Türk Halk Bilimi
Bir ülkede yaşayan halkın gelenek ve göreneklerini, inanmalarını, töre ve törenlerini, müziğini, oyun ve danslarını, el sanatlarını, türkü, masal gibi edebiyat ürünlerini, araç-gereçlerini, kısacası kültür ve edebiyatını inceleyen bilim. Terim olarak İngilizce folk (halk) ve lore (bilim) sözcükleriyle yapılmış folklore'un tam karşılığıdır. Folklor terimi ilkin 1846'da W. John Thomas tarafından İngiltere'de ortaya atılmış, o güne değin bilim konusu sayılmayan ya da başka bilimlerin konu alanına giren olguları belli yöntemlerle inceleyen bağımsız bir bilim olarak gelişmiştir. Temelde etnoloji içinde, etnolojinin bir uzmanlık dalı biçiminde görülmekte, ama konuya yaklaşımı, olguları ele alışı ve değerlendirme yöntemleri bakımından etnolojiden ayrılmaktadır. Türkiye'de halkbilim çalışmaları 19. yüzyılın sonlarında başlamıştır denilebilir. Daha önce kimi yapıtlarda, halkbilimin konu alanına giren malzemenin bulunduğu görülür. Bunlar arasında en önemlisi ve en zengini Kaşgarlı Mahmut'un "Divan-ı Lugati't Türk"üdür. Osmanlı dönemi Türk edebiyatında ise çeşitli konuların işlendiği mesneviler, özellikle şehrengizler, inanışlar, töre ve törenlerle yaşama biçimine ilişkin oldukça zengin bir malzemeyi içerirler. Ama bu malzeme, edebiyatta araç olarak kullanıldığından dağınıktır. Bu yolda ilk bilinçli çabalar Tanzimat döneminde görülür. Meşrutiyet döneminde dilcilerin, tarihçilerin, toplumbilimcilerin, edebiyat araştırmacılarının yürüttüğü halkbilim çalışmaları, Cumhuriyet'ten sonra bu alanda çalışan uzmanların yetişmesi, örgütlenmesi sonucu gelişti. Halkbilim çalışmalarını amaçlayan ilk örgüt olarak Türk Halk Bilgisi Derneği kuruldu (1927), bir de dergi çıkarıldı (Halk Bilgisi Mecmuası, 1928). Ama bu alandaki çalışmalar asıl halkevlerinin kuruluşuyla (1932) yoğunlaştı. Başta Ankara Halkevi'nin çıkardığı Ülkü dergisi olmak üzere çeşitli illerdeki halkevlerinin yayın organlarında halkbilimi konularına geniş ölçüde yer verildi, özellikle derleme çalışmaları özendirildi. 1938'de Ankara Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Bölümü ders programına halk edebiyatı da alındı. Ama bu dersin siyasal nedenlerle 1948'de kaldırılması bilimsel çizgide gelişmeye başlayan Türk halkbilimi çalışmalarının üniversiteler dışında yürütülmesine yol açtı, 1950'den sonra halkevlerinin yine siyasal nedenlerle kapatılması da halkbilim çalışmalarını engelledi. Günümüzde halkbilim alanında artık bir uzmanlaşmaya gidildiği, bilimsel yöntemlerle sürdürülen çalışmaların arttığı gözlemlenmektedir. Ankara Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Etnoloji Bölümü ders programında sınırlı olarak yer alan halkbilimi, Erzurum Atatürk, Hacettepe ve Boğaziçi üniversitelerinde halk edebiyatının, öğretim programına alınmasıyla yaygınlaşmıştır. Başlangıçta Millî Eğitim Bakanlığı'na bağlı bir enstitü olarak kurulan (1966), Kültür Bakanlığı'nın oluşturulmasıyla bu bakanlığa bağlanan Millî Folklor Araştırma Dairesi, halkbilimin bütün konu alanlarına eğilen bir çalışmayı başlatmıştır. Bunlar arasında üç cildi yayımlanan (1971-1975) Türk Folklor ve Etnografya Bibliyografyası'nın çıkarılması, I. Uluslararası Türk Folklor Kongresi'nin toplanması (1973) ve 1974'ten başlayarak bir Türk Folkloru Araştırmaları Yıllığı yayımlanması gibi süreli etkinlikler ile kitap yayınları sayılabilir.
MsXLabs.org & MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi
