Destan Nedir?

Destan, bir ulusun yaşayışını yakından ilgi­lendiren savaş, göç., gibi tarih ve toplum olayları­nın çerçevesi içinde yiğitlik ve olağanüstülük üze­rine kurulmuş çok uzun bir manzum öyküdür. Destan, insanoğlunun çok eski dönemlerde orta­ya koyduğu ilk sanat ürünlerinden biridir.

Kaç Türlü Destan Vardır?

Destanlar, ortaya konuluş özelliklerine göre iki türlüdür: Doğal destan, yapma destan.

I. Doğal Destan:
Çok eski dönemlerde ulus vicdanında derin izler bırakan bir tarih ya da toplum olayının, yine o devirlerde ulusal bir ozan ya da çeşitli saz ozanları tarafından söylenen biçimine doğal des­tan denir.

Doğal Destanların Özellikleri:

• - Anonim bir nitelik taşır.
• - Çoğu manzumdur; nazım-nesir karışık olan­larına az rastlanır.
• - Nazım biçimi ve uyak, destanı yaratan halkın geleneğine bağlıdır. Sözgelimi Homeros'un Ilyada ve Odysseia'si ölçülü fakat uyaksız dizelerden oluşur. Bir Fin destanı olan Kalavela ise dörtlüklerden oluşur.
• -Gerçek ve gerçekdışı olaylar iç içedir. Söz­gelimi Oğuz Kağan destanında Oğuz'un türlü av hileleriyle bir canavarı öldürmesi gerçeğe uygun bir olaydır; Göktanrı'ya yalvarırken gökten bir ışık düşmesi, o ışığın içinden çıkan güzel bir kızın Oğuz'a eş olması ise gerçekdışıdır. Bu bakımdan des­tanlar roman ile masal arasında bir yer tutarlar.
• - Destan kişileri beden yapısı ve karakter özellikleri bakımından hem olağan hem de olağanüstü özellik taşır.
• -Destanlarda anlatılan olayların zamanı aşağı yukarı bellidir. Sözgelimi İlyada ve Odysseia Helenlerin ataları olan Akhai ve Argos kralla­rının serüvenlerini anlatır.
• - Destanlar çok uzun, manzum öykülerdir. Kır­gızlara ait Manas destanı 400 bin dizeden, Hint destanı Mahabharata ile Ramayana 240 bin dizeden oluşur.
• -Destanlarda daha çok kahramanlık, yiğitlik, dostluk, aşk, ölüm, yurt sevgisi... temaları iş­lenir.

Doğal Destanların Oluşumu:

Doğal bir destan üç aşamada oluşur: ilk aşamada bir ulusu derinden etkileyen, sarsan gerçek bir tarih olayı art arda gelen kuşakların ha­yal gücü ile genişler, derinleşir, nice efsanelere bürünür; olay yazılı olmadığı için her isteyen onu dilediği biçimde anlatır. İkinci aşamada, efsaneleşen bu tarih olayını değişik ozanlar şiir halinde söylerler. Son aşamada ise bir büyük destan oza­nı çıkar, diğer ozanların söylediklerini derleyip to­parlar, soylu bir üslupla destana son şeklini verir. Türk destanlarının çoğu son aşamaya kavuşama­mış, ikinci aşamada kalmıştır.

Dünya Edebiyatının En Ünlü Doğal Destanları:

• İlyada ve Odysseia (Homeros), Yunan edebiyatı: Yunanlıların Troia Savaşı'na gidiş ve dönüş­lerini anlatır.
• Şehname (Firdevsi), İran edebiyatı: İran-Turan mü­cadelelerini, İran'ın ulusal kah­ramanı Rüstem'in yiğitliklerini ve Büyük iskender'in İran'ı işgalini anlatır.
• Kalevela (Lönrot), Fin edebiyatı: Doğaya karşı savaşan Finlilerin erdemlerini, bilgeliklerini anlatır.
• Mahabharata, Hint edebiyatı : Kaurava'nın Pandavalara karşı savaşlarını, Krişna ve Arcuna'nın kahraman­lıklarını anlatır.
• Ramayana, Hint edebiyatı: Ayadhya prensi Rama'nın yaşamını anlatır.
• Nibelungen, Alman edebiyatı: 5. yüzyılın ilk yarısındaki Hun-Germen savaş­larını anlatır.
• Boewulf, İngiliz edebiyatı: Yiğit Beovvulf ve arkadaşlarının bir canavarla mücadelesini anlatır.
• Igor, Rus edebiyatı: 12. yüzyılda Kıpçak Türkleriyle Rusların yap­tıkları savaşları anlatır.
• La Cid, İspanyol edebiyatı: İspanyol­ların ulusal kahramanı Rodrigo'nun 11. yüzyılda Araplarla mücadelesini anlatır.
• Chansen de Röland, Fransız edebiyatı: Charlemag­ne döneminde Müslümanlarla yapılan savaşları anlatır.
• Oğuz Kağan, Türk edebiyatı: Hunların bü­yük hükümdarı Oğuz (Mete) Kağan'ın Orta Asya'da Türk birliği­ni nasıl kurduğunu anlatır.
• Bunlardan başka Sümerlerin Gılgamış, Ja­ponların Şinto adlı destanları da ünlüdür

II. Yapma Destan:

Yeni ve yakın çağlarda, herhangi bir tarih olayının bir ozan tarafından destan kurallarına uy­gun olarak yazılmış biçimine yapma destan denir. Bunlar bireysel yaratıma yaslanan, sanatsal amaçlı destanlardır. Yapısı, kurgusu ve öğeleri bakımından doğal destanlardan çok büyük ayrı­lıklar göstermez. Ancak doğal destanlar, ilkel biryaşamın ortak, sözel ve kendiliğinden oluşan ürü­nü olmasına karşın yapma destanlar, sonraki top­lumlarda bireysel anlatım ve yaratmaya dayalı ürünlerdir. Yapma destanlarda toplumsal katkının yeri yoktur, bunlar tek bir sanatçının ortaya koy­duğu yapıtlardır.

• Aeneis (Vergilius), Latin edebiyatı: Troia hüküm­darı Priamos'un yeğeni Aeneis'in Roma'yı kurması anlatılır.
• Henriade (Voltaire), Fransız edebiyatı: 16. yüzyılda­ki din ve mezhep savaşları anla­tılır.
• Os Lusiadas (Camoens), Portekiz edebiyatı: Vasco de Gama'nın seferleri anlatılır.
• Kaybolmuş Cennet (J. Milton), İngiliz edebiyatı: Âdem'le Hav­va'nın cennetten yeryüzüne inişleri anlatılmıştır.
• Kurtarılmış Kudüs (T. Tasso), İtalyan edebiyatı: I. Haçlı Seferi’nde Kudüs’ün alınışı (1909)
• Çılgın Orlando (Ariosto), İtalyan edebiyatı: Charlemagne döneminde Hıristiyanlarla Müs­lümanlar arasında geçen savaş­lar anlatılır.
• İlahi Komedya (Dante), İtalyan edebiyatı: Öteki dünya­da (ahirette) Dante'nin yaptığı 7 günlük bir gezi anlatılır.
• Üç Şehitler Destanı (F. H. Dağlarca), Türk edebiyatı: Kurtuluş Savaşı'ndan bazı olaylar anlatılır.