buluna kelimeler “
c,d,g
” yle başlayan bir ek aldığı zaman ekin başındaki yumuşak ünsüzler sertleşerek “
ç,t,k
” olur.
Koltuk-dan→koltuktan,millet-ce→milletçe
Sınıf-da→sınıfta, git-di→gitti,aş-cı→aşçı
Kes-gin→ keskin, bas-gı → baskı, Türk- ce → Türkçe,
1905-de→1905’te,
→
Bazı ( birleşik ) kelimelerde sertleşme olmaz:!!!
Üç-gen, dört-gen, beş-gen
Ünsüz Türemesi:
Yaban
cı dillerden geçen bazı kelimeler ünlüyle başlayan bir ek veya kelime aldıkları zaman asıllarındaki çift ünsüz ortaya çıkar:
His-et→hisset, af-et→ affet, hak-ı→hakkı,red-et→reddet, sır-ı→ sırrı, hat-ı→hattı…
→Yan yana gelen her ses ünsüz türemesi değildir! Hissiz, cadde, madde, ciddi….
Ünsüz Düşmesi:
→
Sonunda –k bulunan bazı kelimeler –cık / -cek eki aldığı zaman sonlarındaki –k”ler düşer:
küçük-cük →küçücük, minik-cik → minicik,ufak-cık→ufacık, büyük-cek→ büyücek, çabuk-cak→çabucak,
→
Sonunda “k” bulunan bazı kelimeler –l, -al/-el eki aldığı zaman sonlarındaki k’ler düşer:
seyrek-l→seyrel-, alçak-l→alçal-, yüksek-l→yüksel-, ufak-la→ufala-….
!!Ast- teğmen → asteğmen, üst – teğmen → üsteğmen, öpüş-cük→öpücük,
gül
üş-cük → gülücük….
Ünlü Düşmesi:
→
İkinci hecesinde dar ünlü ( ı,i,u,ü ) buluna kelimeler ünlüyle başlayan bir ek aldıkları zaman ( vurgusu düşen orta hece ) ünlüsü düşer:
Alın-ı→alnı, karın-ı→karnı, oğul-u →oğlu, boyun-u→boynu, akıl-ı→aklı, fikir-i→cisim-i→ cismi, gönül-ü→ gönlü, zülüf-ün→ zülfün ; ayır-ıl→ ayrıl-, çevir-e→ çevre, devir-il-→ devril-, sıyır-ıl-→sıyrıl-, kıvır-ım→ kıvrım, ayır- ıntı→ayrıntı, devir-e→ devre, yalın-ız→yalnız, yanıl-ış→ yanlış…
→
Et-,ol- yardımcı fiilleri
yle birleşen birleşik kelimelerde de ünlü düşmesi olabilir:
Sabır-et→sabret, şükür-et→şükret, kayıp-ol→kaybol, emir-et→emret, kahır-ol→kahrol-, hapis-et→hapset-..
→
-la / le ,-ar /-er…gibi bazı ekleri alan kimi kelimelerde de ünlü düşmesi olabilir:
Yumurta-la→yumurtla-, sızı-la→sızla-, ileri-le→ilerle-, sızı-la→sızla-, koku-la →kokla-, uyku-la→uyukla-; oyun-a→ oyna; uyu-ku→uyku; sarı-ar-→sarar-…
→
Bazı
birleşik kelimeler
de yan yana gelen iki ünlüden biri düşer:
Cuma-ertesi→cumartesi, Pazar-ertesi → pazartesi, sütlü-aş→sütlaç, güllü-aş → güllaç, kahve-altı→kahvaltı, ne-için → niçin, ne-asıl→nasıl, kayın-ana → kaynana…
→
Kimi
şiirler
deyse ölçüye uydurmak için bazı sesler düşürülür ve yerine ’ işareti konur:
Karac’oğlan
, n’eylersin…
→
Bazı durumlardaysa iki ünlü yan yana gelmediği halde ünlünün düştüğü görülür.Buna “ünlü aşınması” denir:
Nere-de→nerde, ora-dan→ ordan, bura-da→burda, içeri-de→içerde…
Ek Fiil
Düşmesi ve İle’nin Ekleşmesi
İsimler
e gelerek onların
yüklem
olmasını sağlayan,
basit zamanlı fiiller
i ise birleşik zamanlı yapan i- fiili genellikle düşer:
Gelmiş - i - di → gelmişti, sevimli – idi → sevimliydi(i/y)
→
Bağlaç
olan
ile
ise ünsüzle biten kelimelere başındaki i’yi düşürerek; ünlüyle bitenlereyse i’sini y’ye dönüştürerek birleşir ve ek haline gelir. (
ÖSS sorusu
!)
Ünlü Türemesi:
→-cık / -cik eki alan bazı bazı kelimelerde araya bir ünlünün girdiği görülür:
Bir-cik→biricik, az-cık→azıcık, genç-cik → gencecik, dar-cık→daracık…
→pekiştirilmiş bazı kelimelerde de ünlü türemesi olabilir:
Yalnız → yapayalnız, çevre → çepeçevre, gündüz → güpegündüz, düz → düpedüz, !!sıklam → sırılsıklam, çıplak →çırılçıplak!!
Ünlü Daralması:
Sonunda düz-geniş ünlü ( A-E ) bulunan kelimelere –yor eki gelince bu ünlüler darlaşarak “ı,i,u,ü” olur:
Bekle-yor→bekliyor, tara-yor→ tarıyor, olma-yor→olmuyor, görme-yor→ görmüyor
→De- , ye- kelimeleri de –y’yle başlayan bir
ek
aldığı zaman keklerindeki ünlü daralır:
De-y-en→diyen, ye-y-ecek→ yiyecek,
!! deyince!!
!ne-ye→niye
→Bu iki yerin dışında ünlü daralması olmaz,Olmadığı halde olmuş gibi ünlü daraltmak imla hatası olur:
Bekliyen, anlıyacak, demiyen,ağlıyan…
N / M Çatışması (Gerileyici Ünsüz Benzeşmesi):
Türkçede “b” den önce gelen “n” ler “m” olur:
Penbe→pembe, canbaz→cambaz, saklanbaç →saklambaç, anbar→ambar, tenbel→ tembel, çarşanba→Çarşamba,
→
Özel isimler
de ve
birleşik kelimeler
de olmaz:İstanbul, Safranbolu, binbaşı,onbaşı...
E/A(KÖK)Değişimi(Ünlü Kalınlaşması):
“Ben” ve “sen”
zamirler
i yönelme hali eki –e aldığı zaman köklerindeki ince e ünlüleri kalınlaşarak a olur:
Ben-e→bana, sen-e→sana…
Kaynaştırma:
Ünlüyle biten kelimeler ünlüyle başlayan bir ek aldığı zaman araya y,ş,s,n ünsüzlerinden biri girer.
Araba-ı→arabayı, Amasya-a→ Amasya’ya, kapıcı-ın→ kapıcının, araba-ı→arabası…
→Bazı durumlarda ise iki ünlü yan yana gelmediği halde araya n ünsüzü girebilir.Buna “koruyucu ünsüz” denir: o- da → onda, bu- dan → bundan, şu-u→şunu…
→
İsim tamlaması
nda kaynaştırma harfi
n
ve
s
dir.Ancak su ve ne kelimeleri hariç.Bunlarda kaynaştırma harfi
y
dir: Su
y
un su
y
u, ne
y
in nesi…(
ÖSS
sorusu)
Ulama:
Sessizle biten kelimelerden sonra sesliyle başlayan bir kelime gelince ilk kelimenin sonundaki sessiz sonraki kelimenin başına eklenerek okunur:
Dün akşam, …yüzen al sancak…
→Ancak arada herhangi bir
noktalama işareti
olmamalı!
HAZIRLAYAN
FEYZA NUR TUTUNCU
BEĞEN
Paylaş
Paylaş
Bu mesajı
3
üye beğendi.
Cevapla
Kapat
Saat: 01:27
Hoş Geldiniz Ziyaretçi
Ücretsiz
üye olarak sohbete ve
forumlarımıza katılabilirsiniz.
Üye olmak için lütfen
tıklayınız
.
Son Mesajlar
Yenile
Yükleniyor...