ÖLÇÜ
—Ruhbil. Ölçü kuramı, test yöntemini temellendiren ve öznenin aldığı notun gerçek not ve yanılgı olarak iki bölüme ayrılabileceğini ortaya koyan kuram. Eskiden bu notlara değişmez bir gerçeklik tanınırdı. Şimdiyse bu notlar konusunda yapılan tanımlamalar genellikle uzlaşımsal tanımlamalar olarak görülmektedir.

—Su işler. Ölçü kutusu, su yollarının yapım ve bakım işleriyle görevli kimselerin, verilen su miktarını ölçmede kullandığı, üzerinde birçok delik bulunan kutu.

—Tek. res. Bir teknik resmin ya da mimari bir çizimin üzerine yazılan ve canlandırılan cismin bir boyutunu veren rakam. || Nominal ölçü, bir parçanın, kendisine verilecek üretim toleranslarının belirlenmesinden önceki kuramsal ölçüsü.

—ferz. Sanayi ölçüsü, seri halinde giysi üretim tekniği. (Belirli bir müşteriye göre bazı küçük düzeltmelerin yapılabilmesi de hesaba katılmıştır.)

—Zootekn.

• Ölçü bastonu, çiftlik hayvanlarının çeşitli vücut ölçülerini almak için kullanılan baston biçiminde ve ölçekli ölçme aracı.
• Ölçü pergeli, aynı amaçla kullanılan ölçülü pergel (ölçü bastonu ile ölçülmesi güç ve nispeten küçük ölçüler için kullanılır).
• Ölçü şeridi, aynı amaçla kullanılan mezür.

♦ ölçüler çoğl. a. Bir kimsenin boyunu ve yapısını belirleyen ve belli bir amaç için saptanan boyutların dizisi: Bu elbise sizin ölçülerinize uygun değil.

—ANSİKL. Fels. Ölçü (alm. Mass), durumu gereği, nitelenmiş nicelik'tir. Bu niteliğiyle, varlığın kendine dönüşünü, kendi gerçeğini ortaya koyar Bununla birlikte "ölçü, henüz varlığın kendine mutlak dönüşü olmaktan çok, varlık alanı içinde kendine dönüşüdür” (Wİssenschaft der Logik [Mantık bilimi], "Varlık", 3). Buna göre ölçü, özün hareketine yer bırakmak zorundadır; varlık, kendini varoluş, somut gerçeklik ve kavram olarak gösterecek, ancak özün hareketiyle tümüyle kendine dönebilecektir.

—Huk. Ölçü ve tartı. 26 mart 1931 tarih ve 1782 sayılı Ölçüler kanunu'na göre Türkiye’de kullanılacak ölçüler için metre sistemi kabul edilmiştir. Bu yasada kullanılan ölçü sözcüğü tartıyı da ifade eder. Uzunluk; ağırlık; hacim ölçü aletleri; areometreler; hububat muayene aletleri; su, akaryakıt, elektrik ve havagazı sayaçları ile taksimetrelerin ayarlanarak damgalanmış olmaları gerekir (md. 2).

—ANSİKL. Kimi kez "bilimsel ölçübilim” de denen bu bilim dalı, bir ölçüm sonucuna yalnızca bu sonuçtan beklenebilecek anlamı vermeye olanak sağlayan tüm bilgileri kapsar. Ölçülecek cismin ayırtedici özellikleri, kullanılan aygıt ve yöntem, çevrenin etkisi, birimin gösterimi, birimin en yüksek duyarlılık düzeyinde gerçekleştirilmesi (ölçüm zincirleri) ve birimlerin tutarlı, evrensel ve sürekli bir sistem içinde tanımlanması gibi işlemleri konu alır.

Ölçübilim, özellikle elverişli yöntemlerle giderebilmek ya da uygun düzeltmeler uygulayarak bunları hesaba katmak için hata kaynaklarını çözümlemeye özen gösterir. Her özel durum içinde aslında bilinmeyen, ancak istatistiksel düzeyde verilebilecek artık hataları inceler. Bu, son belirsizliğin belli sınırları içinde kalma olasılığını kestirmeye olanak verir.

Yasal ölçübilim'in amacı ise ticari işlemlerde ve mevzuata tabi alanlarda ölçülerin geçerliliğini sağlamak için yasaları ve yönetmelikleri bu bilimsel temeller üzerine oturtmaktır. Yasal ölçübilim özellikle birimleri, aygıtların denetim koşullarını ve bu alanlarda kabul edilen toleransları tespit eder.

Ölçübilim tüm teknik alanlarda, özellikle de sanayide önemli bir rol oynar; makine parçalarının montajına ve birbirinin yerini tutmasına, üretim yöntemlerini ve sürekli çalışan karmaşık sistemleri denetlemeye, hammaddelerin ve elde edilen ürünlerin kalitelerinin kontrolüne olanak verir. Ölçübilim gereksinimlerinin iyi bir biçimde değerlendirilmesi, istenilen duyarlılık derecesi ile artan ölçüm giderlerini ve kabul edilebilir toleranslara uyulmasından ya da bu toleransların yanlış değerlendirilmesinden kaynaklanan ıskarta mal, iş durmaları ya da kaza giderlerini optimize etmeyi sağlar.