İklim

Bir ülke ya da bölgenin ortalama hava koşullarının ve atmosfer olaylarının bütünü. Belirli bir bölgenin ikliminden söz edebilmek için uzunca bir zaman ilgili bölgenin aynı zaman aralıklarındaki hava durumlarının istatistik ortalamasından yararlanılır. İklimleri oluşturan çeşitli etkenler arasında "sıcaklık" başta gelir. Dünyanın sıcaklık kaynağı güneş olduğundan, bölgelerin dünya üzerindeki konumları, yani güneş ışınlarını dik ya da yatay alma durumları sıcaklık dağılımını etkiler. Bunun dışında aynı konumda bulunmalarına karşın büyük denizlere yakınlık, dağlarla çevrili olup olmama gibi coğrafî özellikler de sıcaklık dağılımını etkiler. İkinci etken, karaların denizlere göre konumudur. Denizlerin daha yavaş ısınıp soğuması, sıcak ve soğuk su akıntıları bölge iklimlerini etkiler. Başka bir etken, yüksekliktir. Aynı enlem daireleri içinde bulunmalarına karşın yüksek yerlerin iklimi daha soğuk olur. İklimleri oluşturan en önemli etkenlerden biri de rüzgârlardır. Dünyanın çeşitli yerlerinde sıcaklık farklarının olması ve dünyanın kendi çevresinde dönmesi rüzgârları oluşturur. Sıcak ve soğuk hava kütleleri arasındaki yoğunluk farkları alçak ve yüksek basınç alanlarının doğmasına neden olur. Tropikal bölgelerdeki sıcak hava ile kutup bölgelerinde oluşan soğuk hava kütleleri, dünyanın dönüşü nedeniyle de sürekli hava akımlarını oluşturur. Deniz ve göllerden buharlaşan su, hava içinde değişen oranlarda nemin bulunmasına yol açar. Hava ısındıkça nem oranı da artar. Hava akımları sürekli olduğundan nemli hava da bir yerden bir yere taşınır ve değişen sıcaklık ile çeşitli biçimlerde yağışlar görülür. Yeryüzünün oluşumundan beri geçen milyonlarca yıl boyunca dünyanın iklim kuşaklarında önemli değişiklikler oldu. Günümüzde var olan iklim çeşitleri yedi bölümde incelenebilir: 1) Ekvatoral iklim, ekvator dairesinin yaklaşık 10° kuzey ve güney enlemleri içinde kalan bölgede görülür. Gece-gündüz ve yıllık sıcaklık farkları 3°-4° arasındadır. Sıcaklık ortalamaları fazla değildir, ancak hemen her gün yağış görülür. Yıllık ortalama yağışlar 3-5 m.yi bulur. 2) Kurak iklim, sürekli yüksek basınç alanlarının etkisi altında bulunan bölgelerde görülür. Bu bölgelerde nem oranı az olduğundan yağışlar da çok azdır ve yıllık sıcaklık farkları fazladır. Kurak iklim içinde step ve çöl iklimleri yer alır. Step ikliminde kısa süreli yağışlar görülmekle birlikte yılın büyük çoğunluğu kurak geçer. İç ve Güneydoğu Anadolu, Türkistan, İran bozkırları, step ikliminin özelliklerini taşır. Dünyanın büyük çöllerinde görülen ve hemen hemen hiç yağış almayan bölgeler çöl iklimine örnektir. 3) Yazları yağışlı tropikal iklim, Brezilya Yaylası'nda, Afrika savanlarında görülür. Ekvator iklimi ile kurak iklim arasında bir geçiş iklimidir. 4) Muson iklimi, Güneydoğu Asya ve Hindistan'da etkili olan muson rüzgârlarının görüldüğü bölgelere egemendir. 5) Kışları yağışlı alt tropikal iklim, yazın 25°-28°, kışın 7°-10° sıcaklık ortalamasında, yazın kurak, kışları yağışlı bir iklim türüdür. En büyük örneği Akdeniz Bölgesi'nde ve Kaliforniya'da görülür. 6) Ilıman iklimler, Batı Avrupa, Batı Kanada kıyılarında görülen ılıman okyanus iklimi ile kışları çok soğuk, yazları oldukça sıcak ılıman kara iklimi çeşitlerine ayrılır. Ilıman iklim bölgeleri iklim kuşağı hâlinde dünyayı çevrelemez. Kuzey ve güney yarıkürelerde 30°-40° enlemleri arasında yer alan bazı bölgelerde görülür. 7) Soğuk (kutup) iklimleri, kuzey ve güney kutup daireleri içinde görülen iklim türüdür. Yıllık sıcaklık ortalaması her zaman 0°'nin altındadır, yağışlar hep kar şeklinde olur.