Lehçe nedir?
Bir dilin tarihsel, bölgesel, siyasal sebeplerden dolayı ses, yapı ve söz dizimi özellikleriyle ayrılan kolu, diyalekt. (TDK)
Coğrafi ve kültürel etmenler bu ayrılmada rol oynar. Lehçelerde, ses, şekil ve kelime ayrılıkları çok büyüktür. Bazı dilciler, büyük ayrılıklarda lehçeyi başka bir dil olarak kabul etmeyi de önerirler. Çuvaşça ve Yakutça, Türkçenin lehçeleridir. Yakutlar, Sibirya'nın kuzeyinde otururlar, Şamanist ve Ortodoksturlar. Çuvaşlar ise Volga'nın iki kolunun kesiştiği bölgededirler ve Ortodoks dinindedirler.

Şive nedir?
Bir dilin izlenebilen tarihi dönemlerinde ayrılmış koludur. Ayrılıklar, lehçede olduğu kadar değildir. İstanbul'da gelirim derken, Türkistan şivesinde kelür men denir. Ayrılık yazı diline girmiştir. Sınıflamalar da yazı dillerine göre olur.
Aşağıdaki tabloda Türk dillerinde cümle yapısını görebilirsiniz:
DillerCümle yapısıTürkiye TürkçesiÇocuklar okulda dilimizi latin alfabesi ile yazıyor.GagavuzcaUşaklar şkolada / okulda dilimizi latin alfavitindä yazêr.AzericeUşaqlar mektebde dilimizi latin elifbası ile yazır.TürkmenceÇagalar mekdepde dilimizi latyn elipbiyi bile(n) yazyar.ÖzbekçeBolalar maktabda tilimizni latin alifbosi bilan / ila yozadi.UygurcaBalilar mektepte tilimizni latin elipbesi bilen yazidu.KazakçaBalalar mektepte tilimizdi latin alfavitimen jazadı.KırgızcaBaldar mektepte tilibizdi latın alfaviti menen jazat. TatarcaBalalar mäktäpdä telebezne latin älifbası bilän / ilä yaza.
Aşağıdaki tabloda ise Türk dillerindeki aynılıkları ve farklılıkları görebilirsiniz.

DillerCümle yapısıTürkiye TürkçesiYeni Yılınız Kutlu Olsun.GagavuzcaYeni yılınızı kutlerim.KaraimceSizni yanhı yıl bıla kutleymın.Azerice (Azerbaycan)Yeni iliniz mübarek olsun.Azerice (İran)Teze iliniz mübarek.Irak Türkçesi (Irak)Y'engi iliwiz mübarak olsun.TürkmenceTaze yylynyz gutly bolsun.ÖzbekçeYangi yilingiz kutli bo'lsin.UygurcaYengi yılıngızğa mübarek bolsun.KazakçaJanga jılıngız kuttı bolsınKaraçaycaCangngı cılığıznı alğışlayma.BalkarcaCangngı cılığıznı alğışlayma.NogaycaYana yılınız men.KarakalpakçaCanga cılıngız kuttı bolsın.KırgızcaCangı cılıngız kuttu bolsun.TatarcaSezne yanga yıl belen tebrik item.Kırım TatarcasıYanı ılınız kaırlı (mubarek) olsun.Moldova-Romanya TatarcasıCeni cılınız kutlu bolsun.BaşkırtçaHezze yangı yıl menen kotlayım.KumukçaYangı yılıgız kutlu bolsun.HakasçaNaa çılnang alğıstapçam (-alkış) şirerni.TuvacaCaa çıl-bile bayır çedirip or men.HakasçaNaa çılnang alğıstapçam şirerni.AltaycaSlerdi cangı cılla utkup turum.ŞorcaNaa çıl çakşı polzun.YakutçaEhigini şanga cılınan eğerdeliibin.ÇuvaşçaSene sul yaçepe salamlatap.

Türk şiveleri:
1:Güney-Batı (Oğuz) Grubu
a)Türkiye Türkçesi
b) Azerbaycan Türkçesi
c) Türkmen Türkçesi
d) Gagauz Türkçesi
2:Kuzey-Batı (Kıpçak) Grubu
a ) Kazak Türkçesi
b) Tatar (Kazan) Türkçesi
c) Kırgız Türkçesi
d) Başkurt Türkçesi
e) Karaçay-Malkar Türkçesi
f) Karakalpak Türkçesi
g) Kumuk Türkçesi
h) Nogay Türkçesi
i) Altay Türkçesi
j) Tuva Türkçesi
k) Hakas Türkçesi
3: Güney-Doğu Grubu :
a) Uygur Türkçesi
b) Özbek Türkçesi

Ağız nedir?

Aynı dil içinde ses, şekil, söz dizimi ve anlamca farklılıklar gösterebilen, belli yerleşim bölgelerine veya sınıflara özgü olan konuşma dili. Karadeniz ağzı, Konya ağzı gibi .
Anadolu ağızlarınden örnekler:

Batı Anadolu Ağızlarından Örnekler Batı Anadolu Ağızlarından Örnekler:
Alnacında: Tam karşısında.
Anşırtmak: İma etmek.
Burma: Musluk.
Çilpi: Küçük, ateş tutuşturmakta kullanılan odun parçası.
Bağa: Guatr
Çiritmek: Üşümek, titremek.
Değin: Sincap
Genk: İşlenmemiş sert toprak.
Imgıraz: Hastalıklı, çökmüş (kişi)
Keşir: Havuç
Göcen: Tavşan yavrusu.
Göde: Zayıf, çelimsiz.
Doğu ve Günedoğu Anadolu Ağızlarından Örnekler
Böğürcük: Böbrek.
Cembek: Kalabalık aile.
Yanır: Yara.
Pisik: Kedi.
Mişmiş: Kayısı, zerdali.
Küncü: Susam.
Ariş: Asma.
Tağa: Pencere.
Tike: Parça (kuşbaşı et).
Kara yatılık: Tifo.
Öden: Mide.
Ölülük: Mezarlık.
Orta Anadolu Ağızlarından Örnekler
Bük: Ağaçlık yer.
Cilis: İyice, hepten.
Çıdırgı: Ateş tutuşturmakta kullanılan kuru dal parçaları.
Efenekli: Aşırı titiz.
Çörtleğen: Binanın damından yağmur vb. suyunun akmasını sağlayan madeni oluk.
Enek: Meyve çekirdeği.
Gidişmek: Kaşınmak.
Ellik: Sahur.
Filke: Musluk.
Homukmak: Memnuniyetsizliğini yüz ifadeleriyle belli etmek.
Pürçüklü: Havuç.
Balak: Tavşan yavrusu.
Kuzey Anadolu Ağızlarından Örnekler
Güpül: Şişman.
Hasarı: Büyük su kamalı.
Kemçük: Eğri.
Orakayı: Temmuz.
Yal: Hayvan yiyeceği.
Teğin: Sincap.
Çağ: El yıkama yeri (lavabo), banyo yapma yeri (banyo).
Çerik: Tuzlanmış ve kurutulmuş et.
Eze: Teyze.
Çiğit: Meyve çekirdeği.
Kırtlamak: Isırmak.
Tokat ağzından örnekler:
badal=merdiven
heğri=aman sende
bakraç=küçük bakır tencere
çit=başörtüsü,yazma
düğü=bulgur
işkefe=kuru yufka
gadder=kadar
zere=zira
ağleşmek(eğleşmek)=durmak,duraklamak
vareş=varmak
dekmük=tekme
sorutmak= ayakta durmak= ayakta dikilmek
bıldır=geçen sene
heraf=serin
şordan ağrı=şu taraftan, şuradan
ecük=azıcık
seğirtmek=koşmak
çimmek=duş almak, yıkanmak
gücük ayı= kış ayı
arbul ayı= nisan ayı
ivez>üvez= sivrisinek
bayahtan= demin, az önce, şimdi
ellâğam=sanırım, anlaşılan, demek ki

DİYORLAR BİZDE (Tokat ağzı ile yazılmış bir şiir)
Düzgün mısmıldır, başörtüsü bürük,
Lahana kelem, dağ armudu çördük,
İştaha mada, azıcığa ecücük,
Alkışa da çepik diyorlar bizde.

Merdiven badaldır, ceket ise saru,
İğneye biz derler, dibeğe sahu,
Sitil kovadır , merdiven ise badal,
Sedire de mahat diyorlar bizde.

Behni yem yeridir, arazi yazu,
Hindi culuhtur, saç ekmeği cızlap,
Patetese gostil sahiye essah,
Kızılcığa zoğal diyorlar bizde.

Takunya nalindir çok bilmiş çepil,
İçi boş küfüktür çabuk kızan çitil,
Şubata gücük yatağa da mitil,
Belkiye ellağam diyorlar bizde.

Biber issot eceleci hetelek,
Elbise urbadır sırıksa herek,
Fasülye çiğit raf ise terek,
Muşmulaya töngel diyorlar bizde.

Koşmak seğirtmektir boğaz ise ümük,
Kef uçurumdur kısaboylu güdük,
Aşgana mutfak pis boğaza sümsük,
Çınara kavlağan diyorlar bizde.

Ağleş dur demek çirkin ise kaşmer,
Ahucuk iştedir gözetmek işmar,
Yufkaya işkefe salçaya pelver,
Mandaya kömüş diyorlar bizde.
Azıcık bidıhım tatsıza sasuh,
Boduç su kabıdır ayran da gatıh,
İşkembeye mimbar çiviyede mıh,
Bileziğe kol bağı diyorlar bizde.

Şip çabuk demek kötü de irezil,
Forus horozdur kevgir ilistir,
Kaynağa göze peçeteye peşkir,
Geçen yıla bıldır diyorlar bizde. M. Necati GÜNEŞ/ Tarih Öğretmeni

Dilin Önemi
Dil, sadece iletişim kurmakla kalmaz, aynı zamanda bu iletişim sonucu doğan kültür unsurlarının da nesilden nesle aktarılmasını sağlar.